گفتار در بیان آنچه در سال چهارم از نبوت واقع شده
لە کتێبی:
روضة الصفا
بەرهەمی:
میرزا عەبدولقادری پاوەیی (1850-1910)
9 خولەک
487 بینین
شای خەتمی پەنا سالار سەروەر
دەست گیر دنیا شەفیع مەحشەر
بەحس نبووەت هەر پەنهان مەکەرد
وە مەخفی دەعوەت ساڵ بە سەر مەبەرد
سددیق ئەکبەر حەق ڕازی بۆ لێش
تەکلیفش مەکەرد وە یاران وێش
دایم نەهانی هەر سوب تا وە شام
مەوانا بە شەوق دۆستان بە ئێسلام
سێ ساڵ تەمامی وەی نەسەق ویەرد
خەیلێ کەس نە ڕای هێدایەت ئاوەرد
تا کە نازڵ بی وە بێ قەواقوو
ئایەی «فَاصدَعْ بِمَا تُؤمَرُعەرەبی»
حەزرەت نبووەت وێش ئاشکار کەرد
پەنا هەم وە زات پاک ئەقدەس بەرد
دەس کەرد بە تەبلیغ دەعوەت یاران
سەڎای بزورگیش ویەرد جە شاران
هەر سات دوو سێ کەس موسڵمان مەکەرد
گومڕاهان وە ڕای هێدایەت ماوەرد
ئەوەڵ جار موشرێک تایفەی کوففار
هیچ کەس جە قەوڵش نمەکەرد ئێنکار
گاگا وە لاشان تەشریف مەبەردش
پەرێ ئێمتێحان گوزەر مەکەردش
مەواتن ئی شەخس مەردوم پێ ڕاغێب
«ابن عبدالله عبدالمطلبعەرەبی»
ئەمر عەزیمێ گێرتەنش نە وەر
جە ئاسمانان مەدەرۆ خەبەر
جەو دەم خوڎاوەند تاک تەنیای فەرد
بوت و بوتپەرست یەکسەر مەعیووب کەرد
فەرما کافران دووزەخ جاشانەن
شەیتان لەعین ڕەهنماشانەن
جەو دما موشرێک گومڕای بێ خەبەر
گشت بین بە دوشمەن عەدووی پێغەمبەر
قەبیلەی قورەیش حەسەد مەبەردن
یەکسەر تەمەننای قەتڵش مەکەردن
نەقڵەن جە حەزرەت عایشەی ئەنوەر
«أم المؤمنينعەرەبی» سددیقەی سەروەر
ئەو هەم جە حەزرەت ڕێوایەت کەردەن
جەو پەی ئاشکار تەمام بێ پەردەن
فەرما چوون داشتیم دوو هەمسایەی بەد
بەری جە ئیمان جە گشت مەزهەب ڕەد
یەکێ «بولهب سارقة البيتعەرەبی»
یەکێ «عقبة بن ابي معيطعەرەبی»
ئانە ئەوان کەرد ئەوان کەردە بۆ
بینی وە کەردەی وێشان دەردە بۆ
ئەر بەیانش کەم ئەو وەزع و حاڵەت
سا خەجاڵەت بام، سەد جار خەجاڵەت
حەزرەت بەو حەیا و بەو گشت شەرمەوە
بەو لەفز شیرین، وەجە نەرمەوە
مەواتش ئەی قەوم بن «عبدالمنافعەرەبی»
دڵ جە هەمسایەی وێتان بکەن ساف
بەد هەمسایەگی تا چەند مەبۆ چەند
بتەرسن جە ڕۆی قەهر خوڎاوەند
زوڵم کافران یاوا بە غایەت
تارێخ هەم وەی تەور کەردەن ڕێوایەت
واتش یەک نەوبەت مەگێڵام دڵخواز
دیم حەزرەت جە تاق «سوق ذي الحجازعەرەبی»
من موعامڵەی ئەشیا مەکەردم
ئەبرا و زەمم بێ چەنی ئەو مەردم
حەزرەت حێللەی سورخ پەڕ جە تەدارەک
وستە بێ وە بان دۆش موبارەک
مەوات ئەی مەخلۆق حەق ئێڎەن وەڵڵا
نیەن غەیر جە «لا اله الا اللهعەرەبی»
ئەسنامان چوب گشت نگوونسار کەن
بە وەحدانیەت خوڎا ئێقرار کەن
شەخسێ جە شۆنش هەر وە عەزم جەنگ
پەی پەی جە غەرەز مەوست پەرێش سەنگ
ئاخر هەوادا پارچە سەنگێ سەرد
پاشنەی موبارەک حەزرەت مەجرووح کەرد
با نەقڵ کوفر، هیچ کوفر نیەن
کوفر هەر شامڵ ئەو گومڕا بیەن
وات یانەی وێتان هیچ خراب مەکەن
هەرگێز گۆش وە قەوڵ ئەو کەززاب نەکەن
واتم ئینە کێن ئی کارە کەردش
ئێسم موحەممەد بێ ئەدەب بەردش
واتشان ئەبوولەهەبەن وەی تەور
برادەر زادەش مەدۆ جەفا و جەور
مەکەرۆ وەی تەور دایم تەکزیبش
شێونان جە لای مەردوم تەرغیبش
نەقڵەن هەم یەک ڕۆ قورەیش جەم وەردن
جە بەحس حەزرەت مەشوەرەت کەردن
ئەوەڵ جار هەر ئێڎ مەسڵەحەت زانان
بە ئەبووتالب پەیغام کیانان
بزورگان قەوم خاتر پەڕ خارەن
وە دین دیڎەی تۆ ئێنتێزارەن
نمەبۆ حاڵی ئەو بە دوورا دوور
ڕوخسەت دەر پێشان بیان ئەو حزوور
تا ئەبووتالب ڕوخسەت دا پێشان
هەم تەوازوع کەرد یەک یەک چەنێشان
واتن تۆ بزورگ نجابەت داری
سەیێد قورەیش بزورگەواری
ئێنساف ئێمە بە ڕەسم عادەت
بستان جە تەبع بەرادەر زادەت
واچە پێش بەرزەن داغ دوودمان
نەدەرۆ دوشنام بە مەعبوودمان
ئەوند چەنیمان نەکێشۆ وە کێش
تا کە بسپارین ئەو بە خوڎای وێش
ئەو خوڎای وێش و ما خوڎای وێـمان
جەی فێشتەر خراب نەواچۆ پێمان
تا ئەبووتالب حەزرەت تەڵەب کەرد
واتش ئەی فەرزەند فەرد بێ هام فەرد
قەومان جەی گوزەر سەڵاحەت سازان
ئارۆ گشت جە تۆ ئێنساف مەوازان
تەرک بکەر دوشنام تۆ خوڎای ئەوان
لادەر جە تەعنە قیبلەگای ئەوان
تا بازان هەم تۆ چەنی خوڎای وێت
چەنی ئەو ڕمووز تازە دریان پێت
جەو دما حەزرەت ڕەسوول خاتەم
خەندان بی چوون گوڵ فەرماوا ئەی عەم
ئەوان بە شوغڵێ مەکەروون دەعوەت
جەو خاستەر نەبۆ عێزز و مەکرەمەت
هیچ کەس جەی دنیا نەڎیەبۆ وە چەم
فەرمان فەرما بان عەرەب تا عەجەم
ئەبووجەهل وات یە خۆ ئەنعامەن
ئەو شوغڵە چێشەن ئەو ئەمرە کامەن
تا ئێمە گشت دەس پەرێ ئەو بەرین
فەرموودە و ئەمرت وە جا باوەرین
حەزرەت دا جواب حازرەن زاهێر
کەلیمەی شادەت تەیێبەی تاهێر
واچە «لا اله الا اللهعەرەبی» بە دڵ
باوەڕ بە من هەم بکەردێ حاسڵ
قورەیش جەی ئەمرە موتەغەییر بین
بێ دین گشت تەمام هەم بەرشین جە دین
واتن غەیر جە ئێڎ بواچە پێمان
دەلیلێ هەنی باوەر پەرێمان
فەرما ئەگەر شەمس چەرخ چارەمین
باوەردێ پەرێم وە ڕووی سەرزەمین
بەغەیر جە ئیمان بە خوڎا و ڕەسووڵ
باقی هیچ ئەمرێ نەداروون قەبووڵ
خوەلاسەی کەلام قەوم ناشەنەخت
گشت جە ڕووی غەزەب ئاخێز کەرد وە جەخت
نامان نە ئێقرار، نەکەردن تەمکین
بەرشین نە مجلێس بە سەد قار و قین
واتشان وەڵڵا تۆ و هەم خوڎای تۆ
مەدەریم دوشنام وە بوڵەندی کۆ
تەرک سەد مەعبوود دڵ پەسەندیدە
بکەین پەی یەک فەرد خوڎای نادیدە
نمەبۆ هەرگێز مەحاڵەن موشکڵ
هەنی ئەو خەیاڵ ناوەری نە دڵ
کوفر کافران یاوا بە غایەت
جەو دەم خوڎاوەند نازڵ کەرد ئایەت
﴿و انطلق الملأ منهم أن إمشوا و أصبروا علي آلهتكم إن هذا لشي يراد﴾عەرەبی
بەڵێ چوون نەقڵەن جە ئێبن ئێسحاق
قەبیلەی قورەیش گشت بە ئێتتێفاق
مەعلووم بی لێشان کە ئەبووتالب
دەر حەق بە حەزرەت کۆمەکەن غالب
مەشغووڵەن دایم بە ڕەعایەتش
ساعییەن تەمام جە حێمایەتش
عەممارە نامێ نەجیب نەبیرە
شۆخ بن وەلید ئێبن موغیرە
پەسەند مەجلێس خاس پەسەندان بێ
باش باڵا دەس هونەرمەندان بێ
عەممارەشان پەی ئەبووتالب بەرد
وە هەزار ئەنواع هەم عەرزشان کەرد
واتن ئی جەوان نادان و دانان
قەوم قورەیش پەی، تۆشان کیانان
تەنخوای موحەممەد خدمەت کەرۆ پێت
تۆ هەم ئەو بکەر بە فەرزەند وێت
موحەممەد تەنخوای ئەو بدەر پێمان
تا قەتڵش بکەین بە دەست وێمان
چوون خیلاف کیش دین تۆش کەردەن
نام خوڎامان وە باتڵ بەردەن
عوقەلای قورەیش سوفەها وانان
ئەحیا و ئەموات گشت، دووزەخی زانان
لێڵ کەردەن مینای جام زەینمان
تەفرەقەش وستەن نە مابەینمان
عێوەز مەردی هەر مەردی بیەن
کەس جە عەممارە ماقووڵ تەر نیەن
ئەبووتالب وات مەر بەندە مەردەن
بەڎ خەیاڵێوەن پەی وێشان کەردەن
فەرزەند غەیرە وە من بسپاران
پەروەردەش کەروون جە ڕۆزگاران
من فەرزەند وێم بدەروو پێشان
قەتڵش بکەران وە دەست وێشان
خەرەف ئی خەیاڵ وە دڵ ناوەردەن
دێوانە سەودای وەی تەور نەکەردەن
جەرگ وێت بڎەر بکەراش پارە
وێت جەرگ مەردوم نگا بڎارە
عەجەب سەڵاحەت عەجەب ئێلتیام
عەجەب گفتو گۆ ئێزهار و پەیغام
وات واچە بە قەوم خەیاڵ خامەن
ئەجزای عەقڵشان گشت ناتەمامەن
موحەممەد دانەی بەزر خۆشەمەن
موحەممەد ڕیشەی جگەرگۆشەمەن
یەک موو جە ئەندام ئەو مەلەک چارە
نمەڎۆش وە سەد هەزار عەممارە
ئی مەتڵەب نە دڵ بەرکەران وە بەر
هەرگێز پەی ئەوان نمەشۆ وە سەر
جەو دەمدا «مطعم بن عديعەرەبی» جە نۆ
وات ئەبووتالب یە نەفعەن پەی تۆ
وەڵڵا چەنیت قەوم سەڵاحەت سازان
نەبۆ بە کدر موبارز بازان
تەنزییەی تۆشان وە جا ئاوەردەن
سەلاح هەر ئێڎەن ئی کارە کەردەن
ئەبووتالب وات جە ئێنساف دووری
مەعلووم بێ هەر تۆ فێتنە و شەرووری
قەسدت هەر ئێڎەن دایم جەی کارە
چەنی قەوم ببین وە خوونەخوارە
من خۆ تا زێندووی ڕووی سەرزەمینم
هەر ئێڎەن خەیاڵ ئەسڵ یەقینم
موحەممەد دایم هەر بەرقەرار بۆ
ڕۆ جە ڕۆ فێشتەر هەر پایەدار بۆ
پێچیان وە تای ڕیشەی گیانەوە
نمەڎۆش وە دەس دوشمەنانەوە
باقی ئەی «مطعمعەرەبی» معلووم بۆ وە تۆ
جە قەزا و قەدەر هەرچی مەبۆ بۆ
جەو دما قورەیش جە ڕووی نادانی
کەم کەم دەس کەردن وە غەرەز ڕانی
تا بڕیا جە بەین حێلم و حەلاوەت
شەیتان موحکەم کەرد پایەی عەداوەت
هەر کەس وە هەر کەس فورسەتش ماوەرد
وە ئێنساف وێش ئازارش مەکەرد
هەر قەبیلەیێ جە بەرزە بانان
ئەزییەت مەڎان بە موسڵمانان
شەوان تا وە ڕۆ مەگێرتن کەمین
هەر ئەهل تاعەت هۆرگێڵا جە دین
وە بێ بەهانە هەر مامان مەشین
دایم هەر جۆیای قەتڵ حەزرەت بین
بەڵام خوڎاوەند تاک تەنیای فەرد
حەزرەت بە ئەبووتالب مەحفووز کەرد
تا ئەبووتالب چوون مەردان مەرد
بەنی هاشمی یەکسەر دەعوەت کەرد
واتش ئەی عەشرەت بە بێ دڵ سەردی
مەعلووم بکەن لێم مەردی و نامەردی
قەوم خەیاڵ قەتڵ موحەممەد داران
نەنگەن پەی عەشرەت جە ڕۆزگاران
چوون ڕەحم جە بەین عەداوەت نیەن
غیرەت پەی مەردان هەر قەدیم بیەن
موحەممەد جە لای حەق بەرگوزیدەن
موحەممەد حەبیب خوڎای نادیدەن
موحەممەد شێوەی شەمس خاوەرەن
جە مەلایکان شەرەفناک تەرەن
هەر کەس موحەممەد بنوازۆ بە دڵ
وەڵڵا مورادش گشت مەبۆ حاسڵ
یا هەر کەس چەنیش عەداوەت دارۆ
یەقین وە بەختش غەزەب مەوارۆ
مەبۆ هەم عەشرەت جە سیانەتش
سابت قەدەم بۆ جە حێمایەتش
قەوم بن هاشم غەیر جە بوولەهەب
یەکسەر سەوگەند وەرد وە قیبلەی عەرەب
تاکە یەک نەفەر جە ئێمە مەندەن
سەر جە بەندەگی موحەممەد بەندەن
بەڵام بوولەهەب گومڕای کینە کێش
هەر موخالێف بێ چەنی ڕیشەی وێش
تا «تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍعەرەبی»
نازڵ بی جەو دەم ئایات موبین
حەق مەعلوومش کەرد حەمماڵ خارەن
ئەبەدی دووزەخ جەزاش هەر نارەن