چراغی سەروەخت
لە کتێبی:
دیوانی سەیدی
بەرهەمی:
سەیدی (1785-1849)
5 خولەک
1102 بینین
چراغی سەروەخت پایزەن خەزان
خەزانی زەردەن نە سەر تووڵ «وەزان»
خەزان پەی فەسڵ پایز نەویدەن
جاسووسی پیری، «موویی سفیدەن»
نموونەی وەهار، دەوری جوانییەن
نیشاتەن، عەیشەن، کامەرانییەن
جوانی خۆ لوا، یادش بە خێر بۆ
بە پیر شاد نەبۆ، هەرکەسێ ژیر بۆ
نیشانەی پایز، وەختی پیرییەن
مەلوول، بێ دەماخ، دڵ زویرییەن
دڵەی پیر مەلوول، پایز پەرێشان
چەوان هەردوو خۆ، بێزار بوو چێشان؟
یەک و دوو، عەشق و پیرین، چێمە سەر دان
سیەم پایز، چوهارەم ئاخ و دەردان
بە لوتفش مەر کەرۆ حەق، ئێمە چارە
ئەگەرنا من خەلاسم، نێ چوهارە
جوانیمان ئەگەر یاوێوە لامان
بە کامێ دڵ بگرتام، تا بە دامان
شەوو ڕۆ من جە دامان، وەرنەدام دەست
بوانام تا جە لاش، هەرچیم نە دڵ هەست
جە پیری و، داخ و دەردێ ڕۆزگارم
جە لارو لەنجوو، خە شم و قینی یارم
ئەر ئی دڵ سەردیە، پیری نەکەردەن
پەرێ چێش خاترش یار، چێمە سەدەن
جوانی، ئاخ پەرێ تۆ، داخ جە پیری
ئەمن پەی تۆ، زویریمەن، زویری
درەخت و دار، جە پایزشان زویرین
بەڵام ئێمە، مەلولیمان جە پیرین
سیا بادی سەحەر، خێزا نەپای هەرد
بە تەعجیل ڕووش وەلای باغچەی گوڵان کەرد
گوڵشەن کەرد بە تۆز بداش بە هەمدا
ڕەوان بی باغەوان، ئەسرین نەچەمدا
دیا، دێش هیچ نەمەندەن چاخی باغش
نە شادیش مەن، نە هۆ کەیف و دەماغش
کەرەمدار، وادەی سوبحی سەحەردا
چە خاس خاس هەوری نەو، پۆشان جە سەردا
عەجەب بادەن، عەجەب هەورەن، عەجەب وەشت
چە خاس خاس نم مەدۆ ساراو دەرو دەشت
جە سەرشاخان، کەوان، تۆم ڕێزەشانەن
جە گوڵزار، بوڵبوڵان، ئاخێزشانەن
نەداران تابی سەرمای «زەمهەریر»ی
مەشان ناچار بەوڵگەی گەرمەسێری
نە گوڵ مەندەن جە گوڵزارا، نە بوڵبوڵ
مەدۆ بوڵبوڵ بە کاپۆڵدا، پەرێ گوڵ
نە چەمدا ڕەنگی تاریکی کوانەن
نەسەردا قەهقەهەی دەنگی کەوانەن
یە پایزەن کوان، تاریک دیارەن
کەوان جۆش مەویەران، وادەی ویارەن
ڕەوان بی شاهی «خۆر»، پەی تەختی میزان
سوپای «هامن» جە سامش بی گورێزان
نەمەندەن میری هامن، زەوق و زینش
بیەن سوڵتانی «پایز»، جا نوشین
بە داران شا «سوەیل»، مەردیش نمانان
ڕەزان پێشا بیەن، ئەرزان خەزانان
شەهەنشای فەسڵی پایز، نەو سوەیلەن
هەمیشە لای درەختان نەشوە مەیلەن
بە وێنەی پادشای نامداری سەنگی
تەدارەک دان، هەزار دێبای فەرەنگی
جە دارایی و قوماش و ئاڵ و واڵا
جە زەڕ بافت و جە شیر داخ و جە کاڵا
هەزار لۆنە موهەییا کەرد خەڵاتان
خەڵاتانش وەڵا کەردەن وڵاتان
شەوێ کەردش کەرەم، فەرماش بە گەنجوور
چەنی نادر خەڵاتان قورمزی سوور
بەر ئاما سوب جە لای شاری «یەمەن»دا
خەزێنش وست نەپای سەحنی چەمەندا
چو دێبای نادری، نازاری شاران
خەڵات پەخشانی شاهیش کەرد بە داران
سوەیل چوون ئین، خەڵات بەخشی خوێش کەرد
بە هەریۆ شا خەڵاتێ دا، ڕوێش کەرد
بە «وەن» داران کەوای ماهووتی سوور، دا
بە «وامێ» ئەتڵەسی وەشڕەنگ نەوەردا
«سماق» پۆشا نە وەر، کاڵای دیاری
قوماشی زەردو سوور، شیرداخی شاری
بە «نەی دار»دا، مەتای ئاڵای سپی ڕەنگ
پەرێ فەتح و زەفەر، ئاوازی ڕووی جەنگ
نەمامی «دار وەزان»، وەختی سەحەردا
مەتای زەڕڕین، قەبا کەردەن نە وەردا
یەکایەک دار تووان پۆشان بە سەد دەرد
لیباسی دەردی خەم، واڵای تەمام زەرد
سیا «مێوان» بە ئەمری پادشاهی
بەدەن پۆشان، چەنی کاڵای حەنایی
نە دەوری باخ، «چناران» سەر بەسەرشان
سپی و ئیستەبرەقی، پۆشان بە وەرشان
بە «نەیدار»، «سوندوس»و کاڵای نەباتش
موبارەک شا سوەیل کەردەن خەڵاتش
غەرەز، هەرچی کە دارەن، یا درەختەن
خەڵاتێ پێش مەیۆ ئاماش بە جەختەن
بە قەدەری حاڵی وێش هەرکەس فرە جور
خەڵاتی پێش مەدان نیم «زەرد»و نیم «سوور»
بەڵام داران بە وێشان کەس نەنازان
خەڵاتان تا وەسەر پێشان نمازان
«سوەیل» دەوران بە کامش بۆ، بە کامش
بەڵێ، لوتفش نیەن چەندان دەوامش
بە مەیل و مۆبەتش با کەس نەبۆ شاد
غەزەب ئامێزەن ئی لوتفە، جە بونیاد
نمازۆ سوەیل هەفتێو بشۆ پێش
مەفەرمۆ «سیاو بادی»، بەد ئەندێش
خەڵاتان جوملە مەستانۆ چێشان
درەختان مەبان خاتر پەرێشان
مەبان عوریان بەدەن، داران سەرانسەر
مەلولوو بێ دەماخ، بێ ڕەنگ و بێ دەر
سوەیل ئەسڵش نیەن، لوتفی ستێزەش
بە ڕەشتەی شاد نهۆ ماتەم بە ڕێزەش
بە ڕەشتەی ئە و، جە شادی کەس نەدۆ دەم
بە ڕێزەش هەم نەنیشۆ کەس بە ماتەم
خەزانی پایزان پەی نەونەمامان
خەڵاتی ماتەمەن، سەر تا بەدامان
مەزانی چێش مەدان بادی خەزانی
پەرێت واچوو عەزیزم ئەر مەزانی؟!
بە جەستەی ماتەمین بێ کەیف و ناشاد
بە داران تابی خەم، خەمشان مەدان باد
بە فەسڵی پایز، بە وەشت و واران
نیشانەی خەم، گەڵا ڕێزانی داران
بە خەمناک و مەلوول سەیدیناسناوی ئەدەبی چەنی دەرد
بە ڕوخسار، چوون خەزانی «داروەزان» زەرد
جە لای داراندا نیشتەن، دڵ پەرێشان
مەدۆ خەرمانی خەم، ئەو باد چەنیشان