٢

ل مالا بەدری پاشایێ بەدرخانی، د رۆژەک ژ رۆژێن گولانا ١٨٩٣ -ئان دە، لەز و بەز و ئەندیشە هەیە. زارۆکەک د رێ دەیە. ژنا ئەمین ئالی بەدرخان، سانیحا خانم ل بەر بچۆکبوونێ یە. قۆناغ تژی مەرڤە. رۆژ خوەش، دنیا گەرم، دان ئێڤارە. ژ ئاخێ بیهنا گول و کولیلکان دفوورە. زەریا چیک شینە و مینا نەینکەکێ زەلال و ئارامە. ل ئەسمانان کۆمێن سپی یێن ئەوران، ب ئارامێ، خوە دلڤینن. ل دوور، دو کەشتیێن درێژ و ستوور ئێن دووکەلی زکێ ئاڤا پاقژ دقەلشینن و هێدی هێدی، ل پەی هەڤ، دەرن. دوویا وان، ب گرانی، بەر ب ئەسمانان هلدکشە. رۆ د سەر ئەوران رە ل کادکویێ دنهێرە و تیرێژێن وێ ل سەر ئەنیا پێشێ یا قۆناغا بەدری پاشا شەوق ددن.

قۆناغ، سێ قاتە و ل گۆرا ئاڤاسازیا ئۆسمانی هاتیە لێکرن. دو قاتێن ژێرین، ژ هەردو ئالیان، فرەهن. لێ قاتا ژۆرین، ب تەنێ درێژە. لۆما، نە سێ قات، لێ مەرڤ دکارە ببێژە کو قۆناغ دو قات و نیڤە. قاتا ژۆرین ژ ناڤەندا خێنی بەر ب ژۆر دبە و ئەستەتیکەکە تایبەتی یا ئاڤاسازیێ ددە قۆناغێ. ل رۆیێ پێشین ئێ قاتا ژۆرین پەنجەرەیەکە درێژ و فرەهـ هەیە کو خوەشیا ئاڤاسازیێ دنەقشینە. ل بەر پەنجەرێ ژی بالکۆنەکە، ب گۆتنا کەڤن، شانەشینەکە بچۆک هەیە. ژ وێ دەرێ مەرڤ دکارە هەموو پێلێن زەریا، یەک ب یەک، بژمێرە. ژ ور ئەبەدیەتا عەور و ئەسمان، ئاڤ و زەریایێ، مینا تابلۆیەکە رەسامەکێ هۆستە، باش، پر باش دخویە. بانا قۆناغێ، ژ هەردو ملان ڤە، بەر ب ژێر، خوس دبە و ب قەرمیتێن سۆر راخستییە. ئەڤ قەرمیتێن سۆر پر خوەش ل رەنگێن خێنێ و هاوردۆر هاتنە. رەنگێ قۆناغێ سپییە و هاوردۆر ژێی د ناڤ رەنگێن کەسک و شین دەیە. گاڤا رەنگێ سۆر ژی ل وان زێدە دبە، جومبوشا رەنگان تەمام دبە و رەنگێن هەری خوەش کو ل بەر دلێ کوردان پر عەزیزن، دەردکەڤن هۆلێ؛ کەسک، سۆر، زەر و گەوهەر. نها د ڤێ دانێ ئێڤارێ دە، گاڤا تیرێژێن تاڤێ ل سەر قەرمیتێن بانێ گۆڤەند گرتنە، د ئەینی وەختێ دە، گۆڤەندا رەنگانە ژی. بان، ب کێرانێن تێکووز، ب دیوارێن دەپین ئێن قۆناغێ ڤە هاتنە گرێدان. ئەڤ کێران، د ئاڤاسازیا ئۆسمانی دە، هەم پێوستیەکە لێکرنێیە، هەم ژی نەقشە.

مینا هەموو قۆناغ، قەسر و خانیێن ل دۆرئالی، قۆناغا بەدری پاشا ژی خەشاپە، ژ ماخ، قاب، جاخ، کێران، کاریتە، سپارتەک و ستوونێن تەختین ئاڤا بوویە. ل ئەنیا پێشین ئا قۆناغێ، ژ ناڤ داران، ٩ پەنجەرە دخوین، چار ل قاتا بنی، چار ل قاتا ناڤین و یەک ژی ل قاتا ژۆرین. جاخێن پەنجەران ب هۆستەهی هاتنە نەقشاندن. ل بەر دەریێ مەزن ئێ قۆناغێ دەرەنجەیەک ب پێنج پێلکان هەیە. ل هەردو ئالیێن دەرێ دارێن بچۆک بەر ب ژۆر دبن. بەخچەیەکێ بچۆک و خوەش ئێ قۆناغێ ژی هەیە. نها، ل بەخچێ تشتێ هەری گرینگ ئێ رۆمانا بیرا قەدەرێ، بیرا بەخچەیە. هەما ل کێلەکا چەپێ خێنی، د بن دارەکە درێژ دە، بیرەک هەیە. بیرەک کو هەم ژ بۆ رۆمانا بیرا قەدەرێ، هەم ژی ژ بۆ شێنیێ مالێ گرینگە.

هەرچی ئالیێ هوندر ئێ مالێیە، بەری هەر تشتی مەرڤ دڤێ ببێژە کۆ ١٨ ئۆدەیێن مالێ هەنە. دو سالۆن، مەتبەخەکە مەزن، دەهـ ئۆدەیێن رازانێ، کتابخانەیەک، ئۆدەیەکە خەباتێ، سەردەریەکە درێژ، دالانەکە فرەهـ، دو بانیۆ... لێ دیسان ژی، دگەل ڤێ مەزناهی و پربوونا ئۆدەیان، خانی تێری شێنیێن مالێ ناکە. مالباتا بەدری ب خوە ژ بیست کەسان زێدەترە. ئەگەر مەرڤ مێڤانێن وان ئێن کۆ هەرتم تێن ژێ بهەسبینە، هەژمار هین پرتر دبە. نها، ژ مەهەکێ زێدەترە کۆ برایێ وی ئەمین ئالی بەدرخان بەگ ژی، تەڤی ژن و زارۆکێن خوە، هاتنە و بوونە مێڤانێن وان.

بەلێ، مێڤانیەک کۆ ژ بێگاڤیێ هاتیە پێ. ئاگر و شەواتێن ستەمبۆلێ ناڤدارن. هەر رۆژ دەرەک، تاخەک، ئالیەکێ ستەمبۆلێ دشەوتە. گولۆکێن ئاگران ب ئەسمانان دکەڤن، مال وێران دبن، مالبات ل کوچان دمینن. هەر رۆژ ئاگرکوژان تاخێن ستەمبۆلێ، ستل و دەپۆیێن ئاڤێ ل سەر ملێن وان، ب قیرەقیر، ل کۆلانێن ستەمبۆلێ دبەزن دا کۆ خوە ب ئاگرێن کامباخ بگهینن و ڤەمرینن. لێ هەیهات!.. نە ئاگر ڤەدمرە نە ژی قیرە قیرا ئاگرکوژان ب کێرێ تشتەکێ تێ. مال دشەوتن، تاخ کاڤل دبن، ژیانا رۆژانە تێک دەرە... بەری نها ب قاسێ مەهەکێ، مالا ئەمین بەگێ ژی کۆ ل ئالیێ کادکویێ، کزلتۆپراکێ بوو، شەوتی. وان ژی تێکبەر و فەراقێن مالێ بەرهەڤ کرن و هاتن قۆناغا بەدری پاشا.

«نڤیسکارێ بیرا قەدەرێ، هەروەکی کۆ تو دزانی، کتەکت و دەتای ژ بۆ ئافرین و ئاڤاکرنێ گەلەک گرینگن. کتەکت و دەتایێن رەنگ و بەرگەهان ژ بۆ رەسامەکێ، یێن دەنگان ژ بۆ موسیکەژەنەکێ، یێن پەیڤ و گۆتنان ژ بۆ نڤیسکارەکێ گرینگن. بەلێ، هێ بەری کۆ ئەز وەرم دنێ، ئاگرێ ستەمبۆلێ مالا مە وێران کربوو... ئەو ئاگر و ب گۆتنا تە، ئاگرکوژان ستەمبۆلێ، مینا کتەکت و دەتایەکە ژینا من، تێ بیرا من ژی. ل ملەکێ ئەو ئاگر و شەوات، ل ملەکێ ژی قیرەقیر و خرەجر، رۆ و رۆچک، جل و بەرگێن وان ئاگرکوژان... مەرڤ نزانیبوو چ بکە، بکەنە یان بگری... ل تاخا مە کزلتۆپراکێ ژی کۆمەکە ئاگرکوژان هەبوو. قیرینا وان هێ ژی د گوهێ من دەیە؛ «Hayyyy!..kara babam, hayyy! Yolumuzu kesenin haline vayyyy!...Bu gelen kızıltopark köleleri!..» کومێ وان خوار، سمبێلێ وان بۆق، لنگێن وان خواسی، پازوویێ وان شدایێ، ئەو فەداکار، پێخاس و بەردووشێن ستەمبۆلێ بوون. هەبوونا وان، نیشانا ژینێ بوو؛ ل ملەکێ ئاخین، گرین و قیرین، ل ملەکێ ژی کەن، حەنەک و زرتین..»

ئیرۆ، د ڤی دانێ ئێڤارێ دە، گاڤا رۆژا رۆمانتیک ئا بهارێ یا مۆدایێ هێدی هێدی وندا دبە، ل قاتا دودیان ئا قۆناغا بەدری پاشا، د ئۆدەیەکە فرەهـ دە، سانیحا خانم د ناڤ ئێشەکە مەزن دەیە. مێر ل قاتا ژێر، ل سالۆنێ رۆنشتنە، ژن ژی ل ژۆر. زک لێ گران بوویە. ئێشا وێ یەکجار زێدەیە. نەفەس لێ دچکە. ئەڤ چ حالە!..