انواع شعر در لهجه‌های کردی
به طوری که نویسنده تحقیق کرده است اشعار و آثار منظوم ادبی زبان و لهجه‌های کردی را باید به سه قسم «شعر عروضی»، «بیت»، و «گورانی» تقسیم کرد.
اشعار عروضی کردیاین قسم از آثار منظوم شامل کلیه اشعار دواوین شعراء کرد است که به تقلید از زبان عربی و فارسی به بحور و اوزان عروضی سروده گشته و حاوی مضامین عالی و بکر و استادانه‌ی شعراء کرد زبان است که به‌طور جداگانه در تاریخ ادبیات لهجه‌های کردی نگارنده در باره آنها بحث کرده است.
بیتاین قسم از ادبیات مخصوص لهجه‌های کرمانجی و عبارت از اشعار مخصوص هجائی است که در کردستان عراق خاصه در شهرهای اربیل و کوی‌سنجاق و رواندز و نواحی اطراف آن به مناسبت آهنگ مخصوص آن «حیران» ، و در بخش غربی رودخانه زاب کبیر کردستان عراق به‌خصوص در نواحی بادینان که شامل دهوک و آکره (= عقره) و زاخو و زیبار می‌باشد. «لاوک» (Lâwok) نامیده می‌شود غالباً لاوک به لهجه‌ی زازائی و حیران به لهجه‌ی سورانی یعنی لهجه کرمانجی مکری و سلیمانیه‌ای و سایر لهجه‌های نزدیک بدان خوانده می‌شود. نام کلی این نوع ترانه‌ها «بیت» است که چون با آهنگ خوانده می‌شود آنها را گورانی نیز می‌نامند ولی در حقیقت نام گورانی به مناسبت آهنگ آنها می‌باشد.
معمولاً بیت نثرهای موزون و اشعاری را گویند که دارای موضوعی به‌خصوص در وصف یا تاریخچه اتفاقی باشد. آن قسمت از این بیت‌ها که حیران نامیده می‌شود نوعی اشعار هجائی است که با آهنگ‌های مخصوص و مختلف در تعریف معشوقه یا توصیف از چیزی یا جنگ سردار عشیرهای با ظالمی و متجاوزی سروده گشته است و وجه تسمیه‌ی آن بدان مناسبت است که انسان را سرگشته و حیران می‌سازد و اغلب این نوع آهنگ‌ها محزون و غم‌انگیز است. حیران در کردستان ایران فعلا بیشتر اصطلاح عشایر و مردم دهات اطراف ساوجبلاغ مکری است سابقا در سنندج و اطراف آن نیز بسیار متداول بوده است در عراق و ترکیه نیز این نوع شعر متداول است در ایران و ترکیه فعلا این نوع از ادبیات در میان هرکی‌ها و شکاک‌ها بیشتر رایج است و اغلب بیت‌ها راجع به اشخاصی است که در کردستان ترکیه می‌زیند.
گورانی و قام و آهنگ‌های کردیدر اصطلاح عمومی کردزبانان کلیه اشعاری که با آهنگ به شکل تصنیف یا آواز خوانده می‌شود «گورانی» گویند و گورانی چرین (gorâni crin) در لهجه کرمانجی سنندجی و اطراف آن و گورانی کتن (gorâni koten) و گورانی خویندن (gorâni khwênden) در لهجه کرمانجی مکری و گورانی چرین (gûrâni crin) در لهجه کرمانشاهی و قام کتن (qâm koten) و قام خویندن (qâm khwênden) در لهجه مردم دهات مکری همه به معنی «آواز خواندن» و «تصنیف خواندن» و نوعی زمزمه کردن به شعر کردی می‌باشد.
کلمہ گورانی اساساً منسوب به گوران است و گوران نام یکی از عشایر مهم بین سنندج و کرمانشاه است که مردم آن پیرو مذهب اهل حق و دارای عقاید و آداب و ادبیات مخصوص به خود می‌باشد. کلیه اشعار و آثار منظوم کتب مذهبی گوران‌ها ده هجائی است و چون همیشه با آهنگ‌های مذهبی توأم می‌باشد بدین جهت این نام در لهجه‌های کردی تعمیم یافته و اصطلاحاً هر شعر عامیانه‌ای را که با آهنگ خوانده شده است گورانی گفته‌اند.
کلمه‌ی قام که در لهجه مردم دهات مکری استعمال می‌شود نیز نظیر کلمه گورانی با شعاری که با آهنگ خوانده می‌شود گویند و با کلمه «مقام» عربی بی ارتباط نیست. در این کتاب کلیه این اشعار از لحاظ شعر و فولکلور و بحث زبانشناسی مورد توجه و دقت نویسنده قرار گرفته است و آنچه مربوط به موسیقی کردی و آهنگ‌های این ترانه‌ها است موضوع کتاب جداگانه‌ای است که امیدوارم پس از انتشار این مجموعه به چاپ آن نیز توفیق یابم.