سوڵتان سەلاحەددین و ئەهلی سەلیب

سوڵتان سەلاح لە دوای ئەمە کە ئیش و کاری سووریە و جەزیرەی بڕییەوە، ئاگری حەسادەت و نیفاقی ئومەرای ئەو ناوەی کوژاندەوە و هەمووی تابیعی ئەمر و فەرمانی خۆی کرد. قووەتە بڵاوەکەی ئومەرای موسلیمین، کە ئەغڵەب بۆ شەڕ و دەعوای ناو خۆیان سەرف ئەکرا، کۆ کردەوە و بۆ گەیشتن بەو مەقسەدە موبارەکەی خۆی، کە فەتحی قودس و دەرپەڕاندنی ئەهلی سەلیب لە فەلەستین بوو، توانی بە عەمەلی بهێنێ و لەم وەحدەتە و نفووزی حاکیمەی خۆی بە تەواوی ئەمین بوو.

ئینجا قەراری بە ئیعلانی جیهادی موقەدەس بەرامبەر بە فەرەنگ دا. تەفرەقە و نیفاقی ئومەرای فەرەنگ لە فەلەستیندا بۆ تەتبیقی ئەم قەرارە زۆر موساعید بوو، باخسووس لە دوای مردنی مەلیک بالدوینی چوارەم، ئیش و کاری حکوومەت بەینێک بە وەکالەت بە دەس ڕیاموندی حاکمی تەڕابلوسەوە بوو، لە دواییدا «سیبیل»ی خوشکی پادشا مردووەکە، شووی کرد بە «جۆی»ناو ئەمیرێکی فەرەنگ و تاجیشی نایە سەر سەری. ئەم جۆیە لەشکری کردە سەر ڕیاموند کە لە تەبریە بوو و ئەم ڕیاموندەش داوای کۆمەکی لە سوڵتان کرد، بەڵام سوڵتان ئارەزووی نەئەکرد کە لە پێش تەواوبوونی موددەتی موعاهەدە هەڵکوتێتە سەر فەرەنگ.

ئەم نەقزی عەهدە ئەمجارەش لە تەڕەف فەرەنگەوە و بە واسیتەی ڕینۆڵدی ئەمیری کەرگەوە کرا. واقیعەن لە ٥٨٢ هـ.دا کاروانێکی گەورەی ئیسلام لە وەقتێکدا کە لە نزیک کەرگەوە تێپەڕ ئەبوو، تووشی تەعەڕوزی فەرەنگ بوو و هەموو ماڵیان لە دەس چوو، پیاو و ئافرەتی ئەم کاروانەش ئەسیر کرا؛ بە ڕیوایەتێک خوشکی سوڵتانیش لە ناو ئەم ئەسیرانەدا بوو. ڕینۆڵد بەمەش ڕازی نەبوو و بەعزێ تەحقیرات و تەعەڕوزاتی بە دینی ئیسلامیش کرد. ئەم خەبەرە کە گەیشتە سوڵتان، زۆر سەغڵەت بوو و سوێندی خوارد ئەگەر ڕینۆڵد بگرێ، ئەبێ بە دەسی خۆی بیکوژێ.

لە دوای ئەم وەقعەیە سوڵتان ئیعلانی غەزای کردبوو، موحافەزەی حەجاجیش ئەوەی پێویست بوو کردی و لە قەسری سەلامە کە لە نزیک «بەسری»یەوە بوو، ئۆردووگای دامەزراند. زۆری پێ نەچوو لەشکری میسریشی گەیشتێ و مەلیک ئەفزەلی کوڕیشی لە جیهەتی عەککاوە شکستێکی باشی بە بەشێکی ئۆردووی فەرەنگ دابوو، نیهایەت ڕیاموندیش لەگەڵ فەرەنگ ئاشت بووەوە و بەم تەرحە قووەتی فەرەنگ زۆر بوو.

سوڵتان سەلاحەددین مەجلیسی شۆڕای حەربی کۆ کردەوە و ئەم مەجلیسە قەراری بە شەڕی فەرەنگ دا. ڕۆژی پێنجشەممو ١٦ ڕەبیع ئەلئەوەلی ٥٨٣ هـ، لەشکری ئیسلام بە بەردەمیدا ڕابورد و ڕۆژی دوایی لە دوای نوێژی جومعە لە خوار تەبرییەوە لە چەمی ئەردەن پەڕیەوە و ناردی بۆ کەشفی لەشکری دوژمن، کە لە «سخورییە» بوو. لە دواییدا قووەتێکی بەرامبەر دوژمن دانا و خۆی چووە سەر تەبرییە و زەوتی کرد، بەڵام ماڵ و منداڵی ڕیاموند خۆیان هاویشتە قەڵاکە و تەڵەبی موعاوەنەتیان لە مەلیک جۆی کرد.

لە دوای موزاکەرەیەکی دوور و درێژ، فەرەنگ قەراری شەڕی دا و ویستی ڕێگەی ئاو لە سوڵتان ببڕێ، بەڵام بە غەڵەت چوو، چونکە سوڵتان ئەم خسووسەی تەئمین کردبوو، ڕێگەی ئاوی لە لەشکری فەرەنگ بڕیبوو، ڕۆژی ئەووەڵ لەشکری فەرەنگ هەوڵی بۆ بڕینی ڕێگەی ئاو دا، بەڵام موەفەق نەبوو و لەو ڕۆژە گەرمایەدا خۆیان لە بێ‌ئاوی شپرزە بوون و گەڕانەوە ئۆردووگای خۆیان. ڕۆژی دوایی لەشکری ئیسلام بە هەڵمەتێکی شێرانە ڕوویان کردە لەشکری فەرەنگ و تەفروتوونایان کردن، لە لایەکەوە حەملەی ئیسلام و لە لایەکی تریشەوە تەئسیری تینوویەتی، فەرەنگی بە تەواوی لە کار خست و ئەم ڕۆژی ٢٦ی ڕەبیع‌ئەلئاخری ٥٨٦ە، ڕۆژی ڕووخانی بناغەی ئیماراتی فەرەنگی فەلەستین بوو. مەلیک جۆی، ئەمیری کەرگ، برای مەلیک و بەعزێ ئومەرای تریش لەگەڵ فەرەنگێکی زۆر بە دیل گیران. داری سەلیبی موقەدەسیش لە ناو تاڵانا بوو و لەو ڕۆژەوەی کە فەرەنگ هاتبووە ئەم ناوە، تا ئەو ڕۆژە، تووشی شکستێکی وا گەورە و بەتەئسیر نەبووبوو.

لە دوای شەڕ، خێوەتێکیان بۆ سوڵتان هەڵدا و لەگەڵ ئومەرا و پیاوماقووڵانا تیا دانیشت. مەلیک جۆی و ئەمیری کەرگیان هێنا و دانیشتن. مەلیک داوای ئاوی کرد، دەسبەجێ بەفراویان بۆ هێنا، تۆزێکی لێ خواردەوە و دای بە ئەمیری کەرگ، بەڵام سوڵتان دەسبەجێ مەنعی کرد و گوتی: ئێمە ئەم ئاوەمان بەو نەداوە تا لە ئینتیقامی ئێمە ئەمین بێ. لە دوای ئەمە باسی وەحشەت و غەدداریی ئەمیری کەرگی دەرحەق بە کاروان و حەجاجی موسوڵمانان کرد و لە پاشدا بە دەسی خۆی سەری بڕی و سوێندەکەی هێنایە جێ.

مەلیک جۆی لەم موعامەلەیە ترسا، بەڵام سوڵتان دڵخۆشیی دایەوە و لەگەڵ باقی دیلەکانا بە حورمەت و عیززەت ناردنی بۆ شام، تەنیا لە بەینی ئەمانەدا دووسەد کەسێکی هەڵبژارد کە بە خراپە و زوڵمیان دەرحەق ئیسلام مەشهوور بوون، ئەم دووسەدەی کوشت.

لە دوای چەند ڕۆژێ، سوڵتان چووەوە سەر تەبریە و ژنەکەی ڕیاموند مەئیووس بوو و قەڵاکەی تەسلیم کرد. لە دوای ئەمە، سوڵتان سەلاحەددین ڕووی کردە باقی وڵاتانی فەلەستین، زاتەن قووەتێکی وا نەمابوو بەرامبەری ڕاوەستێ و گەیشتە بەرامبەر هەر قەڵا و شارێک، دەسبەجێ قاپیی بۆ ئەکرایەوە و دەرحەق بە ئەهالی، دایمە ڕووخۆشی و عەدالەتێکی بەرزی ئەنواند.

لە دوای تەبریە ڕووی کردە عەککا، بەڵام ئەم قەڵایە تەسلیم نەبوو و مودافەعەیەکی کورتی کرد، لە پاشدا بە ئومێدی لوتفی سوڵتان، تەسلیم بوو و خەڵکی ڕۆیشتن و ڕۆژی ٢ جەمادی‌ئەلئەوەلی ٥٨٣ لەشکری ئیسلام داخڵی ئەو قەڵایە بوو و لە مزگەوتەکەیدا کە گاورەکان کردبوویان بە کلێسا، نوێژی جومعەیان کرد. لێرە ماڵ و غەنائیمێکی زۆر دەس ئیسلام کەوت.

لە دوای ئەمە، سوڵتان، مەلیک عادڵی برای نارد تا لە حدوودی میسرەوە دەس پێبکا و مەلیک عادڵ، حیسنی «مەجدەلیانا» و «یافا»ی گرت و دیلێکی زۆری دەس کەوت.

سوڵتان خۆشی لە عەککاوە، بەعزێ قۆڵی ناردە «ناسرە»، «قیساریە»، «سەیفا»، «سەفورییە»، «شەقیف» و «ئەلفوولە = عەفوولە»ی داگیر کرد. لە لایەکی تریشەوە «نابلۆس» و «سەبسەتییە» و بەعزێ قەسەبەی تری ئەو ناوەی گرت. لە دواییدا خۆی بیلزات چووە سەر «تینین» و گرتی، لەوێوە ڕووی کردە «سەیدا» و ئەم شارەی بێ شەڕ گرت و بەیرووتی لە دوای هەشت ڕۆژ موحاسەرە زەوت کرد.

لە دواییدا سوڵتان ویستی «عەسقەلان» بگرێ، چونکە لە سەر ڕێگەی میسر و عادەتەن قاپیی قودس بوو. حەیف کە لەو وەقتەدا ئەهمیەتی نەدایە «سوور». وەلحاڵ گاورەکان وردەوردە لەوێ کۆ بوونەوە، بەڵام بێ ڕەئیس بوون، بە هیممەتێکی جوزئی ئەگیرا؛ وەلحاڵ ئەهمیەتی نەدایە و لە پاشدا ئەم قەڵایە بوو بە ئوسسی حەرەکە بۆ گاورەکان و زۆری پێ نەچوو «مارکیز کونارد» لە قوستەنتەنییەوە بە ماڵ و ئەسڵەحەیەکی زۆرەوە هاتە ئەم قەڵایە و مودافەعەی تەنزیم کرد و بوو بە ئوسسی حەرەکەی ئەهلی سەلیبی سێیەم و سەبەبی فەلاکەتی زۆر بۆ موسوڵمانان. ئیهمالی سوور خەتایەکی سەوقەلجەیشی و سیاسیی سوڵتان بوو. لە پێش هاتنی ئەم مارکیزە، خەڵکی سوور خەریکی تەسلیم بوون، بەڵام کە کونارد هات، فیکریان گۆڕی.

سوڵتان سەلاحەددین ویستی بە واسیتەی باوکی کونارد کە لە شام ئەسیر بوو، مەنعی مودافەعەی سوور بکا، بەڵام ئەم تەدبیرە سەری نەگرت.

سوڵتان لە دوای ئەمە ڕووی کردە عەسقەلان و موحاسەرەی کرد و چواردە ڕۆژ لەگەڵی خەریک بوو، ویستی بە واسیتەی مەلیک جۆیەوە ئەم قەڵایە بگرێ، بەڵام فائیدەی نەبوو و لە نیهایەتی جەمادی ئاخردا بە شیددەت هجوومی کردە سەری و گرتی. لە دوای ئەمە، غەززە، ڕەملە، خەلیل ئەلڕەحمان و بەیت ئەللەحم و چەند جێگەیەکی تریشی گرت.

ئەم هەموو فتووحاتە لە زەرفی دوو مانگدا بۆ سوڵتان مەیسەر بوو و بەڕاستی ئەمە بە قیسمەتی هیچ پادشایەک نەبووبوو. لە دوای ئەمە، ڕێگەی قودسی شەریف بۆ ئیسلام کرابووەوە. سوڵتان سەلاحەددین ئەیزانی کە ئەهمیەتی ئەو شارە موبارەکە لە لای ئیسلام و گاور زۆر گەورەیە، لە بەر ئەوە، نەیئەویست بە زۆر و بە شەڕ بیگرێ و تووشی موحاسەرە و تەخریبی بکا. بەم فیکرە هەیئەتێکی ناردە قودس، تا بۆ تەسلیمبوونیان قسە لەگەڵ خەڵکەکەی بکەن. فەرەنگی ئەوێ تەکلیفی تەسلیمیان قەبووڵ نەکرد، لەو وەقتەدا قوماندانی قودس، حاکمی ڕەملە، بلبان بوو کە لە شەڕی «حەتتین»دا ئەسیر بووبوو و ئیزنی لە سوڵتان خواستبوو کە بچێتە قودس و ماڵەکەی بهێنێ و شەوێک زیاتر لە قودسدا نەمێنێتەوە، بەڵام ئەم قوماندانە بێ‌شەرەفە بیلعکەس، لە قودسدا مایەوە و بوو بە قوماندانی مودافەعەی شارەکە و شەست هەزار کەسێکی لێ کۆ بووەوە و گەورەی قەشەکانی قودس، خەزێنەی کلێسای بۆ کردەوە تا بۆ مودافەعە سەرفی بکا.

سوڵتان سەلاحەددین کە وای زانی، بە لەشکرەوە ڕووی کردە قودس و لە ١٥ی ڕەجەبی ٥٨٣ هـ.دا گەیشتە ئەوێ و دەورەی دا و لە دوای کەشف و سەرنجێکی پێنج ڕۆژە، لای شیمالی بۆ هجووم بە موناسب زانی و نەقڵی ئەوێی کرد و جەبەل ئەلزەیتوونی کرد بە مەرکەزی ئۆردوو و لەوێوە دەسی کرد بە تەزییقی شارەکە. لەشکری ئیسلام وردەوردە پێش کەوتن، لە چاڵەکەی دەوری تێپەڕ بوون و شوورەی وڵاتەکەشیان کون کرد. ئەم حاڵە بووە سەبەبی مەئیووسییەتی مودافعینی فەرەنگ و تەڵەبی ئەمان و تەسلیمیان. لە دوای موزاکەرەیەکی دوور و درێژ، بە شەرتی ئەمەی کە لە زەرفی چل ڕۆژدا فەرەنگ بە سەربەستی لە شارەکە دەرچن و هەر پیاوێک دە دینار و ژن پێنج و منداڵ دوو دینار فیدیەی نەجات بدەن.

بەم قەول و بڕیدەیە قەراری تەسلیمی شارەکە درا. لە ئیعتیباری ڕۆژی جومعەی ٢٧ی ڕەجەبی ٥٨٣وە، ئەهالی دەسی کرد بە دەرچوون لە قودس، بەم تەرحە فەتحی قودس مەیسەر بوو و هەر وەکوو قازیی شام، موحیەددین لە دوای فەتحی حەڵەب تەخمینی کردبوو، لە مانگی ڕەجەبدا واقیع بوو. فیلحەقیقە سوڵتان ئەم قازییەی بانگ کردە قودس تا لە ڕۆژی فەتحیدا وەزیفەی خەتیبی بەجێ بهێنێ و ئەو جومعەیە نوێژکەر ئەوەندە زۆر بوو کە مەسجدی ئەقسا نەیئەگرت. {fn|مەرحووم ئیبراهیم ئەفەندی حەیدەری، پێی گوتم کە قازی موحیەددین ئەم شێعرەی کرد بە موقەددەمەی خوتبەکەی:

اَلْحَمدُ لِلّهِ الّذي ذَلَّتْ دَوْلَةَ الصَّليبيّ / وَ عَزَّ بِالْکُرديِّ دینَ مُصْطَفی الْعَرَبيّ

زۆر جێگەی ئەسەفە کە مەرحووم مەئخەزەکەی لە فیکر چووبووەوە، بەڵام لە سیحەتی ئەمەدا هیچ شوبهەی نەبوو.}

ئەم فیدیەیەی سوڵتان سەلاحەددین تەڵەبی کردبوو، تەنیا بۆ مەنسووبینی لەشکری فەرەنگ بوو و موساعەدەی کردبوو کە گاورەکانی قودس وەکوو خەڵکی گاوری شارانی تر لە جێگەی خۆیانا بە سیفەتی تەبەعە بمێننەوە.

سوڵتان سەلاحەددین لە دوای دەرچوونی ئومەرا و لەشکری فەرەنگ، ئینجا داخڵی قودس بوو. بێجگە لەوەش سوڵتان حەوت هەزار فەقیری لە سەر تکای مەلیک عادڵی برای و خۆشی دەهەزار کەسی لە فیدیە عەفو کرد. ڕۆژێکیش لە سبەینێوە تا ئێوارە بەبێ فیدیە موساعەدەی دەرچوونی فەقیر و فوقەرا کرا. ئیزنی بە قەشەکان و مەئموورینی ڕوحانیش دا کە تا ئەتوانن شتومەک لەگەڵ خۆیانا بەرن.

خولاسە گەورەیی و مەرحەمەت و عەدالەتی سوڵتان، لە فەتحی قودسدا لە حەد بەدەر بوو و موحەریرین و موئەریخینی گاوران هەموو تەسدیقیان کردووە. زۆر حورمەتی زوعەفا و باخسووس ئافرەتی گرت و زۆر یارییەی دان و مەلیکە سیبیلی بە حورمەت و ئیکرام و لە سەر ئارەزووی خۆی ناردە لای مەلیک جۆی مێردی کە لە نابلۆس ئەسیر بوو.

بەعزێ لە ئافرەت لە وەقتی دەرچوونیان کە گەیشتنە لای سوڵتان، ڕجای بەردانی مێرد و کوڕ و باوکیان لە ئەسارەت کرد و سوڵتان زۆر موتەئەسیر بوو و ڕجاکەی بەجێ هێنان.

ئەم موعامەلەی ئینسانانەی سوڵتان دەرحەق بە فەرەنگی فەلەستین و قودس، بە تەواوی عەکسی موعامەلەی ئەوان بوو دەرحەق بە موسوڵمانان. واقیعەن کە لە ساڵی ١٠٩٩ م.دا کە «غودفری» قودسی گرت، ئەنواعی شەناعەت دەرحەق موسوڵمانان کرا و بە ئیعتیرافی موئەریخینی عیسەوی، نزیکی حەفتا هەزار موسوڵمان قەتڵوعام کرا.

سوڵتان سەلاحەددین نزیکی مانگێک لە قودسی شەریفدا مایەوە و ئیش و کاری ڕێک خست و مزگەوتەکانی تەعمیر و ئیحیا کردەوە و مەدرەسەکانی دامەزراندەوە و باقی نوقسانی ئیکمال کرد. لە دوای ئەمە، بە لەشکرەوە ڕووی کردە سوور. دوننمای میسیریش بە ئەمری سوڵتان ڕووی کردبووە ئەم قەڵایە. مارکیز کونارد لە فرسەت ئیستیفادەی کردبوو و ئەم قەڵایەی زۆر باش تەحکیم کردبوو، هەرچەند لە بەحر و بەڕەوە تەزییقیان کرد، فائیدەی نەبوو، زاتەن زستانیش بە سەرا هات و لە سەر تەکلیفی بەعزێ ئومەرا سەرفی نەزەر لە موحاسەرە کرا، بەڵام سوڵتان لەم حاڵە زۆر پەشێو بوو، چونکە ئومەرای لەشکر ئەهمیەتی ئەم قەڵایەیان بە قەدەر سوڵتان تەقدیر نەکردبوو؛ وەلحاڵ لازم بوو هەرچۆنێ بێ، ئەم قەڵایەش لە دەس فەرەنگ بسێنن و فەلەستین بە تەواوی پاک بکەنەوە. حەیف کە خیلافی ئارەزووی سوڵتان ئیسراریان لە سەر گەڕانەوە کرد.

زاهیر وایە کە لەم جیهەتەوە سێ غەڵەت کراوە؛ ئەووەڵی، لە وەقتی خۆیدا و لە پێش فەتحی قودسدا، ئەبوایە ئەم قەڵایە لە دەس فەرەنگ بسێنرێ؛ دووەمی، ئەبوایە سوڵتان سەلاحەددین نەیهێشتایە ئەوانەی کە شەڕیان پێ ئەکرێ و لە ئەسیری بەرەڵا کران وەیا لە شارە زەوتکراوەکان دەرچوون، لە سووردا کۆ ببنەوە و مانیعەیەکی تازە بۆ ئیسلام تەشکیل بکەن؛ سێیەمی، ئەبوایە لە دوای فەتحی قودس، کە لەشکری ئیسلام هاتە سەر ئەم قەڵایە، وازی لێ نەهێنن و هەرچۆنێ بوایە، زەوتیان بکردایە.

خولاسە فەتحی قودس لە تەڕەف موسوڵمانانەوە ئەورووپای خستە تەعەسوب و تەلاشەوە، قەشە موتەعەسیبەکان داوێنیان لێ هەڵکرد و دەسیان بە تەحریکات کرد و بە نەتیجە قووەتێکی عەزیم کۆ بووەوە و لە هەموو لایەکەوە ڕوویان کردە فەلەستین. ئیمپراتۆری ئاڵمانیا و مەلیکی ئینگلیز کە بە ڕیشاری شیردڵ مەشهوور بوو، لە ڕوئەسای هەرە گەورەی ئەم ئەهلی سەلیبە بوون.

سوڵتان سەلاحەددین لەو بەینەدا قەڵای «هونین»ی گرت و قەڵای «کەوکەب» و «سەفد» و «کەرگ»یشی موحاسەرە کرد و لە ١٦ی ڕەبیع ئەلئەوەڵی ٥٨٤دا هاتەوە شام و لەوێ لەشکرێکی زۆری هەڵگرت و ڕووی کردە تەڕابلۆس و ئەنتاکییە، لە دوای زەوتکردنی، ئەنترۆس، مەلیک جۆی بەرەڵا کرد و شەرتی لەگەڵ کرد کە لە سووریەدا نەمێنێتەوە و بچێتەوە بۆ ئەورووپا و قەت بەرامبەر بە سوڵتان شەڕ نەکا. وەلحاڵ ئەم مەلیکە درۆزنە چوو بۆ سوور، بەڵام کونارد قەبووڵی نەکرد و لە پاشدا چووە تەڕابلۆس و بەعزێ لە بەقایای ئەهلی سەلیبی کۆ کردەوە و لە پاشدا لەگەڵ لەشکری سوور چووە سەر عەککا.

سوڵتان سەلاحەددین لەم سەفەرەیدا «مەرقەب، جەبەلە، لازقییە، سەهیۆن» و بەعزێ قەڵا و شارانی تریشی زەوت کرد. لە پاشدا بە سەر حەڵەبدا گەڕایەوە شام و لە دوای ئەمە لەشکری ئیزن دا و خۆی لەگەڵ خەواسی لەشکری، بەو زستانە چووە سەر سەفەد و کەوکەب و هەردووکی زەوت کرد و لەو بەینەدا خەبەری زەوتکرانی کەرگیش لە تەڕەف مەلیک عادلەوە گەیشتە سوڵتان.

سوڵتان سەلاحەددین بە غەیری سوور، هەموو شاران و قەڵای فەلەستینی گرت، بەڵام مانەوەی سوور بە دەس فەرەنگەوە تەهلوکەیەکی زۆر گەورە بوو. زاتەن هەیەجانی تەعەسوبی ئەورووپاش ئەهلی سەلیبی سێیەمی وردەوردە ئەگەیاندە سوور و نیهایەت لە ئیبتیدای ساڵی ٥٨٥دا وەزعییەتی عەسکەرییەی سوڵتان گۆڕا و لە تەعەڕوزەوە کەوتە مودافەعە.

کوناردی قوماندانی سوور، لەشکرێکی بەقووەتی پێکەوەنا. ئەم حەرەکەتە موقەددەمەی فەرتەنەیەکی گەورە بوو کە ڕووی ئەکردە مەملەکەتی ئیسلام. مەلیک جۆی خیلافی وەعدی، لەشکری زۆری لە تەڕابلۆس کۆ کردبووەوە و سەفائینی فەرەنگ دائیمە ئەهاتن و ئەرزاق و سیلاحیان بۆ ئەهێنا.

سوڵتان سەلاحەددین بەرامبەر بەم ئەحواڵە خۆی حازر کرد و بە لەشکرەوە لە «مەبرەح ئەلعیون»دا ئینتیزاری ئەحواڵی کرد و لە لایەکی تریشەوە قەڵای «شەقیف ئەرنوون»ی موحاسەرە کرد، بەڵام کە دی فەرەنگ تەنگی بە عەککا هەڵچنیوە، بەشێکی لەشکری لە دەوری شەقیف بەجێ هێشت و خۆی ڕووی کردە عەککا.

موحاسیری عەککا، مەلیک جۆی بوو و نزیک دوو ساڵێک ئەم موحاسەرەیە توولی کێشا. سەبەبی دەوامکردنی موحاسەرەیش یەک لە دوای یەک هاتنی ئیمدادی فەرەنگ بوو، حەتتا کوناردیش ئیشتیراکی ئەم موحاسەرەیەی کرد. ئەگەر سوڵتان سەلاحەددین ئەهمیەتێکی تەواوی بە موحاسیرینی عەککا بدایە و لە پێش زۆر بوونیان و هاتنی کونارد، زەربەیەکی باشی لێ بدانایە، نە موحاسەرە توولی ئەکێشا و نە فەرەنگ ئەکەوتە تەماعی سەندنەوەی فەلەستین و قودس.

بە عەکسی ئەمە، سوڵتان زۆر ئەهمیەتی بە قەڵای شەقیف دا و مەلیک جۆی سەربەست جێ هێشت بەرەبەرە قووەتی زیاد بکا.

سوڵتان سەلاحەددین گەیشتە عەککا و دی کە فەرەنگ لەگەڵ موحاسەرە خەریکن. لە دوای چەند ڕۆژێک تەعەڕوزی کردە قووەتی موحاسەرە، باخسووس ئەمیر تەقیەددینی برازای بە قووەتێکەوە بەڕاستی هجوومێکی شێرانەی کرد و تەڕەفێکی عەککای بە دوژمن چۆڵ کرد و ڕێگەی بۆ شارەکە کردەوە و سوڵتان میقدارێ قووەتی گەیاندە ناو شار و حەتتا «ستانلی» ئەڵێ بیلنەفس سوڵتان خۆشی وەقتی عەسری ڕۆژی ٢ی شەعبانی ٥٨٥ هـ، داخڵی عەککا بوو. «ئەمیر حیسامەددین سەمین»ی کرد بە قوماندانی قەڵاکە و کە شەو هات بە سەردا، لەشکری ئیسلام گەڕانەوە ئۆردووگا و لەم فرسەتەدا فەرەنگ تەحکیماتێکی زۆری کرد و ئەو ڕێگەیەی کە ئۆردووی ئیسلام بە ڕۆژ گرتبووی، بەربەستی کرد. بەم تەرحە ڕەنجی سوڵتان بە زایع چوو.

سامی دوژمن بە نەوعێک شکا، کە لە ٥ی ڕەمەزانی ٥٨٥ هـ.دا بێجگە لە موحاسەرەی قەڵاکە، هجوومێکی بەشیددەتیشی کردە سەر لەشکری ئیسلام و بڵاوەی پێ کردن. لەم بەینەدا لەشکری ئیسلام زۆر بڵاو بووبۆوە، بەشێکی بەرامبەر بە ئەمیری ئەنتاکییە (بوئەمۆند) وەستابوو، قووەتێکی تر بەرامبەر بە تەڕابلۆسی شام، دیمەشقی موحافەزە ئەکرد و قووەتێکی تریش بەرامبەر بە ئەهلی سەلیب، دەمیات و ئەسکەندەرییەیان موحافەزە ئەکرد.

لە لایەکەوە تەئسیری ئەم نیوە شکانە و لە لایەکی ترەوە بەسەراهاتنی زستان و ڕەمەزان و ئیسراری ئومەرای ئیسلام بۆ شەڕنەکردن و گەڕانەوە، سوڵتان سەلاحەددینی مەجبووری هاتنە دواوە تا «خروبە» کرد و عەککای سپارد بە قەزا و قەدەر.

سوڵتان سەلاحەددین لە غیرەت و فەعالییەتی فەرەنگ و سستی و خۆ لە شەڕ پاراستنی ئیسلام، زۆر سەغڵەت بوو و دەرکی تەهلوکەی دوایی کرد. کاغەزی بۆ هەموو لایەک نووسی و داوای کۆمەکی کرد و زستانی بەبێ حەرەکەت لە خرووبەدا ڕابوارد و لەو نەخۆشییەی کە تووشی هاتبوو ، وردەوردە چاک بووەوە و لەشکریشی لێ کۆ بووەوە و لە دواییدا هەڵسا و ڕووی کردە فەرەنگ (١٧ی ڕەبیع‌ئەلئەوەلی ٥٨٦). لە دوای ئەو تەئریخە بە ٧ ڕۆژ سوڵتان گەیشتە بەر عەککا. تا ئەو وەقتە دوژمن تەرتیباتی موحاسەرەی تەواو کردبوو و تەنگی بە مودافعین هەڵچنیبوو.

لەو بەینەدا دوننمای میسریش هاتبووە بەر عەککا و دوننمای فەرەنگی شکاند و داخڵی لیمانی قەڵاکە بوو و ئیحتیاجاتی مودافیعین، ئیکمالی کرد.

لەم وەقتەدا بوو کە خەبەری داخڵبوونی ئیمپراتۆری ئاڵمان، فرێدریق یاریارۆس، بە ئەهلی سەلیب و حەرەکەتکردنی بۆ فەلەستین گەیشتە سوڵتان. پێشداری ئۆردووی ئاڵمان گەیشتبووە شیمالی کلکیا (وڵاتی ئەدەنە). سوڵتان سەلاحەددین بەرامبەر بە لافاوی ئەهلی سەلیب داوای کۆمەکی لە حوکمداران و ئومەرای ئیسلام کرد و حەتتا بۆ تەڵەبی موعاوەنەت هەیئەتێکیشی ناردە لای سوڵتانی مەراکیش، یەعقووب ئەلـمەنسوور. زۆر حەیف کە لە هیچ لایەکەوە گوێ نەدرایە قسەی سوڵتان و کەس یارمەتی بۆ نەنارد و بەم تەرحە ئەم قەهرەمانی گەورەی ئیسلامە بەرامبەر بە ئەهلی سەلیب تەنیا بە لوتفی خوا و قووەتی خۆی ڕایپەرموو.

ئیمپراتۆری ئاڵمان لە ١١ی حوزەیرانی ١١٩٠ م.دا لە چەمێکدا خنکا و لە دوای ئەمە، بەشێکی ئۆردووی ئاڵمان گەڕایەوە مەملەکەتی خۆی و بەشێکیشی لە ئیدارەی کوڕی فرێدریق یاریارۆس (دوق دوسوابیادا)، بە سەر ئەنتاکییەدا ڕووی کردە فەلەستین.

بەشێکی ئۆردووی ئەهلی سەلیب لەگەڵ موحاسەرە خەریک بوون و بەشێکی زۆریشی بۆ شەڕی سوڵتان جوێ کرابووەوە. ئەم بەشە لە ٢٠ی جەمادی ئاخری ٥٨٦ هـ (٢٥ی تەمموزی ١١٩٠ م)دا هجوومیان کردە سەر لەشکری سوڵتان و لە ئیبتیدادا بەشێکی لەشکری ئیسلام خراپ شکا و بڵاوەی کرد. حەتتا بەعزێ لەمان تا تەبەرییە و شام خۆیان نەگرتەوە و لەشکری فەرەنگ تا ئۆردووگای سوڵتان هات، بەڵام لە پاشدا موتەبەقی قووەتی ئیسلام هەڵیانکوتایە سەر فەرەنگ و زۆر خراپ شکاندیان. مەیدانی موحارەبە پڕ بوو لە مەیت و جورئەتی سەلیب بە تەواوی شکا.

لە لایەکی تریشەوە مودافیعین بە بەعزێ وەسائیتی ئیبتیدائی، بورجەکانی موحاسرینیان ئاگر تێبەردا و لەگەڵ موحاریبەکانیا سووتاندیان.