داستانی هەیاسی و کاکە عابیدین
مەسنەویی سیاسی
از کتاب:
دیوانی گۆران
اثر:
گوران (1904-1962)
4 دقیقه
466 مشاهده
«عیشقی» شاعیرێکی بەهرەدار و نیشتمانپەروەری ئێرانمکان بوو، لە تازەکردنەوەی شیعر و ئەدەبی ئێراندا دەستێکی بەرزی بوو، بەتایبەتی هەڵبەستە سیاسییەکانی ئەوەندە گەزندە و کاریگەر بوو کاربەدەستانی سەردەم بۆیان قووت نەئەدرا، بە ڕادەیەک کە شاهەنشاهی پێشوو ڕەزاشای پەهلەویشخص کەڵەکێکی نهێنیی ڕێک خست بۆ کوشتنی و لە تەمەنی ٣١ ساڵیدا کوژرا. عیشقی کوللییاتی شیعر و پەخشانی چاپکراوی لە سەراسەری ئێراندا بڕەوێکی نەمری هەیە، بەم بۆنەیەوە بێ جێ نییە بخەینەوە بیر کە ئەو گۆرانییەی بە هاوکاریی خوالێخۆشبوو مەحموود جەودەتشخص و شاعیری تەڕ و پاراو «م. نوری»ی سلێمانیمکان پێکهات:
«ئەولادی وەتەن، ئێمە کەوا میللەتی کوردین»
ئاوازەکەی لەسەر پارچەیەک لە ئۆپەرای «رستاخیز شهریاران ایرانفارسی» دانراوە کە هی خاوەندی تەرجومە عیشقییە. پارچەکە ئەمەیە:
دیشب که مرا وضع وطن در نظر آمدفارسی
دیدم که زنی با کفن از قبر در آمدفارسی
تاد...
ئەم هەڵبەستەی لای خوارەوە وێنەیەکە لە شیعرە سیاسییەکانی عیشقی، بە هەندێک دەسکاری و بواردنی هەندێ ناو و کارەسات کە پەیوەندی بە وڵاتی ئێمەوە نییە، کردمان بە کوردی، هیوامان وایە جێگای کەڵک و پەند بێ بۆ هاونیشتمانە خۆشەویستەکانمان:
لە کوردستانا، لە قاسم ئاوا
کاکە عابیدین ناوێک بوو کوێخا،
پیاوێک بوو، دڵ و دەروونی پاک بوو
لەگەڵ گشت کەسی ناودێدا چاک بوو
یەک ژووری هەبوو دەرگا شەق و شڕ
لەگەڵ یەک کووپەی لە دۆشاو پڕ پڕ
کابرایەکی دز بە ناو هەیاسی
دێ گشت بێزار بوو لە دەنگ و باسی
دراوسێی کوێخای خاوەن دۆشاو بوو
بۆ دزیی دۆشاو کەمەربەسراو بوو
هەرچەند عابیدین لە ماڵ دەرئەچوو
ئەو خۆی بە کووپە ئەگەیان زوو زوو
دۆشاو هەڵئەقوڕا بە چنگ و کەوچک
ئەڕژایە بەر پێ چۆڕچۆڕ و تک تک!
تا ڕۆژێک کوێخا، ڕوانییە دۆشاو
لە چاو جارانا کەم هاتە بەر چاو
دی: شوێن پێ لەسەر دۆشاوی ڕژاو
چووە تا ماڵی هەیاسیی بەدناو
بانگی کرد ئەرێ برای هەیاسی!
نابێ تۆ نەختێ خودا بناسی؟
بەری ڕەنجم بوو کووپەی دۆشاوم
بزانم ڕەنجت بۆچ بە با داوم؟
هەیاسی نیازی ڕێگای حاشای بوو
بەڵام عابیدین بەرپەرچی دا زوو
وتی: بڕوانە بۆ زەوی و شوێن پێت
کێیە دز: دیارە، تەنانەت لای شێت
هەیاسی کە دیی بێ سوودە ئینکار
ڕێی پاڕانەوەی گرتە بەر ناچار
وتی: ئەمجارەم ببەخشە، سوێن بێ
ئیتر نەنێمە ئەودیو ماڵت پێ
کاکە عابیدین، کوێخای دڵ بێگەرد
بوورد لە گوناهی هەیاسیی نامەرد
لەپاش چەند ڕۆژێک نەوس و چڵێسی
هەیاسیی هان دا بۆ کووپەلێسی
گەڕا بۆ فێڵێک هەم سوێن نەشکێنێ
هەم کووپەی دۆشاو لە بن دەربێنێ
کەرێکی هێنا سواری پشتی بوو
بۆ خزمەت کووپەی دۆشاو ئاوا چوو
بەسەر سواریوە خۆی درێژ کێشا
دۆشاوی نۆش کرد تا ورگی ئێشا
دوایی کە کاکە گەڕایەوە ماڵ
دیی پیرە کووپەی بەتاڵ و حەتاڵ
کە سرنجی دا مایەی واق وڕمان
شوێن سم دیار بوو، نەک شوێن پێی ئینسان
سەری برد، ناوی کووپەی ڕوانی
شەقڵی پەنجەی دی، هیی کێیش بوو؟ زانیی!
بە سەرسووڕماوی ڕێگای دووری گرت
هەڵی ئەکێشا هەناسە و ئەیوت:
کەر بێ دز، پەنجەی لە کوێ هەیە کەر؟
هەیاسی سمی کوا، دز بێ ئەگەر
پەنجە: پەنجەی ئەو، شوێن پێ: شوێن پێی کەر
بە کێ بڵێم دز؟ هەی خاکم بە سەر؟!
***
لەم سەرگروشتە نیازم پەندە
بۆ نەتەوەیەک گیرۆدەی بەندە
زۆردار بیەوێ، شوێن پێ بکا گوم
پێ تۆپەڵ ئەکا و لێت ئەکا بە سم
مادەم خاوەندی کووپەی دۆشاوی
لێت ناترووکێنێ هەیاسی چاوی
هەیاسیی ئێمە، ئەی دۆستی گیانی!
«جۆن پۆڵ»ە ئەبێ زۆر باش بزانی
هەر ئەوە سواری کەری ناوخۆیە
کەر تاوان ئەکا، بەڵام ئەو هۆیە
هەر ئەوە لێمان بۆتە هەیاسی
کل لە چاو ئەدزێ بە دیپلۆماسی
بە ڕواڵەت بێ، کەرگەلی خۆمان
بەر بوونە گیانی دایکی نیشتمان
بەڵام کەر جووتە ناهاوێ، کەرسوار
سووژن لە ملی نەدا جار و بار