٤٣
میر و مەم شەترنج دەلەیزن
لە کتێبی:
وەرگێڕانی مەم و زین
بەرهەمی:
هەژار (1921-1991)
5 خولەک
807 بینین
شاسواری بناری خاوەرستان
خوای بەرز و بڵندی ڕۆژپەرستان
ڕۆشنکەرەوەی بەژ و کەژ و کۆ
کاتێ کە وەسەرکەوت لە ئاسۆ
تیڕێژی کە ڕشت و دابەشی کرد
دەوری شەوەزەنگی دا و کشی کرد
مانگ بەو کشە، ماتە و کۆی ستێران
وەک پیادە لە گۆڕێ هەڵوەژێران
میر ئەو شەوە چەشنی شێری زامار
هەر جینگڵ و پێچی دا وەکوو مار
شەوگاری گەیاندە ڕۆژ بەبێ خەو
خەم کەوتە دڵێکی، خەو دەکا ڕەو
شای تاوێ کە هاتە سەر زەمینێ
شای ئێمە گەییشتە شانشینێ
فەرمووی ئەوی نۆکەری بەکارن
هەرچی لە چەک و شمەک تەیارن
کێ دەسکەرەوەن هەڵی بژێرن
دەورەم دەن و پاسی من بدێرن
ئەمڕۆ دەمەوێ بەسەر مەما بێم
با بزانێ کە ئەو چییە و ئەمن کێم
بۆم بانگ کەن و نابێ پێ بزانن
تاژدین و ئەوانی سەر بەوانن
مەم دی لە تەلاری میری دوو ڕەنگ
ڕازایەوە کۆڕی بەزم و ئاهەنگ
هەرجێ پڕی خۆش و بۆنی خۆشە
مەیگێڕ دەڵێ خۆش بە، مەی بنۆشە
پاش تاوێ بە مەی کە سەرگەرم بوون
شەرمن کە بە بادە بێ شەرم بوون
هیچ دوانێ نەما لە دێو و لە درنج
کێشای وتە تا گەییشتە شەترنج
ڕووی کردە مەمێ ئەگەر بخوازی
ویستم لەگەڵم بکەویە بازی
ئامرازی لەیستنت لە پێشە
کێشەی من و تۆیە دەست بکێشە
کێ بردییەوە مەرجی ئێمە وا بێ
هەرچی دەیەوێ دەبێ ڕەوا بێ
لاوێکی لەلا بوو میر، چ لاوێک
ئازا و بەکار و خێوی ناوێک
ڕۆستەم دەسی بەسترابوو لای ئەو
بۆ جوانی نەبوو یەکێکی تای ئەو
سەرتۆپی کوڕان و ناوی «گورگین»
مەرد و بەئەمەک گران و سەنگین
هاوبازیی و هاودەمی مەمێ بوو
هاوشادیی و هاوخەمی مەمێ بوو
زانی چییە، خۆی گەیاندە تاژدین
تاژدینی وەکوو پڵنگی بەبرین
ئاگایی بە عارف و چەکۆ دا
هەر شێرە چەکی هەرای لەخۆ دا
ڕازاوە کەمەر بە خەنجەر و شیر
دڵگیری برا گەهانە کن میر
لەم هاتنە مەم دووبارە بوو گەش
مۆرەی لە دووبارە بوونە دووشەش
ئەسپ و ڕوخ و فیل لە دەرکە هاتن
دیان میر و وەزیر و شاشی ماتن
مەم دیارە لە وازی کاری سازە
میر بۆیە دەڵێ دوو دەستی تازە
ئەم دەستەشی بردەوە دەمەوجار
دیتی لە ڕوانگە بەکری شۆڤار
وا زینە لە پەنجەرە دیارە
چاو و دڵی چاوەنۆڕی یارە
ڕۆژێکە لە مانگ دەگێڕێ چاوی
بڕوانە چ داوێ کەوتە داوی
کایە، وتی: میری من بەجێیە
نابەیتەوە تاکوو مەم لەوێیە
با جێگەیی خۆی بە تۆ وەگۆڕێ
لێم ڕوونە دە دەستی مەم دەدۆڕێ
میر گۆڕیەوە جێ بەجێی مەمی ژار
جێگەی مەمی کەوتە ڕووبەڕووی یار
هەر چاوی مەمێ کەوت بە ڕووی زین
گورجێ لە دەسی چوو فیل و فەرزین
چاوبڕکێ بەجۆرێ هۆشی گۆڕاند
ئەسپی بە پیادەیەک دەدۆڕاند
لەو دیمەنە مەم وەها ببوو مەست
هۆشی نەبوو دای لە دەستی شەش دەست
ها مەم! وتی میر: دەبێنە دڵخوام
فەرموو چ دەڵێی، وتی: لەڕێدام
فەرمووی نە شتێکی وایە دڵخواز
ویستم لەگەڵت ببم بە هاوڕاز
ڕازی دڵی خۆت کە ئاشکرا کەی
لای ئێمە گرێی دڵت ڕەها کەی
کێت دڵبەرە، کێ دڵت لە سەریە
هەرکێ بێ، فریشتە یا نە پەریە
هەر ناوی بهێنی بۆتی دێنم
گەر خواهیش و زۆرە، بۆت دەسێنم
هەل هاتووە دیتی بەکری بێفەڕ
قەل هاتە قڕین و هاتە سەر گەڕ
هەرکەس وتی، یاری مەم بناسێ
واقی وڕ ئەبێ و سەری دەماسێ
زۆر بۆ مەمی چارەڕەش کەساسم
لەو ڕۆژەوە دیومە هێڕ و کاسم
بێچوەقەرەجێکی لێوکوتاوە
کرمە و لە قورم دروست کراوە
بەژنی وەکوو داری ژەقنەبووتە
وەک سەلکەبزووتە، ڕووتە پووتە
ڕێی ناکەوێ تۆی ببی بە داخواز
تووشم دێ هەزاری وا لە ڕێباز
ئەو تەوسە شتێکی وای لە مەم کرد
تاس و وڕی کرد، لە هۆشی دەربرد
گەورەم! وتی: ڕاست نییە و درۆیە
هەڵبەستەیە، گفتی سەربەخۆیە
ئەو شۆخە کە بوومە تۆزی ڕێگەی
شازادەیە، شانشینە جێگەی
هێلانە بڵیندە توخمی پاکە
ڕووناکییە، نەک لە ئاو و خاکە
بێ هەمبەر و وێنە، نازەنینە
شانازی زەمینە، ناوی زینە
ئەو گووتنی نالەبار و ناخۆش
کینە و ڕقی میری خستە سەر جۆش
گوڕڕاندی لە پۆلی دەست و پێوەند
بۆ نایخەنە بەند و بیکەنە پەند
خوێخۆرێ کە ئەشکنێ نمەکدان
زیندانی دەوێ لەتەک شەتەکدان
دوو سەد کوڕەپاڵەوانی حەستەم
یەکجارە هوروژمی کردە سەر مەم
تاژدین و چەکۆ و برای لە دوو بەر
هەستان وەکوو شێر و دەس بە خەنجەر
وتیان گەلی نۆکەران بوەستن
چۆن ئێوە دەسی مەمێ دەبەستن
بڕواننە مە خۆ نە گێژ و کاسن
خۆو هێز و گوڕی مە باش دەناسن
هەریەک لە ئێمە بێ و لە ئێوە پێنسەت
دەوکەین بە دەمی دەبان لەت و پەت
تا ماوە تنۆکێ خوێن لەنێو ڕەگ
یاریدەدەری دەبین و کۆمەک
هەرکەس لەوە چەپ لە مەم بنۆڕێ
گوڕ گۆڕیەتیی و ڕێ لەخۆ نەگۆڕێ
میر سەروەری گشتە، خێوی فەرمان
گفتی وی لەبانی چاو و سەرمان
خۆی هەرچی لە مەم بکا ڕەوایە
گیان و سەری مەش لەدەس ئەوایە
دەسبەستە و بێدەسین لەبەر میر
وا گەردن و پیل و پێ و زنجیر
میر بەستی بە دەستی خۆی دەسی مەم
تاژدین بەری چاوی گرت تەمی خەم
چاری چییە میرە خاوەنی کار
نانخۆریەتی چۆنی بێت بەرەنگار؟
خونکار مەمی دایە دەستی دژدار
زیندان بووە جێگە بۆ مەمی ژار
ئەو شارە هەمووی، جوان هەتا پیر
بۆ گرتنی مەم پەشێو و دڵگیر
لەو ڕۆژە لە هەرکەس و لە هەرکوێ
هەر تووک و نزا دەهاتە بەرگوێ