le mentîqey Eda
lem mentîqey beynî «qiził îrmaq» û «furat»da gelê kurd heye, bełam be sebebî dûrîyan le kurdistan, le kurdanî tir be’zê ferqî heye û zimanekeşî zor têk çuwe, be dereceyekî wa kurdêkî mentîqey A be zeḧmet lêyan ḧałî ebê. legeł emeşda şubhe nîye ke zimanekeyan kurdîye. mumkîne bikirê be çwar beşewe:
beşî ewweł: «kureşlî» û tewab’ye ke hemûy sakîne û zor fêłbaz û xirapekerin. legeł emeşda zor ’eşa’îrî geřokyan le ḧîmayedaye û em geřokane legeł xełkî dêhatî ewêda esłen yekin.
beşî duwem: «koçer» û tewab’ye.
beşî sêyem: ’eşîretî «sînamnîlî» û ’eşa’îrî dewryetî, ke řenge le azerbaycanewe bo êre tehcîr kirabin. hemû şî’en. zura’êkî başin û le sen’etî bînayîda pêşkewtûn. hemû kurdin.
beşî çwarem: baqî ’eşa’îrî menîtqey Eye. le dyarbekirewe û ya mentîqey wanewe hatûn. el’an hemû sakin û zar’in û małyat bexêwkerin. ewaney ke şwankaren le řeşmałdan. be ’imûmî musafîrperwerin û şoretyan başe.
| nawî ’eşîret | ’ededî małî | şikłî îctima’î | mewqi’ û eḧwałî |
| kureşlî | 6260 |
şî’en û be kirmancî qise eken. lawçakin û řaḧetin. bełam le penay em ’eşîreteda be’zê xirapekerî ẍeyre heye ke le naw kurdanî tirda nîye. zar’êkî başin. le gelê ’adat û ’en’enatda legeł kurdî tir ferqyan heye. em ’eşîrete le nizîkî şerqî erzincane û çend qołêkî lê botewe. bilabranlî piçûk: 60 małêke û le saḧlî ẍerbî furatda û le dewrî «agîn»da sakîne û be kirmancî qise eken. balabranlî gewre: 500 małêke û le cinûbî erzincandan. be zaza qise eken û şî’en. şaderlî: 3000 małêke û ekser le xanûy jêr erizdan. zor zar’êkî feqîrin, le şîmalî ẍerbî erzincandan. badelî: 700 małêke. kirmancîye û şî’eye û nîwe geřoke. le şerqî «zara»ye. |
|
| koçerî | 10400 |
însanî em ’eşîrete zor le kurdî tir ferqî heye. zimanekeyan nizîkî kurdîye. bełam zor le zaza û ya lehcey kurdî dyarbekir eçê. dînyan ẍerîbe û nizîk «pante’îst» (wiḧdit mitilq)e, zor feqîr û zar’in. eẍłeb meskenyan jêr erze. welḧał ermenî û musułmanî dirawsêyan le xanûy başî dêhatîda sakînin. zor tirsinok û mutî’in. zoryan le dewrî řêgey sîwas – zaran. firqekanyan: saruler, barluler, îmuler, eskî. koçerîye. em firqey dwayye nizîkî erzincane û 400 małêkî heye. |
|
| sînamînlî | 2500 | ’eşîretêkî şî’ey gewreye û le nizîk mełatîyeye. lehcekeyan le kurdî zyatir, nizîkî farsîye. | |
| kureck | ? | ||
| elxas | 500 | le cinûbî şerqî ḧełeb bem nawewe şaxêk heye, řenge em ’eşîrete ew îsmey wergirtibê. em ’eşîrete le beynî «bihsinî» û «furat»daye. | |
| kuderzor | 600 | le cinûbî bihsinîye. | |
| qereḧesen | 300 | řenge esłî turkiman bê. le ẍerbî bihsinîye. | |
| gugerîşanlî | 500 | sakîne? | le şîmalî mer’eşdaye. |
| nederlî | ? | le ẍerbî mer’eşdaye. | |
| dûẍanlî | 250 | geřoke | le şerqî mer’eşdaye. |
| wilyanlî | ? | geřoke | le nizîk mer’eşe. ’eşîretêkî piçûke. |
| cilîkanlî | ? | be’zêkî le mentîqey wane û beşêkîşî le nizîkî mer’eşe. em beşey dwayyey feqîre. | |
| lek kurdî | ? | le nizîk eteneye, ’eşîretêkî piçûke. esłî em ’eşîretî leke le êrandaye. | |
| dilîqanlî | 200 | geřoke | le deştî mer’eşdaye û le řeşmałdan. hawînan eçne toros, zistanan 30 mîlêk le ẍerbî kilîsda řeşmał heł’eden. |
| balîkanlî | 250 | geřoke | be kirmancî qise eka, le dołî mer’eşdaye. |
le î’tibarî selaḧîyewe ta nizîk muslimye le her dû teřefî xetî şemendeferî ḧeleb, ’eşa’îr û dêhatêkî kurdî zor heye ke sêr mark saykis basî nekirdûn. bêcge lemaneş le lîway ḧelebda û le ẍerbî ḧeleb û le dewrî «ḧarîm»da ’eşa’îrî «ekiradî gum» û «qeyser ekiradî» û le qezay «menbec»da ’eşa’îrî «bezîk» û «dana’î» û «baket» sakîne û le ’eynî qezada ’eşîretî «êl begî» heye ke xêmenşîne û le qeraẍ furate. le «cebel el’ewset» û le qeraẍ awî ’asî û le cinûbî ẍerbî «şiẍir»yişda be’zê ’eşa’îrî kurd heye. le nefsî şarî ḧelebîşda zor kurd heye. le beynî «ḧims» û «terablosî şam»da û le dewrî «cebel el’ekirad» û «ḧisin el’ekirad»yişda be’zê ’eşa’îrî kurd heye û zor qedîmin. em şar û çyaye be nawî ewanewe naw nirawe. le nefsî «şam»yişda beşêkî ’eşa’îrî «sałḧî»y dewrî kifrî heye û geřekî «sałḧîye» be nawî ewanewe naw nirawe, (kurdilir).