لە مەنتیقەی Bدا

لە کتێبی:

خولاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان (جڵدی ١)

بەرهەمی:

محەمەدئەمین زەکی بەگ (1880-1948)

6 خولەک 834 بینین

فۆنت:

عەشیرەتی ئەم مەنتیقەیە لە مەنتیقەکانی تر بە تەواوی جوێیە. ئەو خەتەی کە لە مەنتیقەکانی تری جوێ ئەکاتەوە ئەمەیە: دەربەندی تبلیس، دیجلە، چیای تۆرۆسی شەرقی، قیسمی عولیای فورات لە شاخانی دێرسیم و مەنتیقەی E جوێ ئەکاتەوە.

ناوی عەشیرەت	عەدەدی ماڵی	شکڵی ئیجتماعی	مەوقع و ئەحواڵی
مووشیک	؟	؟	لە بەینی سعرد و دیاربەکردا و لە قەراغی دیجلەیە. دەرحەق بە میقداری ماڵی، مەعلووماتێک نییە. بەم ناوەوە لە موتکیاندا دێیەک هەیە، موحتەمەلە ئەم عەشیرەتە لەگەڵ قەومی مووشکی دەوری ئاسووریدا عیلاقەدار بێ.
پنجینان	٩٠٠	؟	عەشیرەتێکی موحاربە و ئەڵێن بەعزێ ماڵی یەزیدیشیان لە ناوایە. لە شیمالی سعردە.
پووران	٢٠٠	نیوە گەڕۆکە	زارع و ساحێب ماڵیاتە. لە بەینی دیاربەکر و مووشدایە.
شێخ دوودانلی	٢٠٠	؟	لە شەرقی دیاربەکرە.
بیکران	٥٠٠	گەڕۆکە	زستانان لە نزیک دیاربەکرە و هاوینان ئەچێتە دەوری سعرد. ئەرمەنییەکان ئەڵێن نەتەوەی عەشیرەتی باغراتونیانی قەدیمە. یەزیدی و سنجار ئەڵێن ئەجدادیان لە شیمالی دیجلەوە هاتووە.
ڕەشکوتانلی	٥٠٠	گەڕۆکە	لە شەرقی دیاربەکرە. ناوێکی موشابهی ئەمە ڕەشدنیان لە تاریخی ئەرمەنیدا هەیە.
بشری	؟	ساکینە	لە بەینی سعرد و میافارقین و دیاربەکردایە.
تیرەیکان	٦٥٠	؟	لە شیمالی دیاربەکردایە. شاڵی باش دروست ئەکەن. دەوڵەمەند و تەندروستن. ئەرمەنی لە ناویانا هەبوو، خۆیان بە کورد دائەنێن و ئەڵێن ئێمە ئەرمەنی نین.
کوزلیچان	؟		عەشیرەتێکی پچووکە. ڕەنگە لە دێرسیمەوە هاتبێ.
زەکەرمی	؟		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
مووسا	؟		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
سارمی	٤٠٠		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
جەلالی	١٠٠		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
خازالی	٥٠		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
بەدەری	؟		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
مەلاشیگۆ	؟		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
بۆزیکان	١٨٠		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
کۆریان	١٨٠		لە بەینی بدلیس و دیاربەکردان.
مودەکی وەیا موتکیان	؟		ئەمە ناوی چیایەکی درێژی شیمالی بدلیسە و خەڵکی کوردی ئەم چیایەش بە عەینی ناوەوە ناو ئەنرێن. زاهیر وایە کە بەشی زۆری زازایە. فرقەکانی ئەمەیە: کیبورالان، بوبانلی، کوسوون، ڕوزابە؛ ئەم چوار فرقەیە زازایە. زەیدان، ئەریکلی، پیرمووسا؛ ئەم سێ فرقەیە کوردە. لەم فرقانە هەرە قەدیمی بوبانلییە.
پنیچاری	٤٥٠		بەشێکی بە کرمانجی قسە ئەکا، لە غەربی مووشە.
سیلوان	؟		ڕەنگە زازا بێ. لە سەر ئاوی مرادە و لە غەربی مووشە.
زازا	١٠٠٠		عەشیرەت نییە، دێهاتییە و لە شەرقی خەرپووتە.
کەداک	٦٠٠		زازایە و لە شاخی وەشیندان.
ئاشمیشارت	٥٠٠		زازا و شیعەیە. لە دەوری خەرپووتە.
کولبین	؟		زازایە و لە جنووبی خەرپووتە.
گوروس	؟		دراوسێی کولبینە.
سینان	؟		زازایە و لە غەربی خەرپووتە.
ئەلیا	؟	گەڕۆکە	مەعلووم نییە کە زازایە یا کرمانجە. لە جنووبی خەرپووتە
بەهیرماز	٥٠٠		زازا و شیعەیە. لە دەوری خەرپووتە.
دێرسملی	؟		عینوانی عموومیی خەڵکی دێرسیمە. هەموویان عەلی‌ئیلاهین. موفریتن. لەهجەیەکی مەخسووسیان هەیە و نزیک زازایە. لە هاویناندا گوندەکانیان بەجێ ئەهێڵن و ئەچنە شیمال بۆ ناو چیا. فرقەکانی و تەوابعی دێرسیم ئەمانەیە: - میلان: ئەسڵی عەشیرەتی میللی مەشهوور ئەمەیە و ئێستاکەش هاتوچۆیان هەیە. - کەچەڵ: ١٠٠٠ ماڵێکە و لە نزیک یاڵویە. - شواک: فرقەیەکی ساکینە و سوننی مەزهەبە. - فەرهاد ئەوشاغی: لە تەڕەفی «سورپنیکان»ە و فرقەیەکی کوردە. - بەختیارلی: ٣٠ دێیەکی هەیە. لە نزیک چەمشکەزەکە، نیوە گەڕۆکە. - کاربانلی: لە ئەسوونیکە. - میرزانلی: لە نەفسی دێرسیمدایە. - عەباسانلی: قاڵی زۆر جوان دروست ئەکەن. - باڵاشاخی: ٢٠٠ ماڵێکە و ساکینە. - لاچین ئۆشاغی: لە ئاموغادایە. - گزڤلچیان: ناوی مەنتیقەیەکی دێرسیمە و چەند عەشیرەتێکی تیایە و بەم ناوەوە ناسراون و لە شیمالی دیاربەکردان و ڕەنگە لە دێرسیمەوە هاتبن. - گیوران: ڕەنگە لە نەفسی دێرسیمدا بێ.

لە مەنتیقەی Aدا لە مەنتیقەی Cدا