حەوت تەرجیعبەند
لە کتێبی:
دیوانی خانای قوبادی
بەرهەمی:
خانای قوبادی (1704-1778)
8 خولەک
1166 بینین
١
قەدیم موتڵەق، قەدیم موتڵەق!
یا قایم بە زات، قەدیم موتڵەق!
حەیی بێزەواڵ، قەییووم بەرحەق!
نیگارندەی نەقش نۆ تاق ئەزرەق!
لاهووت، بێشەریک، بینای بێمانەند!
یەکتای بێنەزیر، بێ میسل و پەیوەند!
«واجب الوجود لا احصي ثناعەرەبی»
مونەززە جە عەیب، عاریی جە مەنا!
مونشیی ڕەقەمسەنج، ئینشای شادی و زەوق
بێپەروا جە تەعن، ئەشیای تەحت و فەوق!
بەخشەندەی بزورگ، بێباک جە تانە
نازکێش زومرەی خوێش و بێگانە!
بۆ بەشق ئەو شا، بێحەد سیفاتەن
باعیس ئیجاد گشت مەخلووقاتەن
باجەتی سەیید «ختم المرسلينعەرەبی
شای «قاب قوسين، رب العالمينعەرەبی»
بە حەق ئەرباب ئەو زیندەداران
بە ئیخڵاس پاک تاعەتگوزاران
خانای قوبادیناسناوی ئەدەبی مەعسییەتبارەن
فریفتەی شەیتان شووم بەدکارەن
جە فیتنەی شەیتان شەیتەنەتپیشە
جە شوومی ئەی نەفس دوور جە ئەندیشە
تا «يوم المماتعەرەبی» نیگاهداریش کەر
عیلاج دەردان شەرمەساریش کەر!
پەی چێش نافەرمان شێت و مەغروورەن؟
چوون بێدەوڵەتان جە تاعەت دوورەن
مەگەر هەم بە ڕەحم چون تۆ ڕەحیمێ
«عميل الاحسانعەرەبی»، عەتا عەزیمێ
ببۆ بە ئیخڵاس گوناکاریی ئەو
ئەی کەمخدمەتی و شەرمەساریی ئەو
وەرنە بە زاتت، جەلای زات تۆ
مەکەروون ڕۆی حەشر، من شکات تۆ!
٢
یاحەی! کەس چوون تۆ، پەرێ کەس نییەن
کەس چوون تۆ، بە داد موئمینڕەس نییەن
کەس چوون تۆ کەریم کەرەمدار نییەن
کەس چوون تۆ غەفوور، هەم غەففار نییەن
لوتفت بێشومار، عەفوت عەزیمەن
ڕەحمت بێپایان، عەتات عەمیمەن
جە قاف تا بە قاف، مەعنیشکاوان
کەس عەقڵش بە کونیەی زاتت نەیاوان
بێ شوبهە و شەریک، تاک تەنیانی
نەقشبەند وەزع دەور دنیانی
بزورگی و بەخشش، خەتمەن بە نامت
سەرسامەن شاهان جیهان جە سامت
قاهیران دەور، جە قەهرت ماتەن
وەسف عەزیمت، بێحەد سیفاتەن
عەفوت جای ئومێد بێگانە و خوێشەن
لوتفت دڵنەواز گەدا و دەروێشەن
ئومێدم ئێدەن: لاشەریک، بێباک!
بەشق شای ئەوڕەنگ «وما ارسلناكعەرەبی»
جە عەرسەی مەحشەر، مەکەر تەریقم
بە جەزبەی تەوفیق، بدەر تەوفیقم
سەوگەند بە زاتت، یەکتای یەگانە!
نییەن جە عەرسەی دەور زەمانە
هەر تا کە زندەم، مەوجوود موتڵەق!
قەییووم قایم، قەدیم بەرحەق!
زوانم جە زیکر وێت مەکەر خامۆش
نامت با جەلام نەبۆ فەرامۆش
جیهانئافەرین، بەخشەندەی ئەکبەر
خاناناسناوی ئەدەبی بێچارەن، فریادڕەسیش کەرد
وەرنە بە زاتت، جەلای زات تۆ
مەکەروون ڕۆی حەشر، من شکات تۆ!
٣
یاڕەب من بەندەی نافەرمان تۆم
بێپەروا جە فیعل عیسیان بێشۆم
حەیی لاشەریک، فەرد فەریادڕەس
کەریم کارساز، پەی بێکەسان کەس!
چون من گونابار مەینەت بە کۆیی
چون تۆ بەخشەندەی کەرەم بێشۆیی
چون من شەرمەسار شووم بەدکاری
چون تۆ کەرەمدار نیکۆکرداری
چون من نافەرمان، خەتاعەزیمی
چون تۆ ساحێب ڕەحم فەرد ڕەحیمی
چون من ڕووسیای جە تاعەت دووری
چون تۆ پادشای فەرد غەفووری
سەوگەند بە زاتت یەکتای یەگانە!
نییەن نە عەرسەی دەور زەمانە
مەعلوومەن جەلات حەیی تەوانا
قەییووم قائیم، قەدیم دانا
جەو پەی جە عیسیان دلێریم کەردەن
تەقسیرم جە حەد حیساب ویەردەن
ئەر ئەی فیدات بام!، نامت غەففارەن!
بەخشەندەگی و عەفو تۆ بێشومارەن
«يا عظيم العفو، لا احصي ثناعەرەبی»
ئەر تۆ بە تاعەت ببەخشی گونا
ئەمرت موتاعەن، حوکم هەر حوکم تۆن
بەڵێ فیدات بام، سا عەتای تۆ کۆن؟!
من ئومێدم هەن جە تاعەی کوبرا
بە ئەڵتاف وێت، بێ بەیع و شەرا
خاناناسناوی ئەدەبیی خەمخەیاڵ خاترشاد کەری
جە عەرسەی مەحشەر، سەرئازاد کەری
وەرنە بە زاتت، جەلای زات تۆ
مەکەروون ڕۆی حەشر، من شکات تۆ!
٤
یاحەی! ئەر بەدخووم، ئەر پاکیزەخووم
گونای من چێشەن؟ ئافەریدەی تووم
شەڵڵای ڕۆی ئەزەڵ نەربیا وە جەور
نەکێشای تەسویر هەستیی من وەیتەور
سا کە کێشانت بینای باڵادەست!
من هەر سونع تۆم، ئەر خاسم ئەر گەست
حاکمی تۆ، هەم وێت کەر بە قازی
کەس بە سونع وێش چوون نییەن ڕازی؟
سونع تۆ بە دەست وێت ئافەریدەن
ئەر نەبۆت پەسەند، کێ پەسەندیدەن؟!
بەڵێ هەی عەلیم ئاگای سیڕڕ غەیب!
موبەڕڕا جە شیرک، عاری هەر عەیب
ئەوڕۆ کە هەستیی منت کەرد ڕەقەم
«ولله وباللهعەرەبی»، بە زاتت قەسەم
ئەر مەبی بە دەست من ئیختیارێ
جەو دەمدا دەرلاد مەکەردم کارێ
دونیای بێوەفای تۆ نەدیام بە چەم
نەکەوتام بەیتەور نە گێجاو خەم
ئێستە چونکە تۆ عەلیم دانا
بێ تەعلیم عیلم، دانا و تەوانا
ناڕەزایەتیی ئەجزای تەرکیبم
ئازاب دنیات کەرد وە نەسیبم
بۆ بەشق پاکیی پیریی تەریقەت
بە ڕوکن ئەحکام کوللی شەریعەت
بە قەییوومیی وێت، یا قایم بە زات
خاناناسناوی ئەدەبی جە دیوان عەرسەی عەرەسات
نەکەری جە فەیز فەزڵ وێت مەحرووم
نەنویسیش جە ئەهل مەخزوولان شووم
وەرنە بە زاتت. جەلای زات تۆ
مەکەروون ڕۆی حەشر، من شکات تۆ!
٥
پادشای شاهان ئیقلیم هەستی
نەققاش تەسویر بڵندی و پەستی
میعمار تەرکیب دەوران دڵکەش
دەفتەربەند نەوع هەفت و چار و شەش
بۆ بەشق قودرەت لاتەناهیی وێت
بە شکۆی عەزیم پادشاهیی وێت
جەی بەندەی عاجز، شێت دێوانە
نە هیچ بابەتێ مەگیر بەهانە
پەی چێش لایەزال، بێ شوبهە و مانەند؟
مونەززە جە قەید چون و چرا و چەند
غەیر جە زات تۆ نەدارۆن ئەندێش
هیچ ئەمرێ نییەن کەس بە دەست وێش
مەر کێن ئیختیار وە دەست وێشەن؟
سا خوردەگیری و بەهانە چێشەن؟
ئەر شێخ کوبرا، ئەر سۆفی سافەن
ئەر دانا و نادان، ئەر مووشکافەن
بێ جەزبەی تەوفیق چوون تۆ فریادڕەس
هیچکەس نەبەردەن پەی مەقسەد کەس
کەسێ جە ئیبلیس ساعیتەر نەبی
چوون جەزبەی تەوفیق تۆ، یاوەر نەبی
بە عەبەس بەرشەی جەفا بەردەنش
تەوقێ جە لەعنەت شی نە گەردەنش
بە سەعی و کۆشش ئەر نمەبی شووم
بەرسیسای عابید کەی مەبی مەحرووم؟
خاناناسناوی ئەدەبیی خاترتەنگ جە عەرسەی مەحشەر
ئەگەر نەبەخشیش دەهەندەی داوەر
وەرنە بە زاتت، جەلای زات تۆ
مەکەروون ڕۆی حەشر، من شکات تۆ!
٦
کەریم کارساز، بەخشندەی داوەر
ڕەونەقبەخش سەتح ڕەواق شەش دەر
تۆ ئەو قادری بە دەست قودرەت
بێ ئیمداد گەیب، بێ تەرز و سوورەت
بێ گونیا و خەت، بێ شەبەکە و سیم
بێ خشت و ستوون، ئوستاد و تەعلیم
بێ فیعلە و بێ ڕەنگ، بێ خامە و شەنگەرف
بە مەحز ئیزهار ئیشارەی دوو حەرف
سیمابگۆن سەقف نە سوپەهر بەرز
سەتح سەرزەمین، بێ تەرکیب و تەرز
جیهانئافەری، جیهاندار فەرد
نە عەرز شەش ڕۆ ئافەریدەت کەرد
بنازوون پەی سونع، پەی جیهانسازیت
پەی بەخشەندەگی و چیهرەپەردازیت
تەعالا نییەن کەس بە سیفاتت
عارییەن جە عەیب، بوزورگیی زاتت
بەڵێ هەی عەلیم ئاگای سیڕڕ غەیب!
گۆیای کەلیمەی بورهان لاڕەیب
خاناناسناوی ئەدەبی جە دەرگای زات بێزەواڵ
جە ڕووی گوستاخی، مەپەرسۆ هەواڵ
سا جە بەندەگان کێ تەقسیرشەن
کێ ساحێب قەزا، کێ تەقدیرشەن؟
گا شەیتان، گا نەفس شووم شەڕانگێز
مەکەری پێشان تۆ بە دەستئاوێز
مەنیەی نە گەردەن چەندین گۆناشان
بە ئاهر دۆزەخ مەدەی سزاشان
هەرچی ڕەزاتەن مەکەری تەقدیر
گشت کەردەی وێتەن، کێن ساحێب تەقسیر؟
چونکە بەیتەورەن، ئومێدم هەن پێت
ببەخشیم وە عیشق بێپەروایی وێت
وەرنە بە زاتت، جەلای زات تۆ
مەکەروون ڕۆی حەشر، من شکات تۆ!
٧
یا قایم بە زات، قەدیم قەییووم!
هەرەند کەچڕەفتار، هەم بێ ئابڕووم
قەسەم بە زاتت، یاگەی ئومێدەن
ئەر مەکەیم وە سەنگ، ڕاستش هەر ئێدەن:
نە زەڕڕێو گۆنای نەفس ئەممارەن
نە فیتنەی شەیتان شووم بەدکارەن
هرچی مەکریۆ، بە ئیرادەی تۆن
کوسێ چکارەن، ساحێب وجوود کۆن؟
حاکمی و حوکم بێحەد ڕەواتەن
مەکریۆ و مەشۆ، هەرچە ڕەزاتەن
ئەمرت موتاعەن، مەشۆ وە ڕاوە
نییەنی وە تەنگ شاهـ و گەداوە
هەرچەند ئەی حەرفە جە ئەدەب دوورەن
خاریج ڕای شەرع ئەهل شعوورەن
قەسەم وە زاتت، گشت کەردەی وێتەن!
گۆنای کەس نییەن، بنیادەم شێتەن
چونکە تۆ بەیتەور ساحێب هیممەتی
«شديدالعقابعەرەبی»، واڵا شەوکەتی
بە عیشق ڕەسووڵ سەیید سەروەر
جە زەلزەلەی سەخت هایڵەی مەحشەر
ڕەببا! بێشەریک، فریادڕەسین کەر
یا ڕەحیم، ڕەحمێ وە بێکەسیم کەر
وەرنە بە زاتت، جەلای زات تۆ
مەکەروون ڕۆی حەشر، من شکات تۆ!