یادێکی کوردستان
لە کتێبی:
شیعر و هەڵوێست
بەرهەمی:
مەلا عەلی (1953-1979)
6 خولەک
2354 بینین
هاتەوە یادم شەوێکی قەندیل
هێنایە گریان دڵەی مات و دیل
ئەو دەستەی لەوێ بەفراو ئەیتەزاند
داخ کراوە لێرە بە ئاگر و ژیل
***
بە دەم ڕێگاوە بە نوکتە بازی
پیشانمان ئەدا وەزعی ناڕازی
نەمان ئەزانی، چۆن ئەبڕێ وازوو
ڕێی دووری بەرەو لوتکەی هەورازی
***
سەرما و هەورازی قەندیل پیرۆز بێ
هەموو ئومێدتان هەر بە نەورۆز بێ
فەرامۆش ئەبێ ئەو کاتە هەرچی
ڕۆژێکی زستان سەخت و ئاڵۆز بێ
***
قەندیل کوێستانی دڵگیری وڵات
هەر هەتاکو «ئاب» داڵدەتان ئەدات
ئیتر دەواری داڵدە نامێنێ و،
تارای زیوینی نوێ ئەکرێ خەڵات
***
دواییش جریوە و بەفراوی بەهار
ئەسڕێ لە دڵان خەمی ڕۆژگار
ئەدڕی لە بەریا بەرگی وەرزی کۆن
ئەیگۆڕێتەوە بە شاڵی گوڵدار!
***
چەندەش ماندوو بن ئەحەسێنەوە
مادام بە ئازاد سەر ئەنێنەوە
مادام بە ویست و ئارەزووی خۆتان
دەستتان بە چەکی تۆڵە سێنەوە
***
خۆزگە منیش هەر لەوێ مابایەم
چەکەکەم بەس بوو لە جێی سەرمایەم
ڕانابرێ تەمەن لەم گەرمە سێرە
چونکە پەروەردەی ئەو جێ سەرمایەم
***
هاتەوە یادم شەوێکی «سارا»
لە نێو کەژاوەی وەرزی بەهارا
چیمەن ڕاخەر و، ئاسمانی شینی
پڕ لە ئەستێرەش، دەسماڵ و تارا
***
وەک ڕازانەوەی ئاڵ و واڵای بووک
لە ناو ئامێزیا لەشم ئەبوو سووک
چۆن بەسەر بووکا نوقڵ ئەباری
بە ئێمەش ئەبڕا نوقڵی بەڵاڵوک
***
کانی بەفراوی پڕ لە زیخ و چەو
ئەفسوونی ئەڕشت لەبەر مانگە شەو
خشەی دارمازووی بەر شنەی فێنک
چپەی دوانی بوو لە جێژوانی ئەو
***
جریوەی مەلی لانە لێ وون بوو
شمشاڵی شوانی شیعری «هێمن» بوو
داری جێ لانەی شەوی ڕابووردووی
بێ لانەیەکی تری لە بن بوو
***
شەو ئێشکچی بووم لەگەڵ هاوڕێیەک
لە شوێنێکی بەرز لە بن هەرمێیەک
خەیاڵی خاویش خولیا و خەریکی
گەڕانی خۆی بوو، بۆ هەموو جێیەک
***
جارێک پەپوولە و، جارێکیش مەل بوو
جارێک پشت کۆم و دەست کۆڵ و شەل بوو
جارێک فیشەکی ناو لوولەی چەکی
پارتیزانێک بوو، چاوەڕێی هەل بوو
***
جارێک بە هەوای هەناسە ئەبزووت
جارێک جێ گرتوو وەک کێوی برزووت
جارێک سەهۆڵی چۆڕاوگەی دۆڵی
کوێستان و، جارێک پشکۆی سەرە بزووت
***
هێندە خێرا بوو ماڵی نەشێوێ
ئەو ناوە گەڕا هەتا پارشێوێ
وەکو تەتەرێک «ئۆرگان»ی پێ بێ
لە قەندیلەوە بۆ سارا و زێوێ
***
جارێک بە پیادە و، جارێک بە سواری
ڕێی سەرەو ژوورو، ڕێی بەرەو خواری
ئالان و پشدەر ئەگەڕاو هەموو
گۆمی چەم و زێ ببوونە بواری
***
ئەو ڕیزە شاخە تا «پیرەمەگرونشوێن»
کە پێستی سەری داگیرکەر ئەگرون
پێیان لە شەختەی سەهۆڵ ئەترازێ و
لاشەیان ئەبێ هەپرون بە هەپرون
***
بۆ کەشتی خەیاڵ ببوونە بەندەر
بۆ گەشتی ساڵێک لێی ئەخست لەنگەر
جارێک ئەبوونە جێ هەواری خێڵ
جارێک ئەبوونە بنکە و جێی سەنگەر
***
جارێک خەیاڵی هەتیوی بێ کراس
یان پێ تەزیوی، مل ڕووتی پێ خواس
جارێک خەیاڵی باوەشێنی دڵ
بوونە هەوێنی ڕاز و باس و خواس
***
دوور و نزیک و، «ئاسمان و ڕێسمان»
بوونە تان و پۆی پەخشانی باسمان
مانگ و ئەستێرە ئەڕژانە ئاوی
دوکان و، ماسی ئەچوونە ئاسمان
***
بە ڕووی «دوکان» و، بە ڕووی «سورداش»ا
لەو جێ بەرزەوە ئەمکرد تەماشا
ئەو گەڵا سەوزەی، سایەی سەرم بوو
نەمئەگۆڕیەوە بە تاجی پاشا...
***
خۆزگە ئەمردم ئەوسا لەو کێوە
چەکەکەم ئەیبرد یەکێک لە ئێوە
وا ئێستا چەک و فیشەکدانەکەم
نازانم لە کوێ، بە شانی کێوە
***
هاتەوە یادم شەوێکی «قۆپی»
چرا تۆڕی گوند و، قەرەداغ گڵۆپی
بۆ سوخمەی ڕەشی شەو گۆبەرۆکی
زەماوەندێک بوون، قۆپی سەرچۆپی
***
لە «زمناکۆ»وە هەتا «بەرانان»
بە ڕەشبەڵەک و لەنجە و خۆڕانان
ئەدرەوشایەوە «لالا» و لۆکس و
کارەبای خشڵی سابات و بانان
***
ئەو شار و گوندو، ئەو شاخ و هەردە
لە «باسەڕە»وە هەتا «گڵەزەردە»
هێمنی باڵی بەسەر کێشابوو
وەک بووکی شەرمن چووبێتە پەردە
***
خوڕەی کانیاویش لەو بەرەو خوارە
لێم بوونە خرمەی کرمەک و گوارە
لە دەستی «دۆ»دا هێندە خەیاڵم
هەڵپەڕی، ئێستاش هەناسەم سوارە
***
گەڵامێو، بوونە ڕستی «لاگیرە»
لاولاویش بوونە ملوانکەی «لیرە»
ئەوەندەم لەوێ تەماشا کردن
لێرەش بابەتی زاخاوی بیرە
***
ئاسمان ئاوێنەی پێش کەژاوە بوو
ساماڵێکی بێ، هەور و ژاوە بوو
بەڵام ئاسمان و زەوی ئەندێشەم
شانۆی نواندنی سەد ئاژاوە بوو
***
لە دڵما تۆوی چەند بیرەوەری
سەوز بوو، گوڵی کردو، هەڵوەری
دیسان بۆ وەرزی تازە تۆوی ڕشت
تا، بێ گوڵ نەبێ بۆ کوێرەوەری
***
لەو جێ ڕەشماڵ و، هۆبەو هەوارە
لوت بە بۆن کەوت و، چاو بە شەوارە
بۆیە تا ئێستاش ناتوانم باسی
تەواو بنوسم، دەست کۆڵەوارە
***
تاوێک گوێم ئەگرد لە رادیۆی ئێران
«ئێرانی ئێستا» ئاڵۆزی، وێران
تاوێ بەستەیەک لەسەر لێوم بوو
بە ئاستەم ئەمووت لەبەر نەوێران
***
ئەترسام کەسێک گوێی لە دەنگم بێ
بێت و ئاوێزەی گراوی شەنگم بێ
لەو شوێنەی شەوێ شایی سروشت بوو
بەیانی لەگەڵ دوژمن جەنگم بێ
***
دەستی هاوڕێ یەک نەگاتە دەستم
خۆشم بە تەنیا نەتوانم، هەستم
بەو ئەرکە وپەکی فرمانم کەوێ
نەگاتە ئەنجام وەک خۆی: مەبەستم
***
خەیاڵ، گەلێ جێی ئاوا کردەوە
گرەوی لە بزەی ساوا بردەوە
چی لە مردن کەم دەرفەتم نادا
نەخشەی خەیاڵم ببنە کردەوە
***
بەتەنیا شەوم ئاوا بردە سەر
کۆڵەکەم دانا، سەرم کردە سەر
خۆزگە ئەمردم لەوێ تا بۆتان
نەبوومایە هۆی ئێش و دەردی سەر
***
لەوێ ئەمردم، ئەنێژرام و بەس
ئیتر نەدەهات بۆ دیدەنیم کەس
باوک و دایکی «خۆشی نەچێشتوو»
وا نەدەبوونە خەڵوز و قەقنەس
***
ئێستا کەوتومە ئەم شوێنە تەنگە
ڕاخەرم خارو سەرینم سەنگە
پەی، بە ڕۆژگاری ئایندە نابەم
ئەپرسم، ئەژیم؟ کەس ناڵێ رەنگە
***
ئەمڕۆ لێرەم و سبەی لە گۆڕێ
چش با ناویشم نەیەتە گۆڕێ
من بەڵێنی خۆم هەر ئەبەمە سەر
ڕێبازم لەناو گۆڕیش نەگۆڕێ
***
قەندیل و سارا و قۆپی ڕەنگینم
سامان وتاج و تەخت و نگینم
بۆ سەربەخۆیی گەل بوو، خەبات و
لەگەڵ ئارەزووی خۆما جەنگینم
***
گەرچی وەک ماسی دەریا لە تۆڕا
دیار نیم لە هیچ کەس مەگەر لە تۆ، ڕا
بەڵام ئاسوودەی ئەوەم، باوەڕم
بەسەد ئەشکەنجە و، تەفرە نەدۆڕا
***
من ئەڕۆم و تا ئێوەش بمێنن
هەزاری وەک من دەستە و دامێنن
ببنە سەربازی سەر لە پێناوتان
بێ ئەوەی بۆ گیان بەخشین دامێنن