در اصل نوع روح تحقیق کند
لە کتێبی:
کۆمەڵەی شیعری فەقێ قادری هەمەوەند
بەرهەمی:
فەقێ قادری هەمەوەند (1830-1890)
3 خولەک
531 بینین
عەرز کەردم بەستەی ئەفکارەن شای ڕووح
نەوجا دوو مەعنا قاپی کەرد فتووح
یەک ئێدەن نە هەر مەکان خەیالەن
ڕۆح نە عەقەبش بەوجا مەییالەن
دووەم فرێ کەس بە ئەفکار وێش
تەحقیقش جە ڕۆح کەردەن کەم و بێش
قسم اول گفتار در روح
نەوع ڕۆح دووەن جە لای عاریفان
یەکێ حەیاتەن، یەک ڕۆح ڕەوان
بێ تەن حەرەکە نەدارۆ حەیات
موقیمەن جە تەن تا حەین مەمات
ئەمما هەرچی نەوع ڕۆح ڕەوانەن
جە حەین غەفلەت نە تەن تەیرانەن
پەی پەرواز ڕۆح ڕوئیان ئیستیشهاد
ڕۆح جە سەیران و حەیات نە ئەجساد
گفتار در قسم دوم
حوکەمای عوقوول ئێدش ئەخبارەن
حەیات خوون و ڕۆح ڕەوان ئەفکارەن
ئەدیللەش ئێدەن جە خوونەن حەیات
بێ خوونەن هەردەم جەستەی هەر ئەموات
چون هەرکەس ئەفکار وێش بینۆ بە خواب
ماچان خەیاڵەن مەکەرۆ شیتاب
گفتار در قول سیم
عولەمای ڕەسمی وەی تەور دان قەرار
جە حەیات و ڕۆح، جە خوون و ئەفکار
مەواچان هەر چوار جە یەک تەفریقەن
ئەمما هەر یەکێ بە یەک تەعلیقەن
خوون چەنی حەیات تەعلیقەن هەردم
بە نەقڵ حەیات خوون مەبۆ عەدەم
هەم خەیاڵ هەرجا بکەرۆ دەوان
ڕۆح هەم بەو تەرەف مەبۆ ڕووگەردان
گفتار در قول چهارم
جە لای موعتەزیل جەمیع ئەرواح
یەک پارچەن جەسیم نە هەوا موباح
هەر جەسەد پەی ڕۆح دارۆ یەک ڕەوزەن
جە عەکس ڕەوزەن نەشئو نومای تەن
قابیز ڕاگەی عەکس جە هەر تەن کەرد فەوت
ئەو کەس مەنۆشۆ دەردەم بادەی مەوت
***
ئەر سادق مەبی ڕای موعتەزیلی
حاسڵ مەبی مەوت هەرکەس بە سەهلی
ڕۆح سەعیدان با شەقی و زەلووم
موساوی مەبی جە «یوم المعلومعەرەبی»
چون تەسلیم ڕۆح تەقازاش سەعبەن
پەی بەعزێ سەهلەن، بەعزێ جە تەعبەن
یەقینم ئێدەن بە هەر سێ دەلیل
ئەسەححەن تەکزیب زومرەی موعتەزیل
گفتار در قول پنجم
حولوولی ماچان: ڕۆح جە تەن بەرشی
موجەسسەم مەبۆ نە جیسمێ هەنی
بەعزێ پەی بەشەر، بەعزێ حەیوانات
بەعزێ دوڕندەی پەڕندەی بیسات
رد قول حلولیان
چون ئیزهار عیجز نەقس جەلالەن
قودرەتش بێ نەقس و عیجز و مەلالەن
فاعیل و موختار شەئن مەعبوودەن
قەول حولوولی جوملە مەردوودەن
مونکیر حەشرەن زومرەی حولوولی
پەرێ ئێد جە فیکر مەکەن فوزوولی
گفتار در قول ششم
ئامان جە حەدیس ئەولیای کیبار
ڕۆح و حەیاتش بە یەک دان قەرار
بە قووەی ئەفکار جە بێداریی خاب
ڕۆح «اهل اللهعەرەبی» مەکەرۆ شیتاب
جەرەیان چون ئاب جە تەن بێحەدەن
فەرقش نە عەرش و پا نە جەسەدەن
هەرگا وەی تەورەن ڕۆح چەنی حەیات
هەردوو یەک شەیئەن جە زات و سیفات
چونکە «اهل اللهعەرەبی» «عين اليقينعەرەبی» ەن
سیدقش چون خورشید شوعلەش موبینەن
ئەمما جە ئەسڵش نەبی کەرد سوئال
ئێد بی جەوابش حەییی موتەعال:
بە ئایەی قەدیم تەفهیم کەرد نەبی
«قل الروح [شيیء] من امر ربی»عەرەبی
جە حەین میعراج نەبییی جەلیل
سوئال ڕۆحش کەرد جە عیزرائیل
عەرز کەرد نە حوزوور «سيد البشرعەرەبی»
بێ چوونەن عەرەز ڕۆح نە هەر جەوهەر
کونهش تەبەڕڕان جە عیلم عالەم
مەخسووس حەققەن «والله اعلمعەرەبی»
هەرگا وەی تەورەن خامۆش بەر دەروێش!
هەنی مەڕان نوتق جە کەم و جە بیش
کەردی سیاحەت ئیقلیم یەکەم
«فەقێناسناوی ئەدەبی» فیرار بەر پەی موڵک دووەم