٦

خوەدێ ئەڤ رۆژ ژی کر ناسیبێ مە، چاڤێ مە ل رێ، ل بەندا ڤێ رۆژێ بوو... ژ کێفا ئامۆژنا ستی رە پایان تونە. ئەمین عالی بەگ، تەڤی ژن و زارۆکێن خوە، ڤەگەریایە ستەمبۆلشوێنێ، مالا خوە. ئامۆژنا ستی زارۆک و نەڤیێن خوە، دیسان، ب چاڤان، دیتنە. بەدرخانی یەک ب یەک، ژ دەڤەرێن دوور، ڤەدگەرن. دەرکەتی و موخالفێن سلتان ئەڤدلحەمید کۆ کەتبوون بەر خەزەبا وی، ڤەدگەرن. هەیامەکە نۆ دەست پێ کریە، با و پێلێن نۆ هاوردۆر ڤەگرتنە. بیهنا سەربەستی و ئازادیێ ژ ستەمبۆلێ و دەڤەرێن دەولەتا ئۆسمانی دفوورە. سالا ١٩٠٨ -ئان ب جۆش و هەیەجانەکە بۆش، ب روودان و بوویەرێن تاریخی دقولپە سەر سالا ١٩٠٩ -ئان.

بەلێ، ل گۆرا «واقیع -نووسەر» و تاریخناسان، رۆپەلەکە نۆ یا دەولەتا ئۆسمانی ڤەبوویە؛ مەشرووتیەتا دووەمین دەست پێ کریە. ئێدی سلتان ئەڤدلحەمید نە دەستهلاتە. گەرچی ئەو هێ ژی سلتان و سەرەکێ دەولەتێیە، هێ ژی ل سارایا دۆلماباخچێ، یلدز سەرایی یێ مینا پادیشەهـ، ل سەر تەختێ زێرین رۆنشتیە، لێ نەما «حاکیمێ موتلەقێ» دەولەتێیە. ئێدی سەدرئەزەمێن وێ نینن، حوکومەتێن وی نینن، تەشکیلاتا وی یا ئیستیخبارات و سیخوریێ نینە، ئۆردیا وێ نینە. ستێرکێن کۆ د ئەسمانێن بۆ-ازیچیێ دە دخورووجن، یێن وێ نینن. کارینا دەولەتێ و چەرخا گەراندنا کارێن وی کەتیە دەستێ کۆمەلەیەکێ کۆ ژی رە دبێژن «ئیتیحاد وە تەرەقی جەمیەت.» «ئیتیحاد وە تەرەقی» کۆ خوە مینا «نگەهبان -ێ مەشروتیەتێ» دبینە و دێ د رۆپەلێن بێ دە گەلەکێ تەسیر ل رێ و خاچەریێن رۆمانا بیرا قەدەرێ بکە، پرانی ژ زابت و سەرەسکەران هاتیە پێ.

کەس، هێز و قووەتێن کۆ ژ حوکمداریا سلتان ئەڤدلحەمید نەرازی بوون، گهیشتن هەڤ و د رێبەریا «ئیتیحاد وە تەرەقی جەمیەتی» دە ل دژێ ئەڤدلهەمید سەری هلدان. و نها سەرهلدان ب سەر کەتیە؛ ئەڤدلحەمید هەموو شەرتێن سەرەکێن سەرهلدانێ قەبوول کرنە. سەدرئەزەم گوهەریە، حوکمەت گوهەریە، گەلەک ژ پاشا و سەرئەسکەران گوهەرینە. قانوون -ێ ئەساسێ کۆ ژ سالا ١٨٧٦ -ئان و ڤر ڤە ب کار نەدهات، قەبوول بوویە، قانوونا تاتیل -ئێ ئەشگال کۆ پێوەندیا کارکەر و کاربدەستان ب رێ دخینە، دەرکەتیە. ئازادیا چاپ و چاپەمەنیێ قەبوول بوویە. هلبژارتنا گشتی چێدبە، مەجلس -ئێ مەبووسان کۆ داخوازا هەری گرینگ ئا سەرهلدانێ بوو، ڤەدبە.

ژیانا سیاسی یا دەولەتا ئۆسمانی ژ بنی ڤە دگوهەرە. ب گۆتنا رۆژنامێن تایمس و ئیکدام -ئێ، دەولەت و ستەمبۆل دچەلقە. ل هەر دەرێ جڤین، خوەپێشاندان، مەش و خەبەردان هەیە. هەموو چین و کۆمێن جڤاتا ئۆسمانی ل پێ نە و ل پەی مافێن خوە نە. گەلێن نەترک یێن دەولەتا ئۆسمانی ل هێڤیا مافێن خوە یێن نەتەوەیی نە. مەیدان ڤەبوونە، قیرینا سەربەستی و ئازادیێ بلند دبە؛

«!Yaşasin hüriyyet!..yaşasin adalet!... yaşasin eşîtlîk»

ناڤەندا ڤان هەموو گوهەرین، بوویەر و رۆدانێن تاریخی ژی، بێشک، گالاتا و دۆرئالیێن گالاتایێ یە. ل ملەکێ جادە -ئێ کەبیر، بەیۆ-لو، تاخێن ئەرمەن، جهوو، یەونان، ئیتالی و بالیۆزخانێن دەولەتێن رۆژاڤا، ل ملەکێ ژی باب -ێ ئالی و جاگالۆگلو، گالاتا دیسان بوویە شاهیدەکە بێهەمپا، دیسان بوویە هۆستە و تاریخەکە نۆ دهوونە، بوویە زێرکەر و وەختی دنەقشینە، بوویە واقیع-نووسەر و هەر تشتی دەرباسی دەفتەران دکە.

کەشتی تێن و هنەکێ ژ گالاتایێ ب دوور لەنگەر داڤێژن و ب قایکان دەرکەتیێن ئازارکێش ئێن دۆ دشینن گالاتایێ دا کۆ گالاتا وان هەمبێز بکە، خێرهاتنێ ل وان بکە، برینێن وان بجەبرینە، وان ژ نۆ ڤە تێخە ناڤ ژیانا ستەمبۆلێ یا تەڤلهەڤ.

ستەمبۆل؛ قەدەرا من، ناڤەندا ژینا من. ستەمبۆل؛ وارێ هاتن و هەبوونا من، سیا من. ستەمبۆل؛ ل وەلاتێ غەریبیێ وەلاتێ من، وەلاتێ غەریبەکێ ل وەلاتێ غەریبیێ، ژ کوردستانێ دوور کوردستانا من... ئەم دیسان ڤەگەریابوون ستەمبۆلێ، مالا خوە. کەکێ من سورەیا ژی، ژ مسرێ، هاتبوو. مال شێن دبوو، مالبات گەش دبوو. هەر رۆژ بەدرخانپاشازادەیەکێ، بیرانین و تەجروبێن کرێت و نەخوەش ئێن مەنفایێ پێ رە، دهات. ئەڤچەند تەجروبێن مەزن، فرەهـ و کوور. ئەڤچەند رەنگین و پرال. کیژان گۆتن دکارن تێری تەسویرکرنا وان بکن؟ ئاخ ئەڤ گۆتنێن بێکێر، بێکەیس و بێروهـ!.. تو ژی، مینا هەرکەسێ کۆ خوە دسپێرە گۆتنان و دخوازە ژ وان ژینەکە نۆ بینە پێ، دخوازی (یان ژی ئەم ببێژن، هەول ددی) روهـ بدی گۆتنان، جان بدی وان رۆژان... لێ تو دێ ب کیژان گۆتنان بکاربێ ڤەگەرا مە و وان رۆژێن شۆرەشێ یێن ستەمبۆلێ ڤەژینی؟

ئەم ڤەگەریابوون. مال ل هێڤیا مە بوو. مەتێن من، ئامۆژنا ستی کۆ تاقەتا وێ نین بوو، ب مە رە بهاتا مەنفایێ و ل نک مەتا من مەلەکێ دژیا، ل هێڤیا مە بوو. کادکۆی، ستەمبۆل و گالاتا ل هێڤیا مە بوو. هەیاما نۆ یا تەڤیهەڤ، ژینا نۆ یا نەناس ل هێڤیا مە بوو. لێ پێشی مە مریێن خوە زیارەت کرن و ئەو دەفن کرن. مەدامە ستەلا، یان ژی ب گۆتنا من مەدامە تکانس، کاهنیا گەرماهیێ، وەفات کربوو. ئەز، دایێ، شەهریبان، کامۆ و مەزۆ چوون گۆرستانا یەونانان و مە گۆرا وێ زیارەت کر. عەلی شامیل پاشا ل مەنفایێ وەفات کربوو. باڤ و مامێن من جەنازا وی دان ئانین و مە ئەو ل گۆرستانا کاراجائەهمەت کۆ گەلەک بەدرخانپاشازادە لێ رازاییبوون، ڤەشارت. محەمەد بەگێ وانێ کۆ ردوان پاشا کوشتبوو، ل زیندانێن ترابلووسگاربێ د بن ئیشکەنجێ دە وەفات کربوو. جەنازێ وی هات و مە ئەو ل گۆرستانا ئۆسکڵاۆدارێ دەفن کر. داپیرا مە هەموویان رۆشەن خانم ل شامێ وەفات کربوو. ژ بۆ وێ، مە ل بەخچێ مالا خوە شتلەکە دارا هەناران چاند.

مەنفا بێشۆپ نەبهوریبوو.

پشتی مریێن مە، ئەم چوون گالاتایێ، پێشیا دەرکەتیێن خوە. ئەو دهاتن، ژ بەحرا سپی، مینا پێلێن وێ. رۆژەکێ ئەز، باڤۆ، کەکێ من سورەیا، کامۆ و هن ژ مام و مەتێن من، ئەم چوون پێشیا مامێ من حوسێن پاشا. ئەو ژ تائیفێ دهات. مەولانزادە رفعەت بەگ کۆ دێ د رۆژێن بێ دە ببوویا مامۆستە، هۆستە و هەڤالێ من، پێ رە بوو. ئەو ژی ژ یەمەنێ دهات. گالاتا دیسان بووبوو رۆژا ماهشەرێ، دەنگ دگهیان ئەسمانان. هەر جەلەب ئینسان، هەر جەلەب عەرەبە و پایتۆن ل ور بوون. ب هەزاران کەس هاتبوون و ل هێڤیا دەرکەتیان بوون. دەرکەتیێن کۆ د بێدەنگیا بەربانگێن سبێ دە چووبوون، نها د ماهشەرا دانێن ئێڤارێ دە دهاتن. ئەو دەقا کۆ مامێ من هات، مینا تابلۆیەکە رەنگین تو جاری ژ بیرا من نەچوو. باڤۆ دەست دا وی، ئەو، ب ئالیکاریا باڤۆ، ژ قایکێ پەیا بوو. دەست د دەستان دە، بیسکەکێ، ب چاڤێن کەنتژی و شل، ل هەڤ نهێرین و پاشێ هەڤوودو پهێت هەمبەز کرن. هنگێ وەخت سەکنی...

ئامۆژنا ستی کۆ ئێدی ب زەحمەتی دگەرە، حەتا ب زەحمەتی خوە دلڤینە، ژ بۆ لاو و نەڤیێن خوە، ڤێ ئێڤارێ، نانێ تیرێ پژاندیە و خوارنێن وەلێت، یێن جزیرا بۆتانێ، چێکرنە. بیهنەکە ئەجێب خوەش ژ خوارنێن سنگووسیر، پەلەزیز، ئەپراخ و ئەپراخێ سیران دفوورە. تەڤی سانیحا خانم و شەهریبانێ، مەزیەت، سەفتەر، تەوفیق و حیکمەت ژی ل متبەخێ، ل دۆرا وێ نە. ئەو هەم ل خوارنان دنهێرە و هەم ژی ب زارۆکان رە، ب کوردیا خوە یا پاقژ، دپەیڤە. باسک نینن کۆ ئەو پێ بفرە. زارۆک، مەلایکەیێن راستین ل دۆرێ نە، گەشیا روهێ وێ دیسان هاتنە.

- ئەپراخێ سیران بدن پیران. ئەپراخێ برنجان بدن لاو و گەنجان... ئامۆژنا وە ل دۆرا وە بگەرە، بەرخکێن من، رندکێن من، ئەو دبێژە و سەفتەر ماچ دکە.

مینا کۆ سترانەکە نۆ یا ئۆسمانی دبێژە؛ دنیا خوەشە، وەخت و دەوران خوەشە.