چل و سێیەم: پێنج خشتەکی لەسەر غەزەلێکی عەلی عارف ئاغا
لە کتێبی:
عیشقی بێ نەخشان
بەرهەمی:
دڵشاد مەریوانی (1947-1989)
5 خولەک
865 بینین
پەریزادەی بەهەشتی خوا، لە تۆ وردیلەتر نابێ
بێچووە کەروێشکی خرپنیش لە تۆ نەرمیلەتر نابێ
پێکەنینی گوڵی شەوبۆش لە تۆ جوانکیلەتر نابێ
گوڵ و خونچەی بەهارانیش لە تۆ نەشمیلەتر نابێ
نەمام و عەرعەری کۆرپەش لە تۆ خنجیلەتر نابێ
***
نییە پۆڕێ کەوا لەنجەی، لە لەنجەی تۆ بێ شیرینتر
نییە جوانێ کەوا خەندەی، لە خەندەی تۆ بێ نەخشینتر
نییە سێوێ لە باخاندا، لە کوڵمی تۆ بێ ڕەنگینتر
لە دونیادا لە تۆ جوانتر، لە تۆ مەحبووب و شیرینتر
ئەگەر دەعواچییەک مابێ، درۆناکا دەسا بابێ!
دەسا بابێ، یوسفێ بێ، زوڵەیخای بۆ بوو بە خشڵ
دەسا بابێ، حۆرییەک بێ، لە گڕبێ نەک لە مشتێ گڵ
دەسا بابێ، بولبولێ بێ، لە نیسانا بێتە سەرچڵ
دەسا بابێن بەسەف یەکسەر هەموو چاو مەست و ڕوومەت گوڵ
بزانە چۆن ئەبێ مەحجووب. ئەوەی وا لافی لێ دابێ!
***
نەکەی باوەڕ هەبێ جوانێ، لە بەردەمتا کە- خۆی بادا
بڵێ نەخشینم و چاکی ڕەزامەندی بەلادا کا
گیانە تۆ ڕۆژێ دەرکەوتی! ئەستێرەش بێ ئەبێ ڕاکا
درۆیە تۆ لە ئینسان بی.. ئەمن ئەقڵم قبووڵ ناکا
پەریش حەدی نییە وابێ.. ئەبەد حۆریش بەتۆ نابێ.
لە تەقواوە بە زاهیدێک چۆن ئەفەرموون گەلێک تەققی
منیش وەها زاهیدی تۆم، مەیلی دڵم بەرزە و نەقی
شەوێک لە زیکرت غافڵ بووم.. ئازار و ژانم لێ تەقی
کەوابوو تۆ لە نوتفەی نووری پاکی قودرەتی حەقی
ئەبێ مەئوایی ئەسڵیشت عەتارید یا سورەیا بێ
بەبانگیش پێنج فەرزەکەی دین یەکێکی لێ ئەدا ناکەم
کەچی هی تۆ بەبێ بانگە و هەزاریشە و دوای ناخەم
ڕازی بوونێکی تۆی ئازیز بەڕازیبوونی ئەو نادەم
بتی تۆ ئەتپەرستم من عیبادەت بۆ خودا ناکەم
ئەگەرچی ئاگرو جومڕەی جەهەننەم بۆم لە کارا بێ.
***
گوڵی چاوم ئەوا خنکا بۆ قومێکی ئاوی چاوت
دڵم خۆی حەز ئەکا بەند بێ لە گوڵزاری قژی خاوت.
زەحمەتی هیچ نییە بۆ من. بەخوێن ئاودەم گوڵی لاوت
لەلای من فەرزە باستکەم کە چونکە... ناوت
ئەگەر مەتحت نەکەم نابێ، وەیا شەرتی وەفا نابێ.
***
کە من وابم بەرامبەر تۆ! چۆنە ناپرسی لە حاڵم؟!
تەماشای ئیستاکە مەکە.. تۆ گەش و من وەک زووخاڵم
لە ئاهی من خەتت دەریەت.. مەڵی ئیستاکە مناڵم
بەلامانا کە نایەیت باکی قەهری خوات نییە.. زاڵم!!
زەمانە هەروەها نابێ.. هەتا چەند ساڵێ، با، وابێ
سەرنجەکانمان دەربارەی ئەم غەزەلە:
* ئەم غەزەلەم هاوینی ١٩٦٨ لەبەر دەستنووسێک پێنجین کرد، پاش پتر لە 10 ساڵ ئینجا شاعیرەکەی لە دیوانی گوڵ و خونچەدا چاپی کرد. بۆیە ئەم جیاوازییانەی تیادایە:
١- لە بەیتی یەکەمی غەزەلە ئەسڵییەکەدا، نیوەی دووەمی بەیتەکە دەڵێ: نەمام و عەرعەری کۆرپەش.. لە دەستنووسەکەی لای من دەڵێ: نەمامی عەرعەری کۆرپەش «لەبەر غەزەلەکە چاکم کرد»
٢- لە بەیتی دووەمدا دەڵێ: لە دونیادا لە تۆ جوانتر..
٣- لە بەیتی سێیەمدا دەڵێ: هەموو چاومەست و گوڵ ڕوومەت.. لە دەستنووسی لای من دەڵێ: هەموو چاومەست و ڕوومەت گوڵ..
٤- لە بەیتی چوارەمدا دەڵێ: ...ئەمە ئەقڵم قبووڵ ناکا. لە دەستنووسی لای من دەڵێ: ...ئەمن ئەقڵم قبووڵ ناکا.
٥- بەیتی پێنجەم بەم جۆرەیە: «کە وا بوو تۆ لە شوعلەی نووری پاکی قودرەتی حەقی ئەبێ جێگایی ئەسڵیشت عەتارید باسورەیا بێ.» لە دەستنووسی لای من بەم جۆرەیە: «کە وا بوو تۆ لە نوتفەی نووری پاکی قودرەتی حەقی ئەبێ مەئوایی ئەسڵیشت عەتارید یاسورەیا بێ.»
٦- لە بەیتی شەشەمدا دەڵێ: «ئەگەرچی ئاگری جوملەی جەهەننەم..» لە دەستنووسەکەی لای من دەڵێ: «ئەگەرچی ئاگر و جومڕەی جەهەننەم....»
٧- بەیتی حەوتەمی لای دەستنووسەکەی من.. لە چاپکراوەکەی شاعیردا نییە و فەرامۆشی کردووە، واتە ئەو بەیتەی کە ناوەکەی تیادایە و جێی ناوەکە بۆشە.
٨- بەیتی هەشتەم لە هەردوو لا وەک یەکە.
دیارە من لای خۆمەوە دەستنووسەکە بە ئەسڵتر و چاکتر دەزانم کە شاعیر کاتی چاپکردنی ئەو دەستکارییانەی کردووە چ بۆ ئەوەی هەندێک وشەی عەرەبی بکا بەوشەی کوردی، چ بۆ ئەوەی بیشارێتەوە کە غەزەلە بۆ نێر، چ لەبەر هەر هۆیەکی تر. بۆ زیاتر ڕۆشنی بڕواننە ئەو وتارەی دەربارەی ئەم غەزەلە نووسیوومە.