چیرۆکی شێر و مام ڕێوی
لە کتێبی:
دیوانی خادیم (بەرگی ٢)
بەرهەمی:
خادیم (1895-1953)
5 خولەک
1322 بینین
شێرێک لە بێشە و جەنگەڵیدا بوو
لە ناو دڕندان خۆی پادشا بوو
ڕێوی و چەقەڵ و گورگ و کەمتیار
دڕەندەی سەحرا و دەشت و کێوسار
هەمووی زەلیل بوون لەدوست ئەم شێرە
زاڵم بۆ زوڵم بە مەزڵووم فێرە
هەر چێ خۆراکێ لەم سەحرایە بوو
هەرچی نێچیری لەم دەشتایە بوو
ئەیگوت هی منە هەموو ماڵی خۆم
ئەبێ بە تەنها من هەمووی بخۆم
موددەتێ پێچوو دوڕندەی سەحرا
هەمووی لە برسا پشتیان شکا
ئیتفاقیان کرد چوونە خزمەتی
بزانن چۆنە قەهر و ڕەحمەتی
دوڕندە هەموو دووسێ هەزار بوون
لە پێش پادشا بە ئاە و زار بوون
عەرزیان دەکرد ئەی پاشای ئێمە
لەبۆ دوژمنان پەنای بۆ ئێمە
ئێمە بێنەوا و فەقیری خۆتین
خزمەتگوزار و ئەسیری خۆتین
هەرچەند تۆ شاهی لەناو دوڕندان
بێ بەشمان مەکە لە مڵکی خۆمان
ئەم سەرزەمینە چەند قەڕن و زەمان
لە ئەجدادەوە بۆتە وەتەنمان
با ئێمەش بژین لەژێر سایەی تۆ
ئیتاحەت ئەکەین لەسەر غایەی تۆ
مەنعمان مەکە لەم سەرزەمینە
لە نێچیر و داو لە دانەچینە
شێریش هاتە غوڕش جەوابی داوە
گوتی هی خۆمە هەرچی لەم ناوە
بەشەرتێ ڕێگای لەوەڕتان ئەدەم
من لە بێشەدا هیچ هەوڵێ نەدەم
تەدبیرێ بکەن لە ناوەخۆتان
هەر ڕۆژ نێچیرێ لە گەلی خۆتان
بۆم بێنن بیکەم بە لوقمە و کەباب
تا ئاسوودە بن باقی تر ئەسحاب
قەناعەتیان کرد بە ناعیلاجی
قسەیان نەبوو زیاتر ڕەواجی
هاتنەوە بە عام تەدبیریان دەکرد
قەراری قورعەی نێچیریان ئەکرد
قورعەی لێ باوێن هەرچی بوو بێ باک
بۆ شیری بەبن بیکا بە خۆراک
نێزیکی مانگێ دەوامی وابوو
بۆ خۆراکی شێر یەک لە ڕێگا بوو
لەسەر ئەم حاڵە حاڵیان خرابوو
لەترسی مام شێر ڕۆحیان نەمابوو
کۆدەبوونەوە لە جێگایەکی
بۆ چارەو تەدبیر لەهەرلایەکی
گوتیان واچاکە هەموو بە جارێ
خۆ بە کوشتن دەین تا بیکەین کارێ
قبووڵی نەکەین ئیتر ئەم حاڵە
هەرایان دەکرد بەم قیل و قاڵە
ڕێوی هاتە جواب ئەی گەلی یاران
کەپەنک باشە بۆ ڕۆژی باران
تەدبیرێ بکەین بۆ حاڵی خۆمان
مەشوورەت باشە بۆ گەلی خۆمان
«شاورهم في الأمر»عەرەبی فەرمووی پێغەمبەر
مەشوورەت ئیشی پێ دەچێتە سەر
هەرا و شەڕ وشۆر هیچ فایدەی نییە
داری نەزانی سەمەری نییە
عیلم سەرکردەی هەموو کارێکە
بۆ ئیش گوزاری زیبا یارێکە
خۆ من ساحیبی عیلم و فەرهەنگم
بۆ ڕاو و تەدبیر هەر وەکوو هەنگم
مەسڵەحەتێکی زۆر چاک ئەزانم
بە کەستان ناڵێم سڕڕی نیهانم
خوا تۆفیق بدا ئەچم بۆلای شێر
تاج و تەختی زوو ئەکەم سەرەوژێر
ئەو قسەی کرد و زوو هات بەرەوخوار
بۆ خزمەت پاشای زاڵمی خوێن خوار
لە وەعدەی ڕۆژان تۆزێ درەنگ بوو
شێر ئامادەیی بۆ شەڕ و جەنگ بوو
ڕێوی هاتە پێش بە گریە و فوغان
گوتی هاوارە ئەی شای دڕندان
شێر بە قەهرەوە گوتی ئەی خەسیس
بە فکر وحیلەی تۆی وەکوو ئیبلیس
کوا نێچیرەکەم بۆ دەرنگ هاتی؟
چۆن پەیدا دەکەی ڕێگەی نەجاتی
ڕێوی هاتە جواب ئەی پادشاهم
تۆ تەماشاکە گریان و ئاهم
نێچیرم هێنا لە نیوەی ڕێگا
تووشی شێرێ بووم لە ناکاوێکا
حەملەی بۆ هێنام بە شیددەتەوە
گوتی ئەتۆ چی بە حیددەتەوە
گوتم نێچیرە قاوەڵتی شایە
جێگەی ئەو شایە لە بێشەدایە
غەزەب ئالوودە گوتی من شاهم
ساحێبی تاج و تەخت و کولاهم
ئەم سەحرا و موڵکە هەمووی هی خۆمە
دڕەندەش هەموو ڕەعیەتی خۆمە
پاشای تۆ کێیە گووی دەخوارد ئەدەم
سەڵتەنەتی زوو لێ بەرباد ئەدەم
حەملەی بۆ هێنام دڵی پساندم
نێچیرەکەی زوو لەدەست ستاندم
ئێستا هاتووم من بۆ شکایەت
تا لەپەنای تۆ ببین حیمایەت
شێر لە قینەوە گوتی لە کوێیە؟
تا تەئدیبی کەم بزانم کێیە؟
ڕێوی پێشی کەوت شێر لەدواوە
سەعاتێ لەڕێ بردی بەلاوە
«بیر» ێ لە لاڕێ هەبوو پڕ لە ئاو
پڕعەفوونەت و بۆگەن و تاڵاو
شێری برد هەتا گەییە ئەم بیرە
مەشوورەتی خۆی هەروا لە بیرە
ڕێوی پێی دەگوت ئەی شای دڕندان
جێگای ئەو شێرە لەم بیرە پەنهان
شێر هاتە سەر بیر غەزەب ئالوودە
ڕێویش دووربەدوور بۆ خۆی ئاسوودە
کە تەماشای کرد شێری ڕق هەڵساو
عەکسی خۆی شێرێ دیارە لە نێو ئاو
بە ڕق سەری خۆی کە بۆ تەکان دا
عەکسەکەی خۆشی ئەوەی نیشان دا
هەڵمەتی بۆ برد خۆی بۆ خستە بیر
قەلبی تێک شکا هەر وەکوو هەنجیر
ڕۆژ موبارەک بوو بۆ ڕێوی سەفەر
ڕۆحی پاشای نارد هەروا بۆسەقەر
بەڕەقس وشادی لەوێ گەڕاوە
بۆ ڕەفیقەکان هەمووی گێڕاوە
دەعبا و دڕندە ئافەرین گۆیان
کردیان بە جەژنە لەناوە خۆیان
جەژنی نەهزەیە لە هەموو ماڵان
ئەیکەین بە ڕەسمی بۆ هەموو ساڵان
لەسایەی ئتلمی مام ڕێوی هەموو
گشت نەجاتیان بوو لەشێری بەدخوو
هەر عیلمە پێشڕەو بۆ هەموو کارێ
بە جەهل و غەوغا پێک نایێ کارێ
هەر گەل و هۆزێ بۆ نەجاتی خۆی
ڕوولە عیلم کا بۆ حەیاتی خۆی
عیلمە نەجاتی حەیاتت بدا
عیلمە کەماڵی سیفاتت بدا
مام ڕێوی چونکی عالم بوو بۆ خۆی
زوونەجاتی دا گەل و قەومی خۆی
هەرکەس بیەوێ نەجاتی هۆزی
دەستی بکەوێ فەتح و پیرۆزی
لە ڕێی عیلمەوە مەشوورەت بکا
سوودێکی نییە جەهلی پڕ غەوغا
خامە تفەنگە تەحریر شمشیرە
کلیلی دەرگای نەجات تەدبیرە