در باب خلقت آدم علیه السلام و واقعات او گوید
لە کتێبی:
روضة الصفا
بەرهەمی:
میرزا عەبدولقادری پاوەیی (1850-1910)
9 خولەک
719 بینین
کارساز کاران دەهندەی بێ باک
مەیل کەرد ئادەمی بسازۆ جە خاک
ببۆ وە بابای ئەنبیاهان گشت
وە باقی مەخلووق زومرەی زیبا و زشت
فەرما میکائیل تۆ وێت ڕاهی بەر
شۆ وە سەر زەمین مشتێ خاک باوەر
«حسب الحكمعەرەبی» زات دانای بێهتەرین
میکائیل یاوا وە ڕووی سەرزەمین
واتش خالقت خاکش زەروورەن
پێم بدەر مەشوون مەنزڵم دوورەن
جەو پەی مشتێ خاک جە تۆ مەوازوو
بەو خاکە جەستەی ئادەم مەسازوو
زەمین دا جواو، وات خاکم نیەن
ئاخر بن جانیچ هەر وەی تەور بیەن
دیت وە مەعسییەت چێش ئاما پێشان
خوڎاوەند سەد جار غەزەب گێرت لێشان
نوتفەی ئادەمیچ وە نافەرمانی
موقەسێر مەبان چوون قەوم جانی
منیچ چەنیشان وە چار و ناچار
مەبۆ بسۆزوون وە شەرارەی نار
سەرفەنەزەر کەر تۆ جەی سەفا و سەیر
تۆزێ خاک نیەن وەش ئامای وە خەیر
میکائیل لوا وە یەک نیم نەفەس
تا شی وە حزوور بارەگای ئەقدەس
عەرزەی سەر زەمین واتە حەرف ڕەق
عەرز کەرد بە جەناب مەوجوود موتڵەق
ئێسرافیل وە حوکم «رب العالمينعەرەبی»
ئەو هەم ڕوو نیا وە ڕووی سەرزەمین
وات «حسب الفرمانعەرەبی» دانای کار سازەن
وە قەدر ئێمکان خاکم نیازەن
زەمین جواب کەرد وات خاکم نیەن
جە مەخلووق بەد عەزابم دیەن
هەم پەی ئێسرافیل چەنی جبرەئیل
هیچ نەبی مەیسەر وە ئەمر جەلیل
ئەوان هەم ئەحواڵ، واتەی سەر زەمین
عەرز کەردن جە لای «رب العالمينعەرەبی»
باز هەم ئێزرائیل فەرد تەنیای تاک
وە تەعجیل کیاست وە زەمین پەی خاک
قابێز وات زەمین مەنزوورت چێشەن
زەمین و زەمان، حەق سونع وێشەن
ئەگەر مەیلش بۆ گەردنای گەردوون
مەکەرۆت وە ئاو وە بێ چەند و چوون
زەمین وات قابێز حێکایەت دوورەن
«آَمَنْتُ بِاللَّهعەرەبی» خوڎا غەیوورەن
تۆ وێت موختاری وە ئەمر داوەر
جە هەر ئەنواعێ ماوەری باوەر
قابێز دەست کێشا چوون برێقەی بەرق
جە قاف تا وە قاف، جە غەرب تا وە شەرق
جە ڕووی دنیا گەشت بە عزێ خاک ئاوەرد
سەوز و سفید و سیا و سورخ و زەرد
بەردش وە حزوور بینایی چاوان
شای «كثير اللطفعەرەبی» کەرەم فراوان
وە قەوڵ ناقڵ، ڕاوی با وەفا
وەی تەور نەقڵش کەرد «روضة الصفاعەرەبی»
جە خاکەن ئادەم ئەسڵ و بونیادش
خوڎا جبرەئیل کەرد وە ئوستادش
فەرما سەعی کەر وە ئارەزووی دڵ
وە ئاو تاهێر بسازەش وە گڵ
جبرەئیل خێرا وە حوکم داوەر
سەلام کەرد وە خاک شای «ابوالبشرعەرەبی»
سازناش وە گڵ، وە ئاو زوڵاڵ
پوختش کەرد چوون سیم تاویدەی دوو قاڵ
لوولش کەرد وێنەی لوولەی مسقاڵی
کەردش وە قاڵب سەر و بن خاڵی
مەحفەل دا وە نەم «ماء الوردعەرەبی» ەوە
وە بای عەتر ئامیز وشکش کەردەوە
هەنی جەو دەمدا تا کە پانسەد ساڵ
هەر نەو جاگە مەند، چوون کووپەی بەتاڵ
عەزازیل هەر وەقت چەمش مەکەوت پێش
خەندە مەکەرد پێش، ناخون مەڎا لێش
مەوات ئی قاڵب گڵینەی گڵ کێش
فەردا مەبۆ چێش، مەوجوود ببۆ لێش؟
خوەلاسەی کەلام، وەعدش شی وە سەر
یاوا وە مەوقع، واڎەی دادگەر
خوڎاوەند وە لوتف لا ئێنتێهای وێش
وە یەد قودرەت شەهنشایی وێش
رۆح کەرد نە قاڵب، جەناب ئادەم
ئاما وە هەستی، بەرشی جە عەدەم
عەقڵ و نەفس و دڵ، شی نە دەروونش
گۆشت و پۆست و هوون، تا وە ناخوونش
فەرق و دەست و پا، ئەعزاش گشت تەمام
ئاخێز کەرد ئادەم «عليه السلامعەرەبی»
بە دڵ باوەرش وە زات حەق کەرد
بە تای بێ هەمتاش شەهادەت ئاوەرد
ئێبلیس جەو دەمدا خەیلێ بزورگ بێ
هەر چەند مەزاجش مەزاج گورگ بێ
چوون قەوڵ سەحیح «كعب الاخبارعەرەبی»ەن
مەعنی عەزازیل ئیسەیچ دیارەن
عەزازیل یەعنی ساحێب عێززەت بێ
جە بارەگای حەق پەڕ مەکرەمەت بێ
هەفتاد هەزار ساڵ خوڎا چوون یەک شەو
خەزێنەی بەهەشت گشت سپەرد بە ئەو
هەم هەشت هەزار ساڵ گەورەی پاکان بێ
ئوستاد تەدریس مەلایەکان بێ
هەزار ساڵ تەواف دەور عەرشش کەرد
هەزار ساڵ تەعلیم ئەهل فەرشش کەرد
پەنجا هەزار ساڵ هەم جە کەیوان بێ
گەورە ڕۆحانی کەڕووبیان بێ
ئێسم ئەعزەمش دایم نە دڵ بێ
نیازش یەک یەک تەمام حاسڵ بێ
تا ئەو ڕۆ قەییوم، قەدیم مەعبوود
ئادەم جە عەدەم ئاوەرد بە وجوود
ئەمجار ئەمرش کەرد پادشای بێ عەیب
وە موقەڕێبان، مەحرەمان غەیب
وە ئەمر سانع دانای «لم يزلعەرەبی»
جەو دما هەم نوور موستەفای مورسەل
خێزا جە بەهەشت وە ئەوەڵ قەدەم
شی نە بەین دووش جەناب ئادەم
دیسان هەم وە لوتف دانای کەرەمدار
جە پێشانی پاک ئادەم گێرت قەرار
کەڕوبی تەمام وە شادمانی
حاملان عەرش زومرەی ڕۆحانی
گردین وە یەک جار، گشت وە یەک قەدەم
سوجدە بەردشان یەکسەر وە ئادەم
فەرما وە ئێبلیس دەهندەی داوەر
تۆیچ هەم سوجدە بەر وە «ابوالبشرعەرەبی»
شەیتان کێبرش کەرد جە گومڕاهی وێش
نەلەخشا نە جا، نەکەردش ئەندێش
واتش من جە نار، ئەو جە خاک بیەن
سوجدەی من وە ئەو موناسێب نیەن
ئاخر داناییش بی بە نادانی
مەحرووم بی جە فەزڵ زات سوبحانی
یەکسەر شێونا بازاڕ شەوقش
بی بە تەکەببور، سەرمایەی تەوقش
جەفا و جەور و ڕەنج عەبەس بەردەنش
بی بە لەعن تەوق شی نە گەردەنش
قاپی هێدایەت بەهەشت لێش ژنیا
نامەی بەڎنامیش جە ئەفلاک ونیا
جارێ با لەعین عەدووی کینە کێش
هەر تەقەش بەیۆ چەنی تەوق وێش
خوڎا وە ئادەم مەیل هام جفت کەرد
حەوا جە لای چەپ ئادەم بەر ئاوەرد
عەقدش کەرد جە عەرش، عەشقش دا پێشان
مەشغووڵ بین وە عەیش دڵوازی وێشان
وە ئەمر بێچوون تەنیای لامەکان
هەر دوو داخڵ بین وە ڕەوزەی ڕێزوان
پۆشان وە باڵا فاخرەی بەهەشت
چەنی فریشتان مەکەردن گوڵ گەشت
حەق فەرما ئێوەم سرشتەن وە پاک
عادی مەکەن نەفس بە خورد و خوەراک
نەفس هەوەس ناک نەڎارۆ قابل
یەک دانە گەندوم نەکەن تەناول
بەرز نەبۆ سەڎای بێ مەجازیتان
شەیتان جە ناگا نەڎۆ بازیتان
بەرشۆ جە لاتان هەوای نەفسانی
ببن وە فێرقەی ئەهل ڕۆحانی
واتشان بەڵێ «آمنا صَدَقْعەرەبی»
موتیعین وە قەتع ئەمر ڕەزای حەق
جەو دما شەیتان حەسەد بەرد لێشان
کەوت نە پەل و پای بەدی پەرێشان
تاووس کە قاپچی قاپ بەهەشت بێ
سەر تا پاش وە نوور گشت مونەققەش بێ
شەیتان شی وە لاش وە حیلەسازی
وە یەک دوو ئەفسوون تاووس دا بازی
وێش کەرد وە خەردەل، تاووس وە مێنقار
وستش وە بەهەشت ئەعلای کەس نەدار
تا شی گوزەرگای ئادەم گێرت وە جەخت
دەست کەرد وە زاری شووم ناشەنەخت
ئادەم یاوا پێش وات ئەی ڕیش سفید
گەڎای ئەندووهبار جە وێت نائومید
پەی چێش مەکەری فەریاد و زاری
پەی کێ مەناڵی وە دەرد کاری
واتش پەی ئێوە دەردم کارییەن
هووناو جە دیڎەم چوون سەیل جارییەن
نەی جای دڵگوشا، باغچەی بەهەشتە
جەی قەسر جاوید، عەنبەر سرشتە
بە نامورادی سوب مەواناتان
خاک دەهر دوون مەبۆ وە جاتان
ئادەم شناسا، واتش ئەی لەعین
تۆ بشۆ پەی وێت بکەر زاری و شین
وە تەوق لەعنەت هەر گرفتار بای
تا «قام القيامعەرەبی» هەر شەرمەسار بای
جە ئادەم ویەرد وە حەوا یاوا
وێش کەرد وە خاڎم «جنت الماواعەرەبی»
واتش بە حەوا ئەلوان بپۆشە
گەندوم «اكلعەرەبی» کەر «طهورعەرەبی» بنۆشە
حەوا وات یە جای دەم بازی نیەن
چتەور نۆش کەروون حەق ڕازی نیەن
واتش خوڎاوەند سەتتار سڕ پۆش
منش کیانان هەر چی بکەن نۆش
خیلافش نیەن قەوڵ ئێلاهی
مار وە قەوڵ ئەو هەم داش گەواهی
خوەلاسە حەوا بەخت وێش ڕەش کەرد
بەعزێ گەندوم وەرد، ئەنجیر لەب چەش کەرد
گەندوم بەرد و شی تا وە لای ئادەم
واتش خوڎاوەند نمانان کەرەم
من بەعزێ وەردم تۆ هەم بکەر نۆش
با ئێنتێزاریت ببۆ فەرامۆش
ئادەم وات حەوا زەعیفەی نەفام
ئەجزای مەعرێفەت، عەقڵ نا تەمام
بادا زوڵم نەکەین وە نەفس وێمان
خوڎاوەند غەزەب مەگیرۆ لێمان
حەوا وات مەلەک، وە شاهدی مار
دەستوورش ئاوەرد، جە لای شای جەبار
غەرەز، ئەو بابا «عليه السلام»
وە کەردەی حەوا شی نە خەیاڵ خام
بەعزێ مێوەجات چەنی گەندوم وەرد
وێش مەحرووم باغ ڕەوزەی ڕێزوان کەرد
بینای بێ زەواڵ ڕەنجیا لێشان
سزای قیامەت نمانا پێشان
جەو مەلبووس خاس فاخرەی دڵبەر
عوریان بین هەر دوو جە پا تا وە سەر
نێدایێ ئاما واتش یا ئادەم
وێت وست نە تۆی دام ماجەرای ستەم
ڕەزای ئەمر من وە جا ناوەردی
جە ئەوەڵ قەدەم بێ ئەمری کەردی
پات کۆتا نەبۆ هەرگێز جە غوربەت
نەبڕیۆ جە لات غوسە و زەلالەت
حەوا هەم جە فەیز هەر نافایز بۆ
هەر ماهێ دوو جار جە نۆ حایز بۆ
نۆ ماهـ و سێ ساڵ حەمڵش وەی تەورە
وە زەحمەت تفڵێ بکەرۆ گەورە
ماریچ تا مەحشەر وە ڕووی دنیاوە
وە بێ دەست و پا بشۆ وە ڕاوە
ئێبلیس وە تاووس، حەوا و ئادەم ڕەشت
هەر پەنج مەحرووم بان جە ڕەوزەی بەهەشت
ئاخر وە مەیلان بینای بان سەر
هەر پەنج نائومێد بەر کەردن وە بەر
فریشتان هەر پەنج تارنان وە تار
جە ڕووی ئاسمان تا کەوتن بە وار
حەواش حەواڵەی خاک جەددە کەرد
قسمەت ئادەمش وە سەرئەندیب بەرد
مار هەم کەوت نە خاک وە بێ پا و دەست
پەی قەتڵ نوتفەی ئادەم کەمەر بەست
ئادەم هەم پەی مار کەمەر بەست وە جەنگ
سەرش وە فورسەت پان کەران وە سەنگ
ئیسەیچ هەر ئەو غەیز نە ڕووی ندامەت
مەندەن باقییەن تا ڕۆی قیامەت
شەیتان خۆ مەلعوون عەدووی بێ دینەن
تا «يوم المماتعەرەبی» هەر نە کەمینەن
بەڵام چوون ئادەم خار خاتر ڕێش
بڕیا جە هام جفت، شیرین ڕاز وێش
فێراق حەوا و مەحروومی بەهەشت
کۆکۆ، کۆی سەنگین خەم وە باڵاش وەشت
لوولە ئاهـ سەرد مەکێشا دەم دەم
ئەسرین چوون سەیلاو جاری کەرد نە چەم
حەوا هەم بەو تەور جە دووری ئادەم
کۆ بی وە باڵاش کۆی خەرمانەی خەم
ئایر جە کزەی ئاهش مەخێزا
ئەسرین جە دیدەش گۆل گۆل مەڕێزا
مەگێڵا وە سۆز مەڎا وە سەردا
بێکەس، بێ ڕەفیق، جەو دەشت و دەردا
نە وە ڕۆ ئارام نە شەو خواب مەکەرد
زام دەروونش پەڕ زوخاو مەکەرد
ئادەم هەم پەی ئەو مەگێڵا تاو تاو
گا گا مەناڵا، گا مەکەردش خاو
خوەلاسەی کەلام دوو سەد ساڵ تەمام
مەگێڵان پەی یەک جە سوب تا وە شام
سەنگ مەتاونا ئاهـ و ناڵەشان
ویەرد جە گەردوون شین و ناڵەشان