آمدن لیل بە تماشای باغ و آرزوی دیدار مجنون کردن و نامە نوشتن
لە کتێبی:
لەیلا و مەجنوون
بەرهەمی:
خانای قوبادی (1704-1778)
12 خولەک
769 بینین
نیزامی جە قەوڵ دانای بەغدادی
وەی تەورە ڕێژان تەرح ئوستادی
چون نامەی لەیلێ جواو پەی مەجنوون
یاوا پێش جە لوتف لەیلێ بی مەمنوون
مەوت ئەدا و باب، خاڵۆی جەوانمەرد
ڕوخسار قەیس کەرد وەک خەزان زەرد
نامەی دڵسۆزی و دەعوەتی لەیلێ
بی وە تەسەلیی خاترش خەیلێ
ڕاهی بی وە ڕا پەی کۆهی تووبان
بە وانای ئەشعار شێوەی مەحبووبان
ڕۆژێ کە هەوای پەڕنیانی پۆش
خڵخاڵ فەڵەک کەردە بی نە گۆش
ستاران وێنەی سیماب جە ئەو سەرف
جە تاب خورشید ڕەوشەن بی شنگەرف
مەجنوون دڵڕێش چون جیوەی سیماب
ئاما وە پڕتاب پەی وسمەی خیزاب
ئاما وە تووبان، کۆی غەزاڵ خوویان
بە وانای ئەشعار، وە لەبەیک گوویان
دەست ماڵ نە چەم حەی دا بە لاوە
چون مانگ نە گۆشەی هەور سیاوە
دیش خەیمە و خەرگاهـ ئەبرێشەم تەناف
مەخسووسەن لەیلێ سۆسەنی کەڵاف
وە ڕەسم عەرەب نیشتە نیم نیگاهـ
جە پشت پەردە پڕشکەنج خەرگاهـ
ماییلەن وە سەیر ئەو باغ و بۆستان
پەی تەجدید دڵ، دیدەیی دۆستان
لوا وە گۆشەی باغ ئیرەم تەور
نیشت وێنەی جلووس شاهان ڕووی دەور
لەیلێ شناسا جە دوور، قەیس وێڵ
جە سارا و جە باغ پەی لەیل ئەراگێڵ
وێنەی پەردەی گوڵ کێشا وە سارا
خاک کەرد وە سەریر سوڵتان دارا
شکۆفە خەندە کەرد وە درەختان
وێنەی سکەی زەڕ، ڕوویی نیکبەختان
لالەی لەعل سورخ چەنی ئەو گوڵ زەرد
جە عالەم عیلم دوو ڕەنگ بەرپا کەرد
جە بەرگ فوویی ئی باغ و بوستان
ئاما وە ئاواز سەد هەزار دەستان
سیرابی سەبزە نەباتی نەوخێز
جە لوولووئی تەڕ زومڕوود ئەنگێز
لالە جە وەرەق فشانا شنگەرف
ئاڵش قەراو چون سیای خەزەف
بەنەوشە دو زوڵف بە ئەو درازی
وەستەن وە ژێر پاش پەی وەقت بازی
غونچە کەمەربەند ئیستوار مەکەرد
پەیکانکەشیی تیر جە ڕووی عار مەکەرد
گوڵ چون ئیستەبرەق بافت حەریری
باد کەفت نە خەیاڵ گۆشوارەگیری
نیلووفەڕ جە شەوق خورشید گوڵڕەنگ
سپەر وەست وە ڕووی دەریاچە پەی جەنگ
سونبوڵ سەر نافەی موشکی باز کەردە
گوڵ دەست تەڵەب لێش دراز کەردە
شمشاد مسکین جەعد زوڵف شانە کەرد
گوڵنار تەهیەی تەرح ئەنار دانە کەرد
دەماغ نەرگس بی ئاتەشین تاب
چون تەبزەدەگان ئەو بی جۆیای ئاب
خورشید چو قەترەی بادەی خوسرەوان
کێشا خون جە ڕەگ لالەی ئەرغەوان
هەڵاڵە و سەمەن، شەقایەق، نەسرین
ڕوخسار مەشۆران جەو چەشمەی شیرین
گوڵ ئەووەڵ بە ترس دیدە مەکەرد باز
هاو شکڵش نەدیا چۆپی مەکەرد واز
سۆسەن کێشا بی زبانش چون تێغ
جە تەئسیر سۆز گریەی تیرە مێغ
خیابان باغ چون چەشمەی کەوسەر
شاخەی شەتاوان ماما سەرانسەر
چەمەنان سەرسەوز ئاو نە ڕووش ئەفشان
چون نوقرەی زمڕود لاڵ بەدەخشان
گوڵاڵان گاهـ گاهـ نەو جۆگەی سیمین
مەشۆران چون حۆر جەلای جام جەمین
خەتمی و گوڵ مێخەک، لەولاو و شەشپەڕ
زەنبەق چەنی یاس ژاڵە بۆ عەنبەر
ڕێحان گوڵ گوڵاو سەوڵ وەش بۆ هەم
قەرەنفول تێراو عەبباس لالە چەم
مورغان زەبان گوشادە چون زاغ
تەمام نەواخوان ئیشتیاق باغ
چون تووتی، تەزەروو، تاوس و شنقاڕ
کەبک خێز و کەم ڕەگ شاهۆی تێز منقاڕ
سپی چناران سەرکێشان وە ئەوج
جە شنۆی نەسیم بە هەم مەدان مەوج
سەرو، ناروەن، شمشاد چەنی کاج
سنەوبەر و بید دڵ مەکەرد هەڕاج
جە مورەکەبات درەختان بەرز
بیدموشک، مروار، مەیو بڵەند تەرز
بییەن وە سەیوان سەرچەشمەی چەمەن
فەرش موسەتەح باغ، وەنەوشەی سەمەن
مەدرەوشا ژاڵەی ئەبر بەهاری
جە شاخەی گوڵان وێنەی مرواری
دوڕ[ا]ج و کەبک و تەیهوو و قەناری
سار و چلچلە، پەپوو و پاساری
جوڕە و کوڕکوڕە و قاژ، سیا زاغ
ژاغچە، پەرەستوو، تۆرمتە و کەلاغ
قومری و کەبووتەر، فاختەر و تاق تاق
لەک لەک ، شاهین، چەرخ دوو چەم زاق
بووم و شتورمورغ، ئوردەک چەنی قاز
کەرسەڕ و کوڵەنگ، بەت و سپی باز
مورغان ئاوی و بەڕی و هەوائی
حوکم تەبیعەت پەی خودنمائی
هەزار دەستان، دەستەی بوڵبوڵان
مەوانان ئاواز نە شاخەی گوڵان
لەیل جە گرد خاستەر بە شۆخی شێوە
جەی هومایوون فەسڵ فەڕ حەق پێوە
جە خەیمە و خەرگای خەمکەدەی حەزین
ئاماوە سەیران گوڵباخچەی گوزین
چەنی چەند لوعبەت حۆری تەرز و تەور
ئەعراب کناچان شیرین ڕووی دەور
بە شادی و سروور ئامان و گوڵزار
ئاهووان نافە ئاوەرد نە بازاڕ
عەتر ڕەیاحین شێوەی گوڵاڵان
بەردن بە یەغما و تاراج و تاڵان
مەنزوورش نەبی لەیل گوڵزار
بەڵ دیدار دۆست نامییەی نازار
بشۆ وە جایێ یەک پەناگاهێ
جە سۆز دەروون بکێشە ئاهێ
داغ دووریی قەیس، سەرگەردانی ئەو
باوەرۆ بە یاد نەوجەوانیی ئەو
بە گریە و زاری، ئەندووهـ دەروون
چەنی ئەسر شۆر بەر کەرۆ بیروون
لەیلێ چەنی ئەو نەوتووڵ نەمامان
ساتێ جەو گوڵزار گێڵا خەرامان
نەخڵستانێ بی خورماییی بڵەند
جەو کەناری باغ بانووی ئەرجومەند
بە عوزرخواهی پەی ئیستراحەت
شی بەو نەخڵستان ساتێ بۆ ڕاحەت
لواوە سایەی سەربڵەند سەروێ
تەنها نیشت حەزین وێنەی تەزەروێ
وە باڵایێ سەبز تەکیەدا چون گوڵ
جە تەهـ دەروون ناڵا چون بوڵبوڵ
وات ئەی میهرەبان یار وەفادار
مەوافق بە من بە غەم سزاوار
ئەی جوان سەرو وێنەی جەوانمەرد
جە من دڵگەرمتەر بە هەناسە سەرد
قەدەم ڕەنجەکەر وەی تەورە باغێ
بەر کەر جە دڵم چەند دەرد و داغێ
دانیشی چەنیم دڵ یاوۆ موراد
من چون نارەوەند تۆ سەرو ئازاد
مەزانۆم نونیست ؟ جە دڵ فەراغم
بێ پەروا جە سەیر سەراو و باغم
ئاخر بە زبان جە نیکوونامی
کەم کەم مەکیانی وە من پەیامی
لەیلێ بیم سابق وە تۆ بیم مەفتوون
هەزار بار جە تۆ بێشتەر بیم مەجنوون
سیاتەر جە تۆ سیاستارەم
شیفتەی عەشقم بێ دەوا و چارەم
هەرچەند تۆ فێشتەر نیشانەی دەردی
ئاخر نە چون من ژنم تۆ مەردی
جە گرد شێوەی عەشق چوست و چالاکی
لاقەید جە مەردوم بێ پەروا و باکی
چون [من] شکەنجەی هامسەر و بابۆ
نەداری قەبووڵ مەشی هەر جا بۆ
مسکین و بێکەس بێ یار و هامدەم
وەکێ بیانۆم داغ و دەرد و غەم
مەتەرسۆم جە دەس بێ خورد و خامی
بەیۆم بێگانە جە نیکوونامی
گا ماچۆم زەهرێ قاتڵ بنۆشم
بەهەشت وە گونای دۆزەخ بفرۆشم
جەی دوو عەلاقە قەوی و زەبەردەست
جە کەشانکەشم ئوفتادە و سەرمەست
جە یەک لا ئەندوو جەرگەی غەریبان
جە یەک لا ئەندوو و تانەی ڕەقیبان
نە جورئەت چەنی شەوهەر بستێزۆم
نە زات جە سەتوەت پدەر بوگرێزۆم
عەشق مەدۆم ستێز جە بێقەراری
جەی زاغ و زەغەن کەرۆم فەراری
چون کەبک دەری بشۆم وە کۆسار
عەقڵم مەواچۆ مەبی نگوونسار
شاهین جە کەبکەن قەویتەر خەیلێ
نەنگەن وە شئوون خێڵخانەی لەیلێ
ژن ئەر بەبر و شێر بگێرۆ بە گۆش
نەمەبۆ وە مەرد هەر ژنەن خەمنۆش
تەوانام نییەن جە ئی بار خەم
وێم کەرۆم خەڵاس چەنەت بۆم هامدەم
خۆلاسە دڵ و جەرگم[نە] هۆنەن
نمەز ئەحواڵات مەجنوونم چۆنەن
ئەشعار جە دەهان لەیل نەکەرد پەرواز
جە ڕاگوزەرش بەرئاما ئاواز
بوانە ئەشعار چون دوڕی مەکنوون
قەیس قوربانیت یا نیها مەجنوون
وات ئەی پەردەدار ئیسڵاح کارم
ئومێدم تۆ بۆ وە پەردەدارم
مەجنوون جە گرداب ئەمواج هۆنەن
لەیل وە حەسابات کار ئەو چۆنەن
مەجنوون وە نەشتەر جگەر مەخراشۆ
لەیلێ جانمەک جە کێ مەتراشۆ
مەجنوون بە خەدەنگ خار غەم سوفتەن
لەیلێ جە ڕووی کام نازباڵش خوفتەن
مەجنوون بە هەزار نەوحە مەناڵۆ
لەیلێ جە نیشات خۆشی مەکاڵۆ
مەجنوون کەمەربەند نیازش بەندەن
لەیلێ جە ڕووی لەب وەکێ ناز خەندەن
مەجنوون دڵئازار دەرد ناڕەحەت
لەیلێ وەکێ بۆ مەیل وەبێ زەحمەت
لەیلێ چون سوهەیل جە تۆی عەمماری
مەجنوون چون فەڵەک جە پەردەداری
لەیلێ جە گلە سەربەند کەردەن باز
مەجنوون دەروازەی گلە کەردەن واز
لەیلێ جە خرۆش چەنگ نیانە وەر
مەجنوون چون ڕووباب چەنگش هانە سە
لەیلێ چون خورشید سوب جەهان ئەفرۆز
مەجنوون بە وێنەی شەمع بەدەن سۆز
لەیلێ مەگێڵۆ باغ جە ناو باغ
مەجنوون مەڕێژۆ داغ وە بان داغ
لەیلێ چون قەمەر جە ڕەوشەنی چوست
مەجنوون چون قەسەب نە موقابڵ شوست
لەیلێ جە درەخت گوڵ نیشانیەن
مەجنوون بە ئەشعار دوڕ ئەفشانییەن
لەیلێ چون واتەی پەری وەشێ بی
مەجنوون حیکایەت گرد ئاتەشێ بی
لەیلێ چون سەمەن خەزان نەیاوا
مەجنوون چون چەمەن خەزان پێ یاوا
لەیلێ چون نەسیم سوبح مەیۆ وە پێش
مەجنوون چون چراغ خامۆش مەیۆ لێش
لەیلێ بە سەد ناز زڵف شانان بە دۆش
مەجنوون بە وەفاش حەڵقەی دوڕ نە گۆش
لەیلێ بە سووبح جام جاننەوازی
مەجنوون پەی سەماع جە خەرقەبازی
لەیلێ جە دەروون پەرەند مەدۆزا
مەجنوون جە بیروون سپەند مەسۆزا
لەیلێ وێنەی گوڵ شکۆفتەی خۆشڕۆ
مەجنوون بە گوڵاو دیدە مەشۆرۆ
لەیلێ سیا زڵف سەر مەکەرد شانە
مەجنوون جە ئەسرین گشت تەسبێح دانە
لەیلێ جامێ مەی موشک بۆ جە دەست
مەجنوون نە جە مەی جە بۆی لەیلێ مەست
مەجنوون قانع بی جە لەیل وە بۆیێ
لەیل ڕازی بە قەیس بە جستوجۆیێ
جە ترس تەفتیش تانەی ڕەفیقان
مەسازان جە دوور وێنەی غەریبان
قەیس مەدیا وە لەیل حەسرەتش مەوەرد
لەیل مەدیا وە قەیس هەر نەوحە مەکەرد
تا چەرخ هۆرێزا وە ئی بەهانە
ئی یەک نەزەریش شی وە میانە
لەیلێ چون جە قەیس ئەژنی ئی غەزەل
گراوە بە ئەسر چەپۆک دا نە تەل
جەو سەروبەنان و سەیر بۆستانی
مەدیا بە ئەوان یەک جە نەهانی
لەیل جە دووریی قەیس دیدە بریانەن
چەنی دۆست وێش چەند میهرەبانەن
جە دمای ئی ڕاز قەیس شی بە سەحرا
دڵ پڕ جە هووناو دەماغ پڕ سەفرا
لەیل چون سەهی سەرو جە ئەو چەمەنگا
چەنی هامڕاهان لوا وە خەرگا
ئەو شەخس ڕازدار جە میان باغ
گرتە بی وە دەست پێنج غوراب زاغ
ئاما وە مەنزڵ چەنی غورابان
هۆرگرتش لەیلێ تەرگە شتابان
شانا جە زاغان کەردشان بێروون
ئیبن سەلام وات چێشەن جە دەروون
واتش بەدیومنەن سەوتش خەرابەن
مایەی تەفرەقەی بەین ئەحبابەن
وات جە کۆت زانان ئی بەحس و بەیان
وات جە ئامۆزام قەیس دڵبریان
شەهزادەی شەهیر شێخ عامیری
بە مەزموون شۆخ شیعر و شاعیری
هەر وەختێ زاغان یابوۆ وەعەین
خیتابش کەردەن بە«غُرابُ البينعەرەبی»
ئیبنوسەلام وات: وە بێ دەرد و غەم
مەبۆ من ڕووی قەیس بوینۆم وە چەم
کەنیز ڕازدار ڕازش نەپۆشا
واتش لەیل پەی قەیس دەروونش جۆشا
جە ئیبنوسسەلام سڕ بی ئاشکار
ڕۆژێ سوار بی بە عەزم شکار
لوا وە سەحرای سەبز و مەرغوزار
یاوا بە ئەو قەیس خەستەی خوار و زار
دیش پۆلێ غەزاڵ وحووش و تیوور
جە من جە ئەتراف مەجنوون غەیوور
مەوانۆ ئەشعار بە ئەسەح کەلام
ئیبنووسەلام شی بە ئەو کەرد سەلام
خیتاب کەرد وە قەیس ئەدیب دانا
وەیتەورە مەزموون ئی دوو بەیت وانا
دێوانە تا کەی مائیل وە لەیلی
مەر حەق وێنەی لەیل نەسازان مەیلی
سەیحەی ستێز دا قەیس دێوانە
پەرسا جە یاران بە ئەو نشانە
واتن ئی سوار ئیبن سەلامەن
هامسەر لەیلی شیرین کەلامەن
قەیس عامیری بە لەهجە ڕیشخەند
وات بە گیان وێت مەدەرۆت سەوگەند
هەر شەو وەر جە سوبح بۆمەنی نەبۆش
مەو شاری وە دەست شەمامەی لیمۆش
سینە بە سینە شان وە لای شانش
سەر وە ڕووی گیسووی عەنبەرئەفشانش
مەدەری بووسە وە لەعل لەبش
خەت و خاڵ و زنج، سێوی غەبغەبش
دوشاخەی بازووش مەوزی وە گەردەن
چەنی حەیتاران ئیستیماع کەردەن
ئەو ئیبنوسسەلام خەندە کەرد خەیلێ
واتش وەیتەورەم من چەنی لەیلێ
واتش درۆت وات لەیل بەین دروستەن
جە تۆ بێزارەن مەجنوون پەرەستەن
ئەو ئیبنوسەلام کێشا خەجاڵەت
سەر وست وە پایین تەغییر دا حاڵەت
وات هەرزە گوفتار بێ عیففەت کەلام
لەیلت وەیتەور کەرد وە ڕیسوای عام
مەر نمەتەرسی جە فیتنەی زەمان
جە قەهر قازی قەزای تۆ ئامان
غەفڵەت زەمان مەدەرۆ بە دەست
ستوەت ئەعوان خەلیفەی سەرمەست
ئەو عەبدولمەلیک فەرزەند مەروان
جە فەوق ئیسلام ئەو فەرمانڕەوان
بشنەوۆ جە تۆ ئی قوبح ئوساف
حەڵقت مەوشارۆ بە حەڵقەی تەناف
قەیس دڵئازار وات ئیبنوسەلام
قەسەم وە جەلال «ملكُ العلامعەرەبی»
من ئەژنیم جە قەوڵ مورغان هەوا
سێ ڕۆژی مەندەن ئەو فەرمانڕەوا
سەر مەنێو نەسای سەنگ سیای خاک
مەشۆ وە دیوان فەرد تەنیای تاک
مەبۆ وە ڕەهین بەدیی ئەعماڵش
کافر بەزەییش مەیۆ وە حاڵش
ئیبنوسەلام ئێد شنەفت جە قەیس
گێڵاوە دما وە بێ حەیس و بەیس
شی وە خەرگای وێش بێ فکر و خەیاڵ
جە دمای سێ ڕۆژ ئاوەردن هەواڵ
ئەو عەبدولمەلیک شاهـ ئەمەوی
دوژمن سەرسەخت ئال عەلەوی
بەرشی جە دنیا بێ سدا و سەیاح
گیانش کرد تەسلیم «قابض الٲرواحعەرەبی»
ئیبنوسەلام مات جە واتەی مەجنوون
جەو پاکیی زەمیر ئەسرار مەکنوون
خاناناسناوی ئەدەبی خۆش بە حاڵ عاشقان حەق
بەسیرەن بە نوور تەجەڵای موتڵەق