حیکایەتا سیهـ و هەشتێ

ریوایەت دکەن، کو د تاریخا هزار و دووسەد و نۆزدەیێدا نێ، د وەقتێ خیلافەتا سولتان عەبدولحەمید خانناوی تایبەت دانێ، ژ حاکمێد خوەجهی مەحموود پاشاناوی تایبەت حاکمێ بازیدێ بوویی، قەوی مرۆڤەکێ غەددار و زۆربە بوویی، د وەقتێ حکومەتا ویدانێ، ژ فەرەنگستانێ مرۆڤەکێ سەییاح ژ بۆی سەیر و تەماشا هند و ئیرانێ هاتی، بەرێ بهارێ گەهایە باژێڕێ بازیدێ، کو ژ وێ دەرێ ببوریتن و بچیتە وەلاتێد ئیرانێ، ئەمما دوی زەمانیدانێ، ئەسلەن تایفەیێد ئەفرەنجان لوان وەلاتاندانێ پەیدا نەدبوون و کەسەکێ ئەفرەنج نەدیتبوون، قەوی ل وان عەجێب خویا دکرن و عەداوەتا ل تایفا ئەفرەنجان لنک وان هەبوو، ئیجارێ ئەو فڕەنگێ هاتی، ناڤی ژی ژوبێرناوی تایبەت بوویی و قەوی زێدە تشتنە سپەهی و نادیدە دگەل هەبوویی، وەکو سەعەتێد مەقبولە و سلاحێد دوو لوولە و دووربینێد سپەهی، ئەو ژوبێر هاتیە نک پاشایێ بازیدناوی تایبەتێ مەحموود پاشا و چەند ڕۆژەکان لوێ دەرێ بوویی مێوان، لاکین وەکو ئەتباعێد پاشای ئەوان تشتێد سپەهی لنک ژوبێری دبینن و دبێژنە پاشای، ئێدی ئەو ژی بۆی ئەڤان تشتێد توحەف دکەفتە تەمەعێ و قەسدا شەلاندن و کوشتن و ونداکرنا ژوبێری دکەتن، گۆیا سوورەتەن چەند سوارەکان دگەل ژوبێری داتینە کو ئەوی ب سەلامەت ببنە وەلاتێ ئیرانێ، لاکین بخەف دبێژتە وان سواران، کو من تەنبیهـ کرینە، دێ بڕەکا سوارێد ئەکرادان بێنە ڕیا هەوە، وەکو ئەو ئەکراد تێن و پەیدا دبن، هوون بڕەڤن، بلانێ ئەو سوارێد ئەکرادان ژوبێری بگرن و بکوژن و هەرچی مالید هەیی ژ بۆی من بینن، ئیجارێ وەکو ژوبێر دچتە سینورێ ئیرانێ و بازیدێ، چیایێ قازی گولێناوی تایبەت ئەو سوارێد ئەکرادان هجومی وان دکەن، غولامێد مەحموود پاشای بەتەحریکن و دەڕڤن، ژوبێر دمینە، ئەکراد ژوبێری دگرن و د شەلینن، لاکین ئەجەل نەهاتیە ئەوی ناکوژن، ئیجارێ بشەڤ ژوبێری ژی دگەل تشتێد وی تیننە نک مەحموود پاشای، بخەف پاشا ژوان پرسیار دکەتن، کو ژ بۆی چ وە ئەڤە نەکوشتن، ئەکراد دبێژن کو بڕاستی دەستێ مە نەچوویێ مە ئینایە، ئێدی مەحموود پاشا دبێژە، کو ئەلبەتتە حیکمەت هەیە، ئێدی ئەز ڤی نها ناکوژم، شۆلە دبتن کو ئەڤە مرۆڤەکێ مەزن بیتن، پاشی خوندکار لێ بپرستن، ئیجارێ تینتن بخەف ژوبێری دکەلێدانێ ژ بەری کولایێ تاری بێ دەری و کولەک، زیندانەک قەدیمە هەبوویە، کو دەرێ وێ ژ سەرێ بەری کولەک هەبوویی ژوبێری ژ وێ کولەکێ دادهێلنە زیندانێ، وی زەمانی دزدارێ کەلێ ژی، مرۆڤەکێ کال ناڤی قاسم ئاغا هەبوویە، پاشا تەنبیها وی قاسم ئاغای دکەتن، کو ڕۆژ بڕۆژێ نان و ئاڤا ژوبێری ژ کولەکێ داهێلنە نک وی بلانێ موددەیەکی بڤی تەرزی ببیتن، کانێ ئاخری چەوانێ دبتن، لاکین ئەڤ شۆلە ب خەفە، مەعلوومی ئەهالی و کەسەکێ نینن، ئیللا پاشا دگەل چەند غولام و دزداری بڤی ئەحوالێ ژوبێری دزانن، ئێدی کەس پێ واقف نینن، ژوبێر بڤی تەرزی لوێ زیندانا وەحشەت فیزا، قەدەرێ سالەکێ مایی، لاکین ئەوی قاسم ئاغایێ دزدار و خاتونا وی، ڕەحیمە خاتون، ئەڤنە ڕەحم ل حالێ ژوبێری کری، بشەڤان ژ زیندانێ بدەرتانین و تینانە نک خوە و ئولفەت دکرن، زاد و تەعام ددانێ و جلێد وی دشوشتن، بهەر وەجهـ بدزی سەرگوهی قەوی قەنج ل ژوبێری دکرن و دل منایی ددانە ژوبێری کو خودێ مەزنە، تو ژ ڤێ زیندانێ ئەلبەتتە خلاس دبی و زێدە ئولفەت و حەببەت بخەف دگەل ژوبێری دکرن، نەقل دکەن کو ئەو ژوبێر ژی قەوی مرۆڤەکێ خوەیی کەمال و ساحب دەرک و دیرایەت و ژ حەموو علومان خوەندی و خەبەردار، مرۆڤەکێ کامل بوویە، خولاسە بڤی تەرزی، سالەکا تەمام ژوبێر گرتی مایی، ئیجارێ د تاریخا بیستێدانێ وەبایەکا شەدید ل بازیدێ پەیدا بوویی، ب ئەمرێ خودێ مەحموود پاشا فەوت دبتن و برایێ وی هەبوویە، ئیبراهیم بەگ ژ قەزایێد بازیدێ ل قەزا خامورێ میر بوویە، ئەو ئیبراهیم بەگ تێتن و لجهێ برایێ خوە مەحموود پاشا دبتە پاشایێ بازیدێ و ساکن دبتن، ئەمما ئەوی ئیبراهیم پاشای ئەسلەن هایژڤێ ماددا ژوبێری و گرتنا وی و حەبس بوونێ نەبوویە، پاشی چەند ڕۆژەکان کو ئیبراهیم پاشا دبتە والیێ بازیدێ و سەری ژ قەرەبالغی هیسایی دبتن، ڕۆژەکێ ئەو دزدار قاسم ئاغا تێتە حزورا ئیبراهیم پاشا و بخەف ئەحوالا حەبسیا ژوبێری وەکی بووی ژ بۆی ئیبراهیم پاشای نەقل و بەیان دکەتن، کو بەلێ ئەحوالەکی وەها د وەقتێ برایێ وە مەحموود پاشای قەومییە و ئەڤە سالەکە کو ئەو ژوبێرێ فڕەنگ د زیندانێ دانێ گرتیە و قەوی زێدە ژار و زەعیف بوویی، تۆ چ ئەمر دکەی و ئەو مرۆڤە ژی دوعا ل دەولەتا هەوە دکەتن بلانێ یان من بکوژە و یانێ بدەرینە و ئازا بکە و فیلواقع ئەو ژوبێر ژی ئەگەر چ فڕەنگە، لاکین مرۆڤەکێ بەگزادە و قەوی زێدە کەمال و خوەندی و مەقبولە، ئەمرێ هەوەیە، لاکین ئەوی ئازا بکەن، قەوی زێدە قەنج دبتن، ئێدی ئەمرو حوکم ئێ وەیە، وەکو ئیبراهیم پاشا ئەڤێ ئەحوالا ژوبێری سەهـ دکەتن، زێدە تەعەججوب دکەتن، کو ئەڤە شۆلا مەزنان نینن و قەوی بێ مروەتیە، فیلحال ڤڕێدکەتن و ژوبێری ژ زیندانێ بدەرتینە و تینتە نک خوە و قەوی ژێ عوزرخواهی دکەتن، کو ئەز تە ڕجا و هیڤی دکەم، کو تۆ قسورا مە بێ بەخشینی، ئەڤە شولەکا نە موناسب و بێ تەرز قەومیە، عەفو بکەن و هەرچی پەرتال و ئەشیایێد هەوە چووییی، دەفتەر بکەن، ئەز دێ بەرهەڤ بکەم و دەستورا هەوە بدەم و موعەززەر و موکەڕڕەم وە بڕێ بکەمە ئیرانێ، ئیجارێ چەند ڕۆژەکان ئیبراهیم پاشا زێدە ئیعزاز و ئیکرامێ ل ژوبێری دکەتن و هەرچی ئەو تشتێد وی یێ سپەهی، کو لنک برایێ وی مەمحوود پاشای بوویی و لیباس و هورومورێد ژوبێری کو لنک غولام و ئەکرادا بوویی، پێکڤە بەرهەڤ کری و ئینای بیلتەمام تەسلیمی ژوبێری کرییە و بخوەژی هەسپەکێ قەنج و قەدەرەکا دراڤی لوی ئیکرام کرییە و ئەو ژوبێر ژی ژ ئەحوال و ئەشیایێد خوە هەدییەنە قەوی مەقبول دایە قاسم ئاغایی و ژنێ و ئیکرام کرییە، ئێدی ئیبراهیم پاشای زێدە ب ئیکرام و قەدر، مرۆڤ دگەل ژوبێری دانی و بسەلامەت ڤڕێکرینە تەبرێزێ و ژوبێر چووی سەفەرا خوە، لاکین پاشی ئەوی ژوبێری هەر سالی بێست و پێنج فرانسە وەزیفە، لوی قاسم ئاغایێ دزدار گرێدایی، سال بسالێ ل ئستانبولێ ڤرێدکرنە نک قونسولێد فڕەنگ سزی، ئەوی ژی ئەو دراڤ کو هزار غروش دبوو ڤڕێدکرنە تەرەبزوونێ و ژوێ دەرێ ژی ددانە تو جاران و قەبi دستاندن، توجاران ژی ڤڕێدکرنە بازیدێ تەسلیمی قاسم ئاغایێ دزدار دکرن، ژ زمانێ وی قەبزنامەیا ب موهر دستاندن و ئەو قەبزنامە ڤڕێدکرنە نک ژوبێرێ فڕەنگستانی، حەتتا کو قاسم ئاغا فەوت بووی، پاشی وی کورەکێ قاسم ئاغای ناڤی مەحمود ئاغا هەبوو، حەتتا ڤان سالان ژی، کو ژوبێر د حەیاتێدانی بوویی، دیسانێ ب ئوسلوبا قەدیمە ئەو هزار غروش، سال بسالێ ڤڕێدکرنە نک قونسولێ تەرەبزوونێ و ئەوی ژی ژ تەرەبزوونێ ڤڕێدکرنە نک قونسولێ ئەرزەرومێ ئینگلیزان مسیو برندیناوی تایبەت و ئەوی مسیو برندی ژی ئەو دراڤ ڤڕێدکرە بازیدێ ژ بۆی کوڕێ قاسم ئاغایێ دزدار مەحموود ئاغای و ژ وی سەنەد دستاندن و ڤڕێدکرنە فەڕەنگستانێ ژ بۆی ژوبێری، بغەیر ژ ڤێ ژی، هەر سێ چار سالان جارەکێ، قەدەرەکێ دیاری و چۆخ ئەشیانە لایقە ژ فەڕەنگستانێ ددایە بازرگانان و ژبۆی مالێ قاسم ئاغای دیاری ڤڕێدکرن، بڕاستی ئەو ژوبێر زێدە مرۆڤەکێ ساحب ئینسانیەت و خوەیی ئینساف و مروەت بوویی، هندە سالان ئەو حقوق و مرۆڤایی ژ بیر نەکر، حەتتا کو خوەش بوو، ئەو قاسم ئاغا و کوڕ چاڤڕا کرییە و ئەڤە بڤی تەرزی دەرەجا ئینساف و ئینسانیەتا ژوبێری ئێدی ل کوردستانێ بوویە زەربی مەسەل، هەر کەس تەعەججوب دکەتن، کو مرۆڤەکێ فڕەنگی هندەخوەیی مروەت و ئینسانی بیتن، گەلەک شولە، کەسەک بەلکو ژ ئەهلێ ئیسلامان، حەتتا نها ئەڤ تەرزە ئینساف و مروەت نەکرینە و ئەو ژوبێر ژی پاشی ل فەڕەنگستانێ مەشهوور و مەعرووف بوویی، کتێبێد ترکی و زمانێد دمایی تەسنیف کرینە، حەتتا ڤا نێزوکان ژی ئەو ژوبێر خوەش بوویی، لاکین نها فەوت بوویی، ئەگەر چ ئەو ژی فەوت بوویە، ئیللا کو ناڤێ قەنجی و ئینساف و مروەتا وی حسێبکە ئانیگۆڕا خوە وەکی ناڤێ نەوشیروانێ عادل دنێڤا کوردستانێ مایی، هەر کەس ب تەحسین و ئافەرین دگرن، کو هندە سالانن بچتن و هندە قەدەرێ وەلاتێ وی دوور بیتن و بخوە ژی فڕەنگ ببە، ژ مللەتێ ئاخیرە بێتن و دەرحەققێ موسلمانان بڤی وەجهی ئیحسان و ئیکرامێ و قەنجیێ بکەتن، بڕاستی کو شۆلەکە عەجیبەیە و هەر کەسی سەد ئافەرین دکەن، قسسەیا ژوبێری ژی ئەڤ ڕەنگە قەومییە و ئەکسەرێد ئەکرادێد باژێری پێ دزانن.