بەیتی ئاگر

ساڵ نییە، پەلوپۆی، درەختی گڕگرتوو
چراخان لە کەژ و دەربەندا هەڵ نەکا.
ساڵ نییە ئەو گڕە چیرۆکێ بۆ عەشقی
کاوەکەس یەک نەنووسێ و
بۆ مەرگی زوحاککەس ێ
دۆزەخێ دانەخا.
ساڵ نییە ئەو گڕە ماڵ بە ماڵ نەگەڕێ و
دەستی یاد بە سەری،
نەورۆزدا نەهێنێ
ساڵ نییە پشکۆی ئەو ئەژدیها کوێر نەکا و
تاریکی ڕاو نەنێ.
ئەم «بەیت»ی ئاگرە، پشتاوپشت،
دەماودەم هاتووە
هەر جارەی بە ئێسکی،
کوڕێک و کچێکی «ئاسنگەر»
بڵێسەی خۆش بووە
دە ئێستەش گوێ بگرە
بۆ بەیتێک لەم بەیتی دێرینی ئاگرە:
* * *
سەردەمێک بوو
دنیای تاریک و نووتەک
وەک ئەشکەوتی
قووڵ و نسرمی بەسام
چۆکی ڕەشی دادابووە سەر
گوند و شار و
ڕەز و دێبەر و شەقام.
گوڵەگەنمی چاو بەسەوزیی هەڵکۆڵراو
کوژراوی ناو برسێتی و قات و قڕ بوو
ماڵی هەژار
لە خەم سیخناخ
کوانووی هەژار
بێ پشکۆ و سارد و سڕ بوو
هەر دەستەیەک، لە دابەستەی ئەستەمووڵ
کۆشکیان پڕ و ورگیان پڕ و
بەدەماغ.
ناو ماڵیان پۆشتە و پەرداخ.
ئەو سەردەمە، نەهەنگەکان
نەهەنگی والی و سوڵتان
بەسەرچاوە و بەر ڕووباری
ئاوی ژینی کوردستانیان گرتبوو
ژەندرمەکان: مۆتەکەی ترس
سواری سنگ و سواری دەنگ و
دەس بە نێزە سەرشەقام و
ناو کۆڵانیان گرتبوو
ئەوەی دەنگی لەبەر دەمی
ژەندرمەدا هەڵببڕیایە
ئەوەی لە سەگی سوڵتانیش یاخی بوایە
ئەوەی دەستی بۆ خەنجەری،
بەرپشتێنی ببردایە.
زوو لە چینی ناو دیواریان گرتبوو.
* * *
ئەو دەمە، زستانی، شەوێکیان
وەیشوومە و بەفرانبار
زریانی بەلوورە ئاسمانی تاریکی
لوول ئەدا و لە گڤەی پڕتاوی
مێگەلی پەڵەهەور
ئەترسا و ڕای ئەکرد
بەرەو ژوور بەرەو خوار
سەری خۆی هەڵ ئەگرت.
وژەی ناو دارستان
ڕێوبانی چۆڵ و هۆڵ
کەناری زێی هەڵچوو
لێشاوی ملگرتوو
بەرەو ناو شیو و دۆڵ
خەرەندەی بەهاژە و تووڕەبووی
کەفکردووی بێ سروشتی
ترساوبوون
ئەو شەوە «ڕەواندزشوێن»
ژنێکی غەمگین بوو
لە نوێنی شەختەدا نووستبوو
ئەو شەوە لە ژووری ماڵێکی
قوڕینی بن میچ و گوێسەوانە نزمدا
قوتیلەکەی بە دووکەڵ
تەواو ڕەشداگەڕاو
ئەسووتا و شەوقێکی زەردباوی
ئەدا لە ڕوخساری غەمگینی
دوو برای «پیرباڵ و کاکە لاو»
دوو برای وەرزێری پێستی لەش
وەک بەڕووی ناو ئاگر هەڵقرچاو
دوو برای بەرچاوڕوون،
کاغەزنووس بە حەرفی حوجرەکەی
لای مەلا.
دوو برای داخ لەدڵ
بۆ تۆڵەی باوکێکی بە دەستی،
ژەندرمە تا سێ ڕۆژ،
لە چەقی مەیداندا
سەرەو خوار هەڵواسراو.
ئەو شەوە، جووت برا
بەڵێن و بڕیاری
دوو کاری زۆر گەورە و
سامناکیان بە یەک دا:
* * *
مانگێکی تر، زستان وەکوو، پیرەمێردێ
دەم و دانی ئەکەوێت و
سەری لە گوێ قەبر ئەلەرزی
مانگێکی تر سەرما ئەمرێ
گوڵی کێویی
بە لاسکی پەنجە سەوزەکەی
بەفر لەسەر خۆی لا ئەداو،
دوور و نزیک
چاو لە شوانی گوند دائەگرێ
بەهار دێت و لە دەرگای
حەوشەمان ئەدا و
ئەگری و ئەڵێ
کێ بێ گڕی کوژاوەی چاوەکانی من
هەڵکاتەوە و تا سەر لووتکەی دەسم بگرێ؟!
کێ بێ نەورۆزی زیندانیم،
ئازاد بکا و
بە دەنگی بەرز
لاوکی سوورم بۆ بڵێ؟
ئەی گڕی جەژنە سەوزەکەم
بەڵێن ئەدەم من ئەو کەسەم
مانگێکی تر لەسەر بانێژەی ماڵەکەم
ئەتکەمەوە و لەبەر چاوی
ژەندرمەکان
کڵپەت ئەگەێنمە ئاسمان.
یاخیبوونە لە تاریکیی
خەنجەر کالان بەجێ دێڵێ
شەختەی بێدەنگیی ئەشکێنم
ئەو وەختەی تۆ
ئاگر ئەکەیت بەگژ شەوا
منیش ئەچم.. بێ ترس ئەچم
لەسەر قەدە ئەستوورەکەی
سوورەچناری گۆڕەپان
بەکوێرە و خەتی - دەسخەتم -
بە گەورەییی ناوی - کاوەکەس - و
وێنەی چەکوشەکەی دەستی
ئەنەخشێنم
دەوروبەری سوورەچنار
وەک ڕۆژ ڕووناک ئەکەمەوە
بە هاواری کاوە و نەورۆز
ئەم سەر هەتا ئەوسەری شار
ئەخرۆشێنم
* * *
ئەو مانگە تێپەڕی و زستان مرد
دوو برای دەرونپڕ
لەسەر تێز چاوەڕوان
گفتاریان شەقاوی هەڵهێنا
بۆ بڕیارئەنجامدان.
ئەو ساتەی زەردەپەڕ،
لە هەوری مەیلەوئاڵ
کەژاوەی ئێوارەی بۆ جوانی
کرد بە ماڵ.
ئەو ساتەی ناو باخ و بێشەڵان
بەدوا تیشک،
سەر لق و گەڵایان هەزاران ڕەنگیان گرت
ئەو ساتەی ئاوێتەی ڕووباری
لەدووردیار
بریقەی بە شەوقی ڕێک ئەیدا
لە چاوی بن بنار
ئەو ساتە کاکە لاو
لە حەوشە لە هەیوان
لە چیلکە و چەوێڵ و بڕەدار چی هەبوو،
بە باوەش سەری خست بۆ سەربان
لیژنەدار لەسەریەک
ئەوەندەی باڵای خۆی
کۆمەڵ بوو...
بۆ ئاگتێبەردان بنەوەی پووشوو بوو
لەسەر چۆک دانیشت و،
پزیزکی «بەردەستێ»
پووشووی گرت
تەنێوە.. تەنێوە.. تا سەرێ
بڵێسەی بە لرفە و بەشاڵاو
چناری ئاگر بوو
تا ئەهات بەرە و ژوور،
هەڵ ئەچوو.
خرۆشا ناو شار و
هەر، سەربوو.
لە دەرگا و پەنجەرەی ماڵەوە
هاتنەدەر، دەنگەدەنگ
چی ڕوی دا؟ چی قەوما؟
شڵەقا گۆمی مەنگ
وەک لاولاو
ئاگری نەورۆزی کاکەلاو
لە شاردا دەست نەما سەرنجی،
لە باڵای نەئاڵێ
وەک پشکۆش
دڵێکی ڕەش نەما
بە چزەی ئازاری،
تا سەر ئێسک کونکەری،
تل نەدا و نەناڵێ.
* * *
لەولاش پیرباڵ وەک سمۆرە
بە قەدی لووسی چناردا هەڵگەڕابوو
لەسەر لقێکی دووفاقە هەڵکورمابوو
بە کوێرەخەتی - حوجرەی کۆن -
بە حەرفی گەورە و خوار و خێچ
نووسی: کاوە
نووسی: نەورۆز
لەپاڵیدا وێنەی چەوشێکی کێشا.
بە دیمەن ئێجگار ناقۆڵا
بە کوێرەخەت بوو بە ئاڵا
کە هاتە خوار، ئەمیش لەسەر
سەکۆ گەورەکەی گۆڕەپان
بەرانبەری باڵەخانەی تەختەبەندی
جێگرەکەی والی و سوڵتان
داروباری کۆ کردەوە
ئاگرێکی وەک ئاگرەکەی
کاکەلاوی لێ کردەوە
کاتێ بەدەم کزەی باوە
کە شەوقی ئاڵی کڵپەدار
ئەیدا لە باڵای بزورگی سوورەچنار
ناوی نەورۆز، ناوی کاوە
وەک مانگی ناو پەڵەهەور
جارە ناجار
ون ئەبوون و دەر ئەکەوتن
بەسەر پەیژەی بڵێسەدا
بۆ کوشتنی تاریکەشەو سەر ئەکەوتن
* * *
شار ڕاچڵەکی
کۆڵان... کۆڵان... گەڕەک... گەڕەک
دەرگای حەوشەی خڕ داخراو
کەوتنە سەر پشت
هاتنە دەرێ ورد و درشت
وەک گۆمی مەنگ
خەڵکێکی زۆری حەپەسا و
لە دەوری ماڵی کاکەلاو
لە دەوری سوورەچنار و
سەکۆی گەورە
ئەڵقەیان بەست، خڕ بوونەوە
چاوێکیان کرد بە چوار چاو و
ورد بوونەوە
هەر سەر بوو ئەنرا بە سەری
تەنیشتەوە
چرپەی پەناگوێی نەهێنیی
سەرسووڕهێنەر
لەم پەڕەوە هەتا ئەوپەڕ
یەکەیەکە ئەڕۆیشت و
ئەگەیشتەوە..
دوو ئاگرەکەی
جووتە برا
لە ژووری دڵی تاریکی
ئەو خەڵکەدا.
بوون بە چرا.
* * *
ئەم هەواڵە گڕگرتووە
وەختێ فڕی و خۆی کرد بەناو
سەرا و قشڵەی ژەندرمەدا.
ڕاڕەو و داڵانی تاق، تاق
دوورودرێژ
پێکدا ئەهات، جمەی ئەهات
تەقەی پاژنەی خێرای پۆستاڵ،
بن بزمار ڕێژ
جیڕەجیڕی دەرگای ژوور و
قڕەقڕ و کۆکەکۆک و
بانگکردن و «جنێودانی»
کوردی و تورکی و
شڵەژان و سەرسمدان و ژاوەژاویان
لە گێژەنی ترس و بیمدا
بۆ خوێنڕشتن
پەنگی ڕقیان ئەخواردەوە
* * *
لە بنەبانی داڵانی سەرەوەشدا
لە ژوورێکی فراوانی بن میچ بەرزی
پڕ قەنەفە و پڕ فەرشدا
لەسەر کورسییەکی کەتەی
پاڵ پشت و دەسک نەرمدا
ڕوو لە پەنجەرەی بە پەردەی،
ئەتڵەسی سەوزداپۆشراو
نزیک کوورەی ناو دیواری
بەحاڵ گڕ لە پشکۆ هەستاو
جێگرەکەی والی و سوڵتان
پەپاغ لەسەر
برۆ پڕی، لچ ئەستووری
دان ئاڵتوونی، ڕوخسارترشاو
دانیشتبوو.
لە ناوەڕاستی ژووریشدا
سەرەک ژەندرمەی ورگزل
چوار پەل قەوی، کەللەبەران
ڕاوەستابوو
نقە و هەناسەی لە سنگی،
خۆی بڕیبوو
گوێی بۆ فەرمانی سەرکردەی
دەم کەف کردوو
ڕاگرتبوو
- تۆ پێم بڵێ لە کەیەوە
بۆرەپیاوی ئەم شارە
وایان لێ هات لە فەرمانی
«بابی عالی» یاخی بن؟!
چۆن توانیان، چۆن ئەوێرن
وا بێباک
دەست بۆ مشتووی
خەنجەری تۆڵە بەرن؟
ئەی ئێوە چین
بەردن، دارن
بتن، کەرن، بارگیرن؟
ئەوەتا وا ئاگرپەست
نەوەی شەیتان، دز، جەردە
بەئاشکرا بەر دەروازە و
ڕێی سەرامان پێ ئەگرن!
ئاگر و دووکەڵ ئەکەن بەگژ
پەڕە و حەرفی قوڕئاندا
شیر هەڵ ئەبڕن
لە ڕووی پایە و
تەخت و بەختی سوڵتاندا!
گوێم لێ بگرە! تا چوار مێخەی
ئاگرپەرست نەکێشن
من نامەوێ جارێکی تر
دوور و نزیک بمبینن!
* * *
هەر ئەو شەوە ژەندرمەکان
وەکوو کوللە، وەک واشە
دوودوو، سێ سێ
دەس بەسونگی، بەپڕتاو
ڕژانە ناو گۆڕەپان و سەر شەقام
ڕێگەی پرد و باخ و چەم و
دەوری شار و قوتکەی بەرز و
یاڵیان گرت
هەر ئەو شەوە هێشتا گڕی
ئاگرەکەی جووت برا
لەسەر بان و گۆڕەپاندا ئەسووتا
کە گەیشتن فێگرتووانە
شێت و هار
بە پێلەقە بە سەتڵە ئاو
گڕی ئاگر و بڵێسەیان
تەواو دامرکاندەوە
بەدەم نووکە شەقی قین و
بوغز و جنێودانەوە
پەرش و بڵاو
سەرە بزوتک کەڵەپشکۆ.
لەجێی کڵپە دووکەڵی ڕەش
پێچاوپێچ!
سەری خەم و نوشوستی خۆی
هەڵئەگرت
دەنگوباسی دوو ئاگرەکە و
جووت برای
بۆ هەوری سەر ئاسۆی دوور و
بە هەواری کۆچەرەکان
ئەگەیاند
هەر ئەو شەوە، لەپشتەوە
باڵی جووت برا بەستران
بەدەم زرمەی شەق و دۆنکی و
تێڵاوە
لەشخوێناوی بۆ زیندانی،
شەوەزەنگ بران.
بە فەرمانی پەپاغ لەسەر
جاڕچی هات و
جاڕی ئەدا:
ماڵی پیرباڵ و کاکەلاو لەگەڵ ئەرزا تەخت کرا.
شوێنەواریان کرد بە کولانە بۆ سەگ و
توولە و تانجی ماڵی پاشا.
هەر ئەو شەوە، بە تەورداس
کەوتنە وێزەی سوورەچنار
لە ڕەگەوە دەریان کێشا
لەت لەتیان کرد
کۆمەڵ، کۆمەڵ
بە شان بردیان
بۆ دارەڕای تەویلەی نوێی
قشڵە و سەرا
هەر ئەو شەوە درەنگانێ
بە فەرمانی پەپاغ لەسەر
جاڕچی پەپو هاتەوە دەر
ئەم جارەیان جاڕێکی دا
چزە و کسپەی لە دەروونی
عاشقانی ئاگر هەستان
کە ئەیقیڕان:
جووتە برا
لە دار دران!
* * *
بەیانی کە شاری گریاوی
قژئاڵۆز
ئەستێرکی خوێنینی
چاوانی هەڵ هێنا
دوو سەری،
بڕڕاوی خۆی بینی.
بەیانی کە هەتاو ڕێی کەوتە
ناو شار و
چووە سەر سەکۆکەی گۆڕەپان
لەناکاو کەوت بەسەر
دوو لاشەی عاشقی پڕ شنگیاو،
زۆر گریا!
ئەوەتا وا ئێستە
بە دەرگای سەراوە
پیرباڵ و کاکەلاو
دوو جەستە و دوو لاشەی
ساردوسڕ چوون بەفرن
بەڵام بۆ جەژنەکەی دڵداران
دوو گیانی سەوزن و
دوو هەڵۆی ئاگرن.
ئەوەتا وا ئێستە شەماڵێ هەڵی کرد
بەپەنجەئەسپایی
کاکۆڵیان لا ئەدا و
تەوێڵیان ماچ ئەکا
ئەوەتا بەچرپە بۆ گەڵای درەخت و
بۆ مەل و بۆ شەپۆل
مەرگی سوور باس ئەکا
ئەڕوات و سەر ئەکا بە هۆبەی
ڕەوەند
ئاگریان خۆش ئەکا و هەواڵی
شارەکەی دوو برای،
نەورۆزیان پێ ئەڵێ
ئەڕوات و جارە جارە چنارێ
ڕای ئەگرێ
شەماڵە و ئەم بۆنی کاکۆڵی
ئەوانی لێوە دێ
ئەوەتا وا ئێستە هەورێکی
زۆر چڕی هێناوە
ئەم هەورە، لە دوورڕا
هاتووە و ماندووە
ئەم هەورە گێنگڵی
ژانێکی بەتاوە
ئەم هەورە، لە گڕی ئاگرەکەی
جووت برا، کەوتەوە
لەو زاوە
هاتووە و بۆ دوا جار برایان ببینێ
هاتووە بۆ دوا جار دەمی عەشق،
بنێتە ناو دەمیان
ئەوەتا وا شوانی نوقمبووی
تا ئەژنۆ لە گیادا
بەرەو ژوور ئەڕوات و
قۆڵی کردووە بەقەفی
گۆچانی سەر شاندا
هەنگاوی خەماویی
وەردی تەڕ ئەشێلێ
ئەو ئەڕوا و پەلکەگیای بەر باران،
لاسک جیڕ، دێتەوە شوێنی خۆی
بێ ئەوەی نیشانەی ڕێگەیەک جێ بهێڵێ
ئەوەتا ورد ئەڕوا و
گۆرانی بارانە، بۆ کۆچی سوور ئەڵێ.
«باران بارانە، هۆرەی بارانە
هۆرە بۆ کۆچی سووری یارانە
باران بارانە شەستە بارانە
چاوی ئەو کەژە زنەی گریانە
باران بارانە ڕیزە بەڕیزە
ئەوەتا چاومان وا لە ئازیزە
باران بارانە نەرمە بارانە
کۆچی بێ وادەی سووری یارانە»
* * *
ڕۆژ هات و چوو
کارەساتی جەژنی کوژراو
سیمای پیرباڵ و کاکەلاو
ون نەئەبوون لە خەیاڵدا و
جێیان نەهێشت سۆمایی چاو
لەناو ژووردا
لە هەیوان و حەوشەدا
ئەبینران ئەهاتن ئەچوون.
لە کێڵگەدا
تۆویان ئەچاند
ئاوی جۆگەیان هەڵئەگرت
لەگەڵ منداڵی گەڕەکدا
ڕایان ئەکرد، بازیان ئەدا، پێ ئەکەنین.
شەوی هاوین
لەنێو پەل و نێوان گەڵای درەختەوە
مانگ، دەموچاوی ئەوان بوو
لێوبەخەندە، دەر ئەکەوتن.
شەوی پاییزیش، لە خەونی
ئاشنا و ڕۆشنا و هاوڕێدا.
گەلێ جار ئەبوون بە دوو مەل
باڵیان سوور و
بەرسنگ سەوز و
لەسەر بەفری دوورە لووتکەی،
بەر زەردەپەڕ، هەڵئەنیشتن.
* * *
ئەگەر چی ئەو ساڵە
هەڕەشەی ئاگر و ئاسنی ژەندرمە
بە پەت و مێخکێشان
بە زمان لەبندا بڕین و
بە سونگی و بە قەمە
مۆتەکەی ژیانی سەرسنگی
خەڵکی بوون؟
تاقیبی بەردەوام،
چیتان کرد؟ لە کوێ بوون؟!
بۆچی، چۆن؟
ئەگەر چی هەندێ کەس
بۆ پاشا بوون بە ورچ،
بە مەیموون، بە سەگی چوارچاو و
لە شەودا، خۆیان کرد
بە خێو و جنۆکە، بە درنج
بەڵام ڕێی هەتاوی
پیرباڵ و کاکەلاو
ئەو زەنگەی پار نەورۆز،
لێیان دا.
تاریکی نەیتوانی قووتی دا و
هەڕەشە نەیتوانی کپی کا!
* * *
بەرداشی ساڵ سوڕا
وا نەورۆز خەریکە جارێ تر
سەر بات و بێتەوە
نزیکە، کراسی گوڵاڵە لەبە کا
نزیکە دەسماڵی وەنەوشە
بە شانیا بدات و
کڵاوی نێرگز و گەزیزە،
لەسەر کا
نزیکە و بەسەردان
جووت برا دێنەوە
ماڵ‌بەماڵ ئەگەڕێن تا جەژن،
ئەڕوات و ئەوساکە،
ناوەستن، ئەچنەوە!
* * *
بە دوو ڕۆژ پێش ئەوەی
کە نەورۆز بێتەوە
لە شاردا، ماڵەوماڵ
بانگێکی نەهێنیی، دەماغ و
دەمامک هەڵبەستوو، ئەگەڕا
بانگ وەکوو هەرێز و پەڵەهەور
تەنێوە
بانگ ئەی وت:
بۆ ئەوەی کە نەورۆز
بڵێسەی بەرزتر بێتەوە و نەکوژرێ
با چاوگی ئەو گڕە «بیرمان» بێ
بۆ ئەوەی درەختێ کە ناوی کاوەکەس ی
لەسەر بێ و بمێنێ با ڕەگی ئەو دارە
بنج بەستی، دڵمان بێ
بۆ ئەوەی کە گیانی پیرباڵ و کاکەلاو
شاد بکەین
با هەموو... هەر هەموو
ببینە هەزاران پیرباڵ و کاکەلاو
تا بچین بە باوەش
هەتاو و نان و گوڵ بێنین و
بیدەین بە، هەژاری ڕەنجخوراو.
کەژاوەی ئێوارەی نەورۆزی
سەوز هات
هێشتا خۆر چەند ڕمێ
بەرزتر لە کەنار خۆرنشین،
وەک دەمی تەندوورێ ئەسووتا
شار کڕ بوو، بێ دەنگی گۆمێک بوو
زۆر سامناک
هەر کە خۆر یەک دوو ڕم
چووە خوار
ئەنگۆرە دەرکەوت و تاریکیی،
حوچێ بوو بازی داو بەگوڕ هات.
ئەو ساتە بێدەنگی تەقێوە
لەناکاو، لەجیاتی دوو ئاگر
هەزاران ئەستێرەی ئاگر و
مانگ لەسەر، سەربانی
شار هەڵهات
بانێژەی ماڵ نەما
هەورەبان، سەرقەڵا، سەرگومەز
گۆڕەپان، ناوکۆڵان، گردەکەی سەر قەبران،
قوتکەکان، نزم و بەرز
شوێن نەما
کە کڵپەی ئەم ئاگرە پیرۆزە
بۆی نەبێ بە چرا
لە شاردا، قەدێکی درەخت و دار نەما
گەورە بێ.. یان پچووک
باریک بێ.. یان ئەستوور
چنار و دارەبەن داربەڕوو
دارمازوو
شۆڕەبی، گوێز و توو
بە نووسین، یان وەکوو نیشانە
بۆ کاوە، بۆ نەورۆز
نەبێ بەو مژدەیەی
پێش وەخت نێرگزی
ئەم ڕۆژەی میوانە!
جا ئیتر، پاشا و بەگ
ژەندرمە، چی ئەکەن؟ کێ ئەگرن؟
چەند ئاگر خامۆش کەن؟
چەند درەخت لەبندا هەڵکەنن؟
ئەوەتا وا لەپاڵ هەزاران ئاگردا
هەزاران پیرباڵ و کاکەلاو
ئەو ئاگری نەورۆزە خۆش ئەکا.