ذکر بیعت عقبه‌ی ثانیه و هجرت اصحاب سکینه به مدینه‌ی طیبه در سال سیزدهم از بعثت
لە کتێبی:
روضة الصفا
بەرهەمی:
میرزا عەبدولقادری پاوەیی (1850-1910)
11 خولەک
552 بینین
جەمعێ جە دۆستان دەوڵەتمەند دین
جە موسڵمانان سەعادەت گوزین
چەنی چەند نەفەر گومڕای بێ خەبەر
جە مەدینەی پاک گشت بەرشین وە بەر
وە عەزم تەواف کەعبەی موعەززەم
داخڵ بین وە بەیت بارەگای حەرەم
گشتین ڕەسم حەج وە جا ئاوەردن
تەواف کەعبەی موعەززەم کەردن
جەو دما بەعزێ شین وە لای حەزرەت
بۆسە دان وە خاک پاک پای حەزرەت
وەعدەشان نیا یەکسەر بە تەحقیق
جە شەو دووهەم ئەییام تەشریق
حازر بان تەمام جە شەعب سانی
قەرار دان وە هەم ڕاز نەهانی
غەرەز، ئەو یاران خوڎا پێ دادە
ئەو شەو حازر بین یەک یەک جە وادە
زاهێرەن گرۆی شەریف ئێسلام
گشت خۆف مەکەردن جە عەبد ئەسنام
وە هەزار مەینەت یاران یەک دڵ
وە فێرقە فێرقە جەم بین نە مەنزڵ
جەو تەرەف حەزرەت شای خەتمی پەنا
«عليه السلام روحنا فداهعەرەبی»
چەنی عەمووی وێش یانێ های عەبباس
مەنزڵ موزەییەن ڕەنگین کەرد ئێخلاس
عەبباس جەو دەمدا هەر بوت پەرست بێ
بەڵام جە کەماڵ هەر باڵا دەست بێ
چوون مەردێ بزورگ ساحێب تەدبیر بێ
لایق وە تۆمار تاج و سەریر بێ
حەزرەت عەبباسش حاڵی کەردە بێ
پەی بەستەی میساق ئەو ئاوەردە بێ
تا عەهد و پەیمان ئەو یاران یار
بەین حەزرەت و تایفەی ئەنسار
ئێستێحکام دەرۆ وە هەزار خرووج
نەلەخشۆ هەرگێز چوون سەد یەئجووج
ئەوەڵ جار عەبباس سوخەن ئاغاز کەرد
بە دوڕ ئەفشانی چوون فەریدەی فەرد
فەرما کە ئەی قەوم ئۆوەیس و خەزرەج
ئەی ئەهل تەواف حاجیان حەج
بەحس موحەممەد برازادەی من
شەهنشای مێللەت گرۆی ئێنس و جن
حەرفێ مەواچوون ئێوە و خوڎاتان
حەرف من دشوار نەیۆ جە لاتان
عاڵەم مەزانۆ قەومش ئەفزوونەن
قورب موحەممەد جە مەککە چوونەن
ئێددیعای مەنسەب کەعب و لوەیشەن
شەریف و ڕەفیع قەوم قورەیشەن
ئێمە گشت یەکسەر تایفەی هاشم
ئەو ها جە لامان چوون ماهـ و ئەنجم
جە شەڕ ئەعدا نگامان دەردەن
چوون بوت دایم بەو، سوجدەمان بەردەن
خولقش کەریمەن شەئنش لایقەن
عەزیز و ئەشرەف گشت خەلایقەن
جە مەککەی شەریف عاجزی دارۆ
مەیلش ساکنی مەدینەن ئارۆ
خەیاڵش ئێڎەن شای شیرین شێوە
دوور گنۆ جە قەوم نەزدیک بە ئێوە
ئەر ئێوە تەسدیق ئەو کەردەن بە دڵ
ئاوەردەن بە ئەو ئیمان کامڵ
داعیەی هەوا خواهی ها پێتان
موحەممەد بووەن وە ماوای وێتان
مەبۆ میساقێ درۆست چەنی ئەو
چوون عەهد قەدیم پەیمان کەن ئێمشەو
تاکە جەو سەبەب ئێمشەو جەو مەنزڵ
بکەرین لێتان ئێتمینان حاسڵ
مەقسوود ئێڎەن ئەو نەگنۆ بە زەحمەت
نەکێشۆ خواری جە موڵک غوربەت
تایفەی یەهوود گشت جە لای ئێوەن
هام موڵک، هام جەوار، گشت هامسای ئێوەن
چەنی موحەممەد جە ڕۆزگاران
یەک یەک چوون خێنزیر عەداوەت داران
جە مەکر ئەوان کەس ئەمین نیەن
کێ بە بێ مەکر یەهوودش دیەن
بشنۆ جە «اسعد ابن ضرارهعەرەبی»
جە قسەی عەبباس جەرگش بی پارە
ڕوو کەرد وە حەزرەت شای بوڕاق سوار
چوون تووتی ناتق ئاما وە گوفتار
واتش یا ڕەسوول ڕۆحم فێدات بۆ
سەرم وە سەرگەرد خاشاک پات بۆ
چوون هەر دەعوەتێ سیفەتێ دارۆ
خوا زشت خوا زیبا مەبۆ بویارۆ
تۆ ئێمەت دەعوەت کەردەن وەی کارە
ئی کار جە مەخلۆق خەیلێ دوشوارە
کەردیم تەرک دین جەد و ئابامان
قەید مەزڵوومی نریا نە پامان
جە بەین ئێمە و عەرەب عەشایر
سێلەی ڕەحم بی یەک یەک وە زایر
تا ئێشارەی قەتع ئەویچ هەم کەردی
ڕیشەی موخالێف جە بێخ ئاوەردی
ئی کارە کارێ خەیلێ زەحمەتەن
ئەرسەد پەی ئێسلام کۆ کۆ ڕەحمەتەن
ئێمە وە ئێخلاس ئێرادەتمەندی
وە سێدق و یەقین دانا و پەسەندی
گشت وە تیب نەفس قەبووڵ کەردمان
سوجدە بە خوڎای حەزرەت بەردمان
ئەو وەخت زۆر کەس نەبیمان جە سەر
وێمان کەرد فێدای دین پێغەمبەر
ئێوە ئەی عەبباس گشت عەمووی حەزرەت
قەتعەن جە لاتان ئامشۆی حەزرەت
نەبیەن جە ئەقوام کەس وە ئوممەتش
نەکەردەن باوەر وە نبووەتش
ئێمە یەک نەزەر یاواین خاک پاش
سەر و ماڵمان گشت کەردەن فێداش
«يا رسول اللهعەرەبی» چێشەن تەمەننات
تا کە گیان و دڵ گشت بکەین فێدات
شەرتەن عەهد بۆ چوون قەدیم پەیمان
قەزای تۆ بوزین وە گیان وێمان
جە بەچە و عەیاڵ وێمان بویەرین
حەرەم سەرای تۆ حێمایەت کەرین
دایم وەفا کەین وە عەهد وێمان
حەق شەرمەندەگی ناوەرۆ پێمان
ئەر عەهد و پەیمان بشکێنین جە نۆ
شەریک بین چەنی دشمنان تۆ
جە لای خوڎاوەند هەم ڕوو سیا بین
بە سەر کۆنەی قەوم، گشت ئەشقیا بین
مەتڵەب جە پەیمان جەی خاستەر چێشەن
باقی «و الله المستعانعەرەبی» وێشەن
«ابن ضرارهعەرەبی» عەرزش کەرد تەمام
کەوت نۆبەی حەزرەت شای «خير الأنامعەرەبی»
فەرما ئەوەڵ شەرت پەی پەروەردگار
قەییووم و قادر پادشای غەففار
باوەڕتان ببۆ وە تای بێ هەمتا
ڕەسم عێبادەت باوەرین وە جا
هیچ غەیرێ شەریک نەسازن پەی ئەو
ڕۆشن بەخش ڕۆن تاریک نمای شەو
وەی تەور فەرماوان دەهندەی داوەر
ئەمر بە مەعرووف نەهی جە مونکەر
دوهەم شەرت بکەن سەخت نەیۆ لێتان
جە نەفس و ئەبنا و جە نێسای وێتان
وە هەر تەور ئەوان مەحفووز مەڎاران
منیچ هەم بەو تەور نگا بڎاران
جەو دەم چەند ئایەت جە بەحس کوففار
حەزرەت جە قورئان وانا پەی ئەنسار
جە ناگا ئەنسار بە ئەمر ئەڵڵا
یەک یەک عەرز کەردن «يا رسول اللهعەرەبی»
چ تەور بەیعەت کەین ئێمە چەنی تۆ
بفەرما پێمان دیسان هەم جە نۆ
فەرما بەیعەت کەن وە جان نێساری
بە ئەمر و نەهی و فەرمان بورداری
ئەر قسمەت منش ئاوەرد وە لاتان
گێڵا دنیا و دین وە «حسب الخواتانعەرەبی»
هەر تەور پەی مایەی ڕەواج وێتان
پەی ماڵ و ئەولاد ئەزواج وێتان
دڵتان پەی ئەوان چ تەور ماوەرۆ
مەبۆ پەرێ من فێشتەر باوەرۆ
بە ڕێوایەتێ ماچان ئەوەڵ کەس
دەست حەزرەتش بۆسا و عەهدش بەس
«ابو امامة ابن اسعدعەرەبی» بێ
عومرش جە هەشتاد یا جە نەوەد بێ
قەوڵێ واچیان ئەوەڵ جە ئەنسار
«ابو الهثيمعەرەبی» بێ بەیعەت دا قەرار
جەو دما یەک یەک شا تا گەڎاشان
دەست موبارەک حەزرەت بۆساشان
چەنی سەر و ماڵ سەوگەند وەردشان
وە کەیف حەزرەت بەیعەت کەردشان
«عبدالهشيمعەرەبی» وات «يا خير البشرعەرەبی»
وە عەرز بەندە لادێ گۆش بڎەر
جە بەین ئێمە و تایفەی یەهوود
عەهد و میساقەن مرووەت مەردوود
ئەر قەتع ئەوان بکەرین جە نۆ
خوڎاوەند نوسرەت و زەفەر دۆ وە تۆ
جە گشت خۆف و بیم ئاسان ببۆ ڕێت
دیسان هەم بشی وە لای قەوم وێت
ئێمە بێ ساحێب جە یەسرێب زەمین
بازی پەی جەفای دوشمەنان دین
حەزرەت جەو دەمدا خەندە کەرد کەم کەم
فەرما «الهدمعەرەبی» دیسان «الهدمعەرەبی»
یانی ئێتێفاق هەر دوو یۆ مەبۆ
قەبر من جە لای قەبر تۆ مەبۆ
تا جە ڕووی ئەفلاک بمانۆ ئەنجوم
«أنتم منی و أنا منكمعەرەبی»
خوڎاوەند عەلیم کەفیلەن زامن
من جە لای ئێوە، ئێوە جە لای من
جەو تەرەف ئەنسار گشت سەوگەند وەردن
شرووت پەیمان وە جا ئاوەردن
حەزرەت بە فەرمان پادشای جەلیل
هەم بە ئێشارەی ئەخی جبرەئیل
نەقیب دا قەرار پەرێشان دوو دەس
نۆ کەس جە خەزرەج سێ کەس جە ئەوەس
یەکا یەک یاران چوون میرحاج حەج
ئێڎەن ئێسم پاک نوقەبای خەزرەج
ئەوەڵ جار برای شیرین مەغروور
نامی نامدار جە نەزدیک تا دوور
سانیەن ڕافێع مەرد بێ نەزیر
ئەژدەهای مەساف شێر شێران گیر
سالێسەن سەعد ئێبن عێبادە
پەی ڕەزم دوشمەن دایم ئامادە
چاروم سەعد بن خەشیمەی بەدیع
پەنجوم هەم سەعد شێر بن ڕەبیع
ششومین سامت ئەو زی جەناحە
هەفتومین عەمر ئێبن ڕەواحە
هەشتوم عەبدوڵڵا بن حەزم چوون شیر
نوهوم مەنزەر بێ شێر بن عەمیر
بەعد جە خەزرەج نام ئەو سێ کەس
مەردان ئەنسار نوقەبای ئەوەس
«ابوالهثيم» بێ مەرد پەڕ تەدبیر
«اسید» بێ باك شێر «بن خضیر»
جە دمای ئەوان دیسان دووبارە
جەناب «اسعد ابن ضراره»
جەو دما حەزرەت پاک پێغەمبەر
شا سوار عەرش حەبیب داوەر
فەرما ئێوەم کەرد نەقیب خوێشان
وەکێڵ من و کەفێڵ ئیشان
چوون حەواریوون جە بەچە و نێسا
ویەردن جە گشت پەی ڕەزای عیسا
هیچ کەس دەروونش زەڕێ نەبی لێڵ
واتشان بەڵێ وەکێڵین، کەفێڵ
مادام بە ڕەزای خوڎا و پێغەمبەر
هەرگێز جە بەیعەت بەرنەشین وە بەر
چوون بی ئێتمینان حاسڵ جە لاشان
دەست موبارەک حەزرەت بۆساشان
قانوون پەیمان وە جا ئاوەردن
جەو دما مەجلێس هەم بەتاڵ کەردن
شەیتان لەعین بەو نوکتە دانی
شی وە بان بورج عەقەبەی سانی
نێدا کەرد ئەی قەوم قورەیش و عەرەب
ئەی ئەهل مەککەی غالبی نەسەب
بزانان حەرفم خیلافش نیەن
ئەهل مەدینە جە دین بەر شیەن
وە دین ئێسلام یەکسەر پەیوەستەن
چەنی موحەممەد عەهدشان بەستەن
پەی جەنگ قورەیش بەستەن ئێتێفاق
گێڵان گشت جە کەیف زەمزەمە و مەزاق
حەزرەت فەرماوا کە ئەی بێ وجوود
یانێ ئەی شەیتان لەعین مەردوود
ئیشەڵڵا، دوشمەن خوڎا و پێغەمبەر
دەمار دینت ماوەرۆ وە بەر
جەو دما عەباس ئێبن عێبادە
واتش یا ڕەسوول خوڎا پێ دادە
ئەر مەدەی ڕوخسەت پەی ئەهل کوففار
ئەلئان وە شمشێر تێغ ئابدار
هەر چی حازرین عەلەم وە پا کەین
قەبیلەی قورەیش یەکسەر فەنا کەین
حەزرەت فەرما حەق بێ هەمتای فەردەن
هێمای وە غەزا ئەمرش نەکەردەن
بشۆ وە مەنزڵ ساکن بەر پەی وێت
بادا دوشمەنان کەس نەزانۆ پێت
عەبباس تا یاوا وە خوابگای وێش
بەیان کەرد پەرێ گرۆی قەوم و خوێش
جەو تەرەف قورەیش کینە جۆی کوففار
گشت شین وە مەنزڵ تایفەی ئەنسار
قورەیشی واتن ئەی ئەهل خەزرەج
ئەی ئەهل شعوور تاڵبان حەج
وەی تەور مەسمووعەن جە لای خاس و عام
چەنی موحەممەد سەردار ئێسلام
عەهدتان کەردەن جەی سەر زەمینە
موحەممەد بووەن پەرێ مەدینە
جەو دما هەر دوو بە سەد شادی و عەیش
ئێتێفاق بکەن پەی قەوم قورەیش
وەڵڵا خۆ ئێمە نەدارین ئەندێش
هەر کەس کە مەردەن پا بنیۆ نە پێش
بەڵام ئەو جومعە گشت بێ خەبەر بین
چوون گشت هەر قاسێد ئەسرار سەر بین
سەوگەند وەردشان نەدارین خەبەر
نە جە ئەنسار و نە جە پێغەمبەر
دیسان هەم قورەیش قەبیلەی مەهتووک
تا کە شین وە لای عەبدوڵڵای سلووک
جە لای ئەو سوورەت واقێعەی ئەنسار
تەدبیر یاران کەردشان ئێزهار
عەبدوڵڵا واتش بێ ئێعتێبارەن
ئی کارە کارێ خەیلێ دوشوارەن
بێ سەڵاح من تەدبیرێ وەی تەور
نمەبۆ هەرگێز نە ڕووی عەرسەی دەور
تا قەوم قورەیش وە دڵ پەرێشان
ناگا یەک شەخسێ خەبەر دا پێشان
ئەهل مەدینە چەنی پێغەمبەر
کەردشان بەیعەت تا کە ڕۆی مەحشەر
قەوم کینەجوو تایفەی ئەشرار
کێشاشان لەشکەر وە شۆن ئەنسار
نە بەین ڕا دا جەو وەخت و وادە
یاوان وە لای سەعد ئێبن عێبادە
تا چەنی مەنزەر ئەو هەر دوو پەسەند
ئەو دوو نامدار دوو سەعادەتمەند
قورەیش تا هەر دوو وە دەس ئاوەردن
هەر دوو جە ناگا گرفتار کەردن
خوەلاسە مەنزەر جێدد و جەهدش کەرد
بەرشی و گورێزا چوون مەردان مەرد
بەڵام موشرێکان، فیلان سەر مەست
فەوری بەستشان سەعد پا و دەست
تا کە بەردشان وە مەککەی شەریف
کەردشان مەحبووس جە بەند حەریف
بەعزێ جە قورەیش یەعنی چەند نەفەر
عاقڵان قەوم ئەهل کینەوەر
واتشان توججار ئی سەر زەمینە
گشت زێندەگیشان ها جە مەدینە
مەسڵەحەت ئێڎەن گشت تەمەننا کەین
ئارۆ جەی بەندە، سەعد ڕەها کەین
بادا وە سالم بشۆ وە جای وێش
هەنی جەو دما هەر چی مەیۆ پێش
تا ئاخر سەعد ڕەها کەردشان
بە خوڎای کەریم وێش سپەردشان
جەو دما قورەیش ئەهل بێ شعوور
گومڕای کینەجوو جە ڕای خوڎا دوور
دیسان دەس کەردن وە هەرزەبازی
وە بەد ڕەفتاری و ستەم پەردازی
وە «ایڎا و اضرار» ئەهل سەحابان
سەرداران سەف عێسمەت مەئابان
وەزع مەعیشەت تەنگ بی لێشان
بێزار بین جە گیان شیرین وێشان
یەک یەک وە حەزرەت هانا بەردشان
داد زڵم و جەور قورەیش کەردشان
نەمەند پای مەجاڵ تەوەققوف پێشان
حوجب جای وەتەن مەککە بڕیشان
جەو دما حەزرەت شای «خير الأنامعەرەبی»
مەئزوون کەرد ئەسحاب زومرەی خاس و عام
هیچ کەس نەمانۆ جەی سەرزەمینە
مەبۆ هێجرەت کەن گشت وە مەدینە
یاران وە مەخفی یەک یەک کۆچ کەردن
تەشریف وە ماوای مەدینە بەردن
ئەوەڵ جە ئەسحاب کەسێ هێجرەت کەرد
فەرموودەی حەزرەت هەم وە جا ئاوەرد
جەناب «سعید ابن عمیر» بێ
بە قەوڵ «ابو سلمه» دڵگیر بێ
خوەلاسەی کەلام گشت هێجرەت کەردن
یەک نە شۆن یەک گشت تەشریف بەردن
بەغەیر جە حەزرەت سددیق ئەکبەر
هەنی کەس نەمەند «ديار البشرعەرەبی»