ḧacî qadrî şořişgêř

jyan napsêtewe, tebî’et estêwir nabê, řoj û mang û sał û çerx bedûy yekda řêçke debestin. zor eḧmed, çaw dekenewe, degenê, jin dênin û debne bawik. zor fatê bexoda dên, be bûk deçin û zig deken. zor qadir ledayk debin, peřewaze debin, pîr debin û demirin. bełam kem qadir be ḧacî qadrî koyî debin, bûne ḧacî qadrî koyî her wa sûk û hasan nîye. bexo hełmisandin, ba fîşkirdin û le xobayîbûn pêk naye, be çend dêř nûsîn, çend qisekirdin û çend şê’ir gutin tewaw nabê. fîdakarî, gyanbazî û lexobûrdinî dewê. des lexo berdan degeł swêrî û tałî řahatin degeł sextî û berengarbûnî dewê. pêwîstî be çawî netirs û kołnedan û nebezîn heye.

ḧacî qadir melayekî zana û şa’îrêkî nask xeyał buwe. eger nîştimanperwerêkî wa diłsoz û řast û têkoşerêkî wa germuguř û azadîxwazêkî wa kołneder û nebezîş nebûyaye û le goşey mizgewtêk ya kuncî xaneqayek dersî gutbawe û nwêj û ta’etî xoy kirdibaye û çend ẍezelêkî kurdî lepaş becêmaye. dîsan řeng bû lenêw netewekey xoy nawbangî bikirdibaye. - bo î waman kemin - bełam xoşewîstîy ḧacî her leber zanayî û şa’îrî nîye. ḧacî kurdêkî pak, têkoşerêkî çak, řexnegrêkî aza û bêbak buwe. netirsawe, nebezîwe, nahumêd nebuwe, mandûyî nezanîwe, helperist nebuwe, îmanî tewawî bem şê’re berzey xoy buwe ke dełê:

ḧacî le qûłayîy diłewe netewekey xoşwîstuwe û nîştimanekey peristuwe. şarezay mêjû û cuẍrafyay wiłatekey buwe û betewawî hestî be bêbeşî û çareřeşî netewey zorlêkirawî kurd kirduwe. desewestan û tewezel û tirsenok nebuwe, geřîde û karame û aza buwe û hêz û twanay xoy bo azadîy netewekey terxan kirduwe.

ḧacî lenêw xełkida jyawe, komełî xoy baş nasîwe, kemukuřîyekanî be çawî xoy dîwe, le derd û azarekanî geyştuwe û nek her dermanî bo dozîwetewe bełkû zanayane û azayane baskî le tîmar kirdin û çar kirdinî hełkirduwe.

ḧacî lew řêga piř xetereda, berew ew amance berze řoyştuwe. hemû řenc û kwêrewerî û tał û swêrî û gîrugiriftêkî be gyan û dił qibûł kirduwe. ne westawe û ne wiçanî dawe û ne tirsawe û ne sard botewe. gałtey be merg kirduwe û le dawełêk neprîngawetewe û leber hîç řûdawêk çokî danedawe.

ḧacî begzade û şêxzade nebuwe, be şîr û şekir perwerde nekirawe, leser doşegî peřî qû pê negeyştuwe, be hejarî û nedarî û be hetîwî û henasesardî gewre buwe. be pêxawsî û lîngiřûtî wedûy xwêndin û fêrbûn û xo pêgeyandin kewtuwe û dełê:

ḧacî însanêkî waqî’î, řaberêkî zana û mezin û řûnakbîrêkî şořişgêř û be cerg buwe, ew wîstûyetî şořşêkî qûłî syasî û komełayetî û abûrî û ferhengî le kurdistan berpa bika. netewekey le jêrdestî û koyletî, le hejarî û nedarî, le nezanî û nexwêndewarî necat bida. ew wîstûyetî bo becêgeyandinî ew amancey xoy le hêz û twanay hemû twêj û çînekanî komeł kełk werbigrê.

ḧacî biřway tewawî be mafî dyarîkirdinî çarenûsî gelan hebuwe û katêkî dîwyetî kurd lew mafe řewaye bê beşe hawarî lê biłînd buwe:

ya:

hoy em bêbeşîyey zanîwe û řêgay nîşan dawe. çunke têgeyîwe ke beşî here zorî lêqewmanî gelî kurd nebûnî yeketîye. way gutuwe:

ḧacî wîstûyetî pê bepêy şořşî syasî û cûlanewey řizgarîxwazî, şořşî komełayetîş des pê bikirê. kot û zincîrekan bipsênin, řêwşiwêne kon û řizîwekan lenêw biçin. le zemanêkda ke jin yanî nîwêkî komełî kurdewarî wek pîwaz lebin ḧewt twêkłida şardirawetewe, le serdemêkda ke jin wekû koyle û êxsîr çaw lêkirawe. le ḧałêkda ke enderûnî şêx û aẍa û begekan be teqlîdî «babî ’alî» piř buwe le nask û nazdarî zêř xirîd ḧacî řûnakbîr çi biłê başe?:

ḧacî bêbak û aza, ḧacî gelperist û nîştimanperwer, ḧacî têkoşer û lexoburdû her bewende řanewestawe. be tundî û tûřeyî, bebê perwa û siłkirdin, azayane û bêbakane be řaşkawî le çerxî nozdeda û pilarî way le şêx û xelîfey dirozin û desbiř û sofî û derwêşî bêkare û xwêřî û řemmał û margirî tewezel û miftexor girtûn, ke řengibê dûpate kirdineweyan le beşî sêhemî qeřnî bîstemda bo řûnakbîrêkî kurd le zor şwênî kurdistanda begran tewaw bê wek:

ya:

em şa’îre řastigoye be řûnî le felsefey jyan dwawe û tewjimî madîyatî leser bîrubřiway însan beřast zanîwe û em pendey pêşînyanî baş wergirtuwe: «zigî birsî le xwaş natirsê» û westayane be te’bîrêkî dîke xistûyete naw şê’rî xoyewe:

ya:

ḧacî wêřay nîşandanî řêgay şořşî syasî û komełayetî, řêgay şořşî abûrîşî wek pispořêkî şareza zor jîrane be netewe paşkewtuwekey nîşan dawe řenge em fîkirey lem şê’rey xwareweda heye le qeřnî nozdeda be bîrî kem zanay řojhełatda hatbê:

ya:

ya:

ḧacî biřwayekî tewawî be şořşî ferhengî hebuwe û derdî nezanî û nexwêndewarî be derdêkî kuşnide zanîwe. tenanet xwêndinî konîşî bedił nebuwe û řexney lê girtuwe:

ya:

ḧacî zor be dirêjî û řûnî basî zanistî taze û sen’etî nwê deka û bo nimûney załbûnî nwê beser konda dełê:

lem şê’ranewe derdekewê ḧacî her xerîkî xwêndinewey kitêbe peř zerdekan nebuwe û zor xerîkî pêgeyandinî xoy buwe û le estembûł řojname û gowar û çapemenî ew serdemî baş xwêndotewe û agay le wez’î cîhan û dengubasî henderan buwe. emeş nîsbet be melay qeřnî nozdey kurdewe şitêkî seyre. bedaxewe êstaş le kurdistan melay wa mawin ke temaşakirdinî gowarî wênedar be tawan dezanin û şêxî zahîrsazî wa mawin ke řadyoyan neçote mał. her lew sałaney dwayîda dîtman melay way kurd heye ke çûne ser mangî «apolo»y be diro dezanî.

ḧacî ewendey mîlletekey xoş dewê wek bawkêk le řołey şîrîn tûře debê û qisey sûk le parsengî ew kesane denê ke mindałî xoyan nanêrne mekteb û basî bêganekan deka ke mindałî xoyan leber xwêndin denên ta le encamda bibne gewrey kurdan:

ḧacî tews û pilar degrête ew zanayaney ke kurdin û be zimanî kurdî nanûsin û em mîsale becê û cwan û kemêk tund û tîjeyan bo dehênêtewe:

ḧacî ew şayer û beytibêjaney ke şê’ir û beytî kurdîyan danawe zor xoşwîstûn û řêzî lê nawin û pêy hełgutûn:

ew hêrşî birdote ser ew xwêndeware koneperistaney nexwêndeware hunermendekanyan lepêş çaw sûke:

bemeřa dyare ḧacî çend nirxî bo edebî folkilorî kurdî danawe. ḧacî nawî zor şa’îr û xoşxiwanî kurdî be nemrî le dîwanekeyda hêştûne, ke daxî giranim beşî zoryan şwênewarekanyan fewtawin û nawîşyan le bîr çûnewe.

ḧacî qadrî hunerî zanîwe û lenêwan berhemî hunermend û jyanî taybetî ewda ferqî danawe û dełê:

ḧacî nemir le nameyekda ke bo doste xoşewîstekey, «celîzade»y nûsîwe basî mîkirob deka. ewe le zemanêk daye ke dermanî derdî mindałe nexoşekanî kurd bełẍem û tifî şêx û toz û xoł û daruberdî ser çak û kuteşałî seyd buwe.

ḧacî qadir le qûłayîy diłyewe îmanî be dêmukirasî hebuwe. basî dêmukirasî le wiłate pêşkewtuwekanda deka û dyare ewpeřî awatî eme buwe řojêk řêjîmêkî ewto le wiłate paşkewtuwekey ew, dabmezrê:

wa dyare ḧacî lebarey sosyalîzmida şitî zanîwe. ewe bo min gelêk cêy řaman û bîrkirdineweye. aya nûsînekanî «markis» û «îngils» û hawbîrekanî ewan lew serdemeda be zimanî ’erebî û turkî û farsî ke ḧacî lew sêyaneda şareza buwe terceme kirawin? ya ḧacî be pîrî fêrî zimanî dîkeş buwe. hîç kam lem dû şikane dûr nîn. çunke estembûł lew kateda nawendî řoşnibîrî řojhełat buwe. em şê’raney xwarewe temaşa ken ta êweş wek min bikewne dûdłîyewe:

aya em kesaney ḧacî be şa’îrêkî nasîwnalîstî tund denasin hîç bonî sosyalîstî lew şê’rane, naken? gutim ḧacî qadir zor wirya û bîrtîj û dûrbîn buwe dûrî bîrkirdotewe û baş le mesa’îl geyîwe. fikirî zor lepêş xełkî sakarda buwe. êsta bo selmandinî qisekem debê gelêk bigeřêmewe dwawe û lapeřêk le mêjûy xwênawî netewekeman hełbidemewe.

wek dezanîn le sałekanî 1918-1914da natebayî nêwan împiryalîstekan şeřêkî cîhanîy gewre û mał wêrankerî hełgîrsand. piřîşkî agirî bê’amanî şeř kewte kurdistanî xoşewîstîş û wiłatekeman bû be meydanî şeřî nêwan tezarîzmî řûsya û dagîrkerî ’usmanî lelayekewe û împiryalîzmî fêławî îngilîs û ’usmanî lelayekî tirewe.

’usmanîyekan ke dost û hawpeymanî împiryalîzmî ałman bûn, be aşkirayî bo qazancî ewan beşeř dehatin. ew şeřeyan naw nabû «xeza» û be byanûy dînewe şêx û mela û meznekanî kurdistanyan firîw da û kirde nokerî bê cîre û mwacîbî xoyan. lew şeředa wiłatekeman sûta û xapûr kira. netewekeman qiř bû û lebirsan mird û gewretrîn zyanî mêjûyîman pêgeyşit.

tenya le mukiryan çend kes be řaberî serdarî mukirî û şêx baba neçûne jêr barî piřupagenda û diro û delesey ’usmanî, serdarî mukirî «ḧeme ḧusên xan» ke nîsbet be zemanî xoy pyawêkî aga û syasî û xwêndewar buwe. le meseleke geyştuwe û zanîwyetî «şeř leser lêfey melaye» nek leser dînî îslam û wîstûyetî ewendey boy dekirê netewekey bêlayen bihêłêtewe. bełam ałahełgiranî îslam û xezakerekanî ’usmanî, ew û şêx baba û ḧemexanî banî û seyfeddîn xanî seqzyan bew tawane î’dam kird.

ca bizanîn ḧacî nemir, ḧacî zana û pêşkewtû ke lew serdemeda êsk û pirûskîşî řizîwin çend lewey pêşda le fêł û tełeke û xirapey xelîfekanî ’usmanî geyştuwe ke dełê:

ya:

ya:

gewre gewrekanî ew serdemî kurd qedrî beytî ḧacîyan nezanî û dîman çon lejêr barî řûmîyan mirdin. dyare mebest le gewre gewrekan, şêx û mela û xan û aẍa û beg û paşakanî kurde. çunke nabê lebîrman biçê ke lew serdemîda komełanî xełk çi řołyan nebuwe.

ḧacî ew hemû bê’agayî û kemterxemîyey dîwe. le nezanî û nexwêndewarî û dwakewteyî netewekey geyîwe, keçî nahumêd nebuwe û behîwa buwe řojêk le şê’rekanî bigen, xebat biken û řizgar bibin û qedrî ew bizanin. xemî ewey buwe ke ew řoje be çawî xoy nabînê:

ew çawenořî hîç padaştêkî madî nebuwe û beřastî lepênawî geyştin be amancî pîroz û awatî berzî xoyda wazî le hemû xoşyêkî cîhan hênawe û lew bareda dełê:

ḧacî zanîwyetî netewey kurd, ba paşkewtûş bê, ba le karwanî şaristanîş becê mabê, tewjimî mêjû pałî her pêwe denê û berew pêşî deba. ca ew demî xełk le qisey ḧacî dega:

beřastî ḧacî lew zemanîda qanûnêkî nwêy hênawete kayewe û xoşî nirxî karî xoy zanîwe û têgeyştuwe şê’rekanî le kurdistanda şořş berpa deken:

dîsan le cêgayekî dîke be beyanêkî şa’îrane û cwan dełê:

ḧacî ’îşqî gel û nîştimanî lê bote sewda û behîç corê xoy bo zewt nekirawe û neytiwanîwe bêdeng danîşî û qisey çakî her bo kirdûn û ta mirdin wazî nehênawe:

ḧacî zor başî zanîwe ke çwarçêwey nezim bo derbiřînî bîruřay syasî û ti’urî felsefî tengebere. yekem şê’ir leber dekirê û deparêzrê û kemtir lenêw deçê. duwem ḧacî wîstûyetî zûtir kurd pê bigeyenê. carê her em wesîle buwe. zor aşkiraye lew serdemîda îmkanî ewe nebuwe hîç kitêbêkî felsefî û syasî be kurdî biław bikirêtewe û leçap bidrê û xełk bîxwênnewe. boye ḧacîş le axrî temenîda biřyarî dawe her be kurdî binûsê eger çend dêře şê’rî farsî heye î heřetî lawetî û feqîyayetî ewn. beçî dyare em însane xawen bîre, bîruřay felsefî û syasî xoy nenûsîbê. bełam paş ḧacî çi mîratêkî ewman pê geyştuwe û des kewtuwe?

ḧacî wek be hetîwî û henasesardî gewre bû û pê geyşit, her wa be hejarî û nedarî û bêkesî le wiłatî ẍerîbayetî serî nayewe û tenanet nazanîn le kwê nêjrawe û gořekey pê nazanîn. bełam têkoşeran û řûnakbîranî êstay kurd be mamostay şê’rî şořişgêřaney dezanin.