لە ئەدواری قەدیمەوە تا دەوری مەدیا

لە کتێبی:
خولاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان (جڵدی ١)
بەرهەمی:
محەمەدئەمین زەکی بەگ (1880-1948)
 2 خولەک  690 بینین

باسی تاریخی قەدیمی کورد و کوردستان، بەڕاستی بەشێکی هەرە زەحمەتی ئەم کتێبەیە. سەبەبەکەشی نەبوونی مەعلووماتێکی ڕێکوپێک دەرحەق بە قەومانی قەدیمی کورد و خەبەراتی زەمانیانە. واقیعەن هیممەت و غیرەتی دووسەد ساڵەی عولەمای غەرب و عیلمی ئاسار و باخسووس ئیکتشافاتی تازە، بەعزێ ڕووناکایی خستۆتە تاریخی کوردەوە، بەڵام ئەمە کافی نییە و باخسووس چونکە تەنیا بە مناسەبەتی شەڕ وەیا معامەلەیان لەگەڵ دراوسێیەکانیانا باسیان کراوە، سەرگوزەشتەیەکی تەواویان مومکین نییە. لەگەڵ ئەمەشدا دڵ بڕوایی نادا کە بەم بەهانەیەوە بە سەر ئەم بەحسەدا بڕۆم و هیچ باسێکی لێ نەکەم. بەم فکرە موختەسەرێک تەماشای تاریخیان ئەکەین.

زۆر جێگەی ئەسەفە کە فەجری تاریخ، هێشتا ئەوەندە ڕووناک نییە کە ئینسان بتوانێ دەرحەق بەنی‌ئادەمی ئەو وەقتە فکرێکی ڕاست و تەواو پەیا بکا. تەماشا ئەکەی کە موئەرریخە هەرە مەشهوورەکانیش لەم نوقتەیەدا شڵەژاون، بە تەواوی نازانن کە «سۆممەر»ی وڵاتی ساحل و «عیلامی»ی «سوسا» کێ بوون و لە کوێوە و چ وەقتێ هاتوون؛ تەنیا ئەڵێن تاریخی خەڵکی «سۆممەر»ی لە «سۆممەر»دا و «عیلامی» لە دۆڵی «قاڕوون»دا بووە و ڕەنگە لە پێش سۆممەرییەکانا قەومێکی پێش سۆممەر (هۆری) بووبێ و لە وڵاتی ساحل و بەینەلنەهرەیندا ژیابێ.

دیسان هەر بەم تەرحە ئەڵێن لە زەمانی «سۆممەر»یەکانا لە شاخانی زاغرۆسدا بەعزێ ئەقوام بووە و ئەمانە کە عیلامی، لۆللۆ، گۆتی، کاسای و هۆری (سوبیر)یە، «مەنزوومەی گەورەی زاغرۆس» ناو نراون، بەڵام ئەم قەومانە ئەسڵ و فەسڵیان چییە؛ کەی و لە کوێوە هاتوون، بە تەواوی نەزانراوە.

قەنیم (عیلام)، هەرچەندە لە مەنزوومەی زاغرۆسە، بەڵام لەگەڵ ئەسڵی کورددا هێشتا موناسەبەت و ڕابیتەیەکی کەشف نەکراوە لە بەر ئەمە باسی ناکەین و لە «لۆللۆ» و «گۆتی»یەوە کە دوو قۆڵی گەورە و هاووڵاتین و ئەسڵی زۆر قەدیمی کوردن، دەس پێئەکەین.