پێشخەبەر

پۆیێما (سیابەند و خەجێ) تێ حەسابکرنێ دەلالییا جماعەتا کوردا و جیکی مەشوور دگرە ناڤا مەدەنییەتا کوردادا. باوار بکی، تونە مالەکە کوردا، وەکی دەرهەقا وێ پۆیێمێدا، نەبهیستییە، یانێ ژێ کێدەرێ نەهاتییە گۆتنێ چەند بەیتێ وێ پۆیێمێ. (سیابەند و خەجێ) - ئەو کانییا جماعەتێیە نفوسدارییە، ژ کو نەکو تەنێ نڤیسکارێد کوردا، یێ ئوسا ژی یێ ئەرمەنییا بۆنا ئەڤینتیا دلا ب فینجانێد زێڕین هلدچنن قنیاتێ عەفڕاندنێ. پۆیێما (سیابەند و خەجێ) دەستەبراکی «کەڕ و کولکە» هەردو پۆیێم ژی ڤەڕێکرینە مقابلی زۆر دەستییا خەلیفێد ئەو گاف سەر کوردا. عەگیتێد هەردو پۆیێما نۆلی هەڤ مێرخاسن، نۆلی هەڤ دلفرەنە، نۆلی هەڤ حەلالن، نۆلی هەڤ بێ ترسن. وەختا دکەڤە دەرەجا ملەتا - عەگیتی و مێرخاسی تاجێ سەرێ وانایە. لێ چاوا سیابەند، ئوساژی کولک سەرحشکن. کولک گوڕا دیا خوە ناکە، دچە و تێ کوشتن. مقابلی کولک سەکنییە میرێ عەرەبا و حەڤت برێ خەجێ. هەردو پۆیێمادا رند تێنە خانێ کرنێ مقامێ سنفییێ. ئەم بیربینن، وەختا کولک تێ دیوانا میر، مێرخاس و گرەگرێد وی کەسەک نکارە فینجانا قاوێ ژ جی هلدا و ڤەخوە، تەنێ کولک وێ یەکێ دکارە بکە و ب وێڤا کولک دخاست خوشکا خوە بدە کوڕێ میر، چمکی ئەوی دەولەتییە لێ خەجێ و سیابەند مقابلی وێیەکێ شەڕ دکرن. هەردو پۆیێمادا ئەم بیربینن وی قەلەنی، چ ژ کولک و سیابەند دخازن، هەردو عەگیتی مە ئێتیمن. راستە، کولک تەنێ باڤێدا ئێتیمە، لێ دیسا ئێتیمە. لێ گەرەکێ بێ گۆتنێ، وەکی فرقی ژێ ئۆرتا (سیابەند و خەجێدا) و (کەڕ و کولکدا) ئەپێجەیە راستە، باڤێ کولک مرییە، لێ دییا وی ساخە. ئەم زەعف رند زانن کییە باڤێ کولک. لێ سیابەند تایێ تەنێیە، نە دییا وی هەیە، نە ژی باڤێ وی. ئەو ئەولەدێ ئێلا سلیڤانە و ب ئێلا سلیڤا تێ ناسکرنێ، ب نێتا مە پۆیێما (سیابەند و خەجێ) دها قەدیمییە، دها کەڤنە، چ کو پۆیێما (کەڕ و کولک) ئەڤا یەکا ئوساژی تێ خانێکرنێ ب چەکێ دەستێ هەردوو عەگیتاڤا کولک ب شوڕ و مەرتالا شەڕ دکە. وەختا ب تەوەقەکرنا وی سۆسکێ بەر کولکڕا دەربازدکن، ئەو شورکی ناڤا وێ دخە و وی دکە دوو قەتا. ل مەیدانا، کو کولک تێدا شەڕ دکە، تێنە خانێکرنێ تەعبییێد عەسکەرییێ حاسێگەهێد شەڕ، چەعلێ شەڕ. سۆسک نکارە سەر چەعلاڕا چرقاسکە و کولک داڤێژە چەعلێ.

لێ دەستێ سیابەند تیر و کەڤانە. ئەو سەر سینگێ تەبییەتێ دگەڕە. نە حاسێگێ شەڕ، نە ژی تەعبییێد شەڕ راستی وێ نائێن. ئەو پێ تیرێ گاکوڤی دخە و دخازە دلێ وی خەجێڕا بینە. ب گلیکی دن هەردوو پۆیێم دەرکەتنە ژ بەعرا نفوسا جماعەتا کوردا، هەردو ژی نۆلی دو چەما، ئالیکیدا دکشن، لێ هەریەکێ ژ یێ وان نەوالەک دانییە بەرخوە، تێدا دکشە و کێفا مەرییا خوەڕا خوەش دکە. ژ ڕۆژا پێشداهاتنا پۆیێما (سیابەند و خەجێ) سال و زەمان دەرباز بوونە، هەر دەنگبێژەکی ئەو پۆیێم ژ یێ پێشیا خوە هلدایە. نەزەرییەتا دەنگبێژێ پاشن ژ نەزەرییەتا پێشن دهاتە جوداکرنێ. ئەوی هنداڤا خوەدا ل دنێ دنهێڕی، هنداڤا خوەدا دنێ ناس دکر و تشتی تەزە بەرخوە دهنارت و دکرە ناڤا پۆیێمێ. سالا و زەمانا پەردێد تەنکە تەزە دانینە سەر پۆیێمێ و قلخێ پۆیێمێ بەرێ ناڤ خوەدا نخامتنە و وێ شڤێتێ پۆیێم ئانینە گیهاندنە ڕۆژێد مە. ئەم نها نێتێ نادنە پێشییا خوە وەکی قلخێ پۆیێمێیی کەڤن بدنە سەکناندنێ. ئەو خەباتەکە باشقەیە و ژ تێما مە دوور دکەڤە. لێ سەر هیمێ وان خەبەرێد مە بیرانی، تێخانێکرنێ وەکی پۆیێما (سیابەند و خەجێ) زەعف کەڤنە.

مە ژۆرێ قسەکر، وەکی پۆیێما (سیابەند و خەجێ) مقابلی خەلیفێ عەرەبان، ئێ کو دخوەستن کوردستانێ زەڤتکن و جماعەتا کوردا بندەست کن. ئەو بندەستکرن تێ دەربازکرنێ چاوا ب دەستی شوڕ، ئوسا ژی ب دەستی بەرتیل و رشەتێ، ب دەستی قولخا مەزن بۆنا سەرەکێ ئێلا کوردا. میری عەرەبا حەڤت برێد خەجێ بەرب خوە دکشاند. ئەوانا، چاوا مێرخاسێ کوردا، زەعف وی لازم بوون. ئەوانا وی لازم بوون، وەکی ببنە چەکا دەستێ میرێ عەرەبا و ناڤ ژێڕا قازانجکن. لێ دەستگرتنا خەجێ ڤرا تەنێ دبوو مەعنی، ب وی تەحەری میر دخازە برێد خەجێ وەلگەڕینە ئالییێ خوە.

تاریقێدا عەیانە، وەکی قوڕنا ٧-دا خەلیفید عەرەبا دەستدرێژییا کوردستانی کرن. کوردا کو تەنێ ناڤا لەشکری غەیردا شەڕ دکر، لێ گەلەک کورد سەرلەشکەرێ عەرەبا بوون، ب عەشیرەتێ خوەڤا بۆی خەلیفید عەرەبا دچوونە سەفەرێ و ولاتێد باشقە بۆی خەلیفێد عەرەبا زەفت دکرن. پۆیێمێدا تێ کڤشێ، چاوا دووتیرەتی دکەڤە ناڤا برا، وەختا پرس پێشدا تێ خەجێ بدنە کوڕێ میرێ عەرەبا، یانێ بدنە سیابەند. برێ مەزن دخازە، وەکی خەجێ بدنە کوڕێ میرێ عەرەبا، لێ برێ بچووک مقابلی وێ نێتێ دەرتێ. ب وی شکلیڤا جماعەت دخازە بێژە، وەکی وەختا شەڕێ جماعەتییێ مقابلی زەڤتەکچییێ دەرەکە، سەرەکێ ئێلا، بەگ و ئاغێ دوشورمیش دبوون تەنێ دەرهەقا کارا خوەدا هەر یەکی ئالییێ خوەدا دکشاند و دووتیرەتی دکرنە ناڤا ملەتێ کورد. ئەو دووتیرەتی بو خایینێ جماعەتا زەعمەتکێش، بو باییسێ بەختێ ملەتێ کورد. قەوەتا وی ملەتی مقابلی زەڤتەکچییێ دەرەکە سست دکر. چاوا جماعەت دبێژە، وێ دووتیرەتییێ مالا کوردا خرابکر. جماعەتا کوردا شکلێ خوە ب بەنگزێ سیابەند و خەجێڤا دایە نەقشاندنێ. ڤرا لازمە چەند گلی دەرهەقا واندا بێ گۆتنێ. ئەم هلددن خەجێ. خەجێ نولی سیابەند ئێتیمە. نە دییا وێ هەیە، نە ژی باڤێ وێ. راستە دەستێ برێ وێ سەر سەرێ وێ بوو، لێ خێنی ژ بری بچووک، کەسەکی دلێ وێ فەعم نەدکر و نەدکەتە تەفەکورییا وی دلێ. حوبا خەجێ حوبا حەلالییێ بوو. ئەوی سیابەند ب چەعڤێ خوە دیت، ب دلێ خوە حباند. ئەو حەتانی دەقا پاشن هێڤییا سیابەند بوو. ئەو توجارا قاییل نەدبوو بەختێ ملەتێ خوە بدە زۆردەستا و زڤتەکچییا. ئەوی ئازایێ حزدکر. ئەو مەسەلا کوردا کو دبێژە «عەینی لایقی خەجێیە. نە مالێ دونێ، نە ژی شانەشینا رەنگین بەرچەعڤێ خەجێ نائێن. نە کو تەنێ میرێ عەرەبا، لێ ئوسا ژی برێد وێ بەر چەعڤێ وێ رەش بوونە. بێی سیابەند ئەوە خەریبە، لەما برێد وێ، تمێ دێ و باڤێ وێ ژێڕا دبنە خەریب. ئەو خایینێیێ ملەتێ خوەڕا ناکە و دبینە، وەکی مرنا تەڤی سیابەند ژ ژییینا تەڤی برا چێترە، ئەو برا دخاپینە، قەستا مۆرییا دکە و خوە زەرێدا داڤێژە جەم سیابەند.

جماعەتێ تو قوسور نەدایە شکلێ خەجێ، خەجێ ئۆمدە، چاوا خوشک، هەر براک دکاربوو خازلا خوە بانییا، وەکی خوشکەکە وییە نۆلی خەجێ هەبوویا. خەجێ بەدەوە، چاوا قیز - هەر قیزەکێ دکاربوو خوازلا خوە بانییا، وەکی بەدەوییا خەجێ ل وێ بووییا. خەجێ دل - رەعمە، چاوا مەرڤ - هەرکەسی دکاربوو خوەزلا خوە بانییا، وەکی دلێ رەعمێ نۆلی خەجێ راستی وی بهاتانا، خەجێ حەلالە چاوا دەرگیستی - هەر خۆرتەکی وێ خوەزلا خوە بانییا، وەکی یەکە نۆلی خەجێ راستی وی بهاتا.

خەجێ خایێ قەولێ خوەیە. ئەوێ گلی دابو سیابەند و حەتا ڕۆژا مرنێ قەسەما خۆە نەتەڕبینە. دبە کو بێ خانێکرنێ، شەڕ کارییا خەجێ نایێ کشڤێ، وەکی خەجێ شەڕناکە مقابلی زۆر دەستییێ. ئەو کرنێ برێ خوەڕا نە رازییە. وەختا سیابەند خەجێ داڤێژە تەرکییا خوە، وەکی یەکی دەرب بگیهاندا سیابەند، دبە کو خەجێ بوبویا وەردەکا دودا و جماعەتێ زەندە ژێ بگرتا. لێ کەسەکی توروش نەکر بێنە پێیشییا وان. وەختا خەجێ خوە زەرێدا داڤێژە، ب وێ کرنا خوەڤا ئەو توی سەر دەورانا زولمدارییا دکە، کێدەرێ دو دلێ ژ هەق حزکری نکارن بگهیژنە مرازێ خوە. چاوا مە ژۆرێ بیرانی، سیابەند ژ ئێلا سلیڤانە. ئەوێ ئێلێ ئەو مەزن کرییە، وێ ئێلێ بەدەوییا خوە، مێرخاسییا خوە، فراسەتێ خوە کرییە قالبێ سیابەند (هلبەت، وەختا ئەم دەرهەقا ئێلیدا خەبەرددن، ئەم بن وێ خەبەرێدا فەعم دکن جماعەتێ). پارەکە وێ ئێلێ ب ناڤێ قەبیلا سلیڤا حەتانی رۆژا ئیرۆیین مایە. ئەو قەبیل تورکییایێدا دمینە و دژی رەخ گۆلا ڤانێ، ل سیپانێ خەلاتێ، خوت وی جی، دەرهەقا کیژانێدا پۆپێمێدا تێ گوتن. قەبیلا سلیڤا نها نە مەزنە و ناڤدەنگێ خوەی بەرێ ئو نداکرییە. سیپانێ خەلاتێ چیاکی بلندە. زڤستانا و هاڤینا بەرف سەرێ وی هلنایێ. نها سیپان وارێ کۆچەرێ چەند قەبیلێ کوردایە. بنەتارا سیپانێدا شهەرە خالاتێیە، جوڕەکی دنێ ئەو ناڤ دبە ئەخلات. لەما دبێژن سیپانێ خەلاتێ. ئەو شهەر- شهەرەکی قەدیمییە (کەڤنە)، لێ نەمەزنە. وەختێ خوەدا دهاتە حەسابێ هاسێگە مقابلی زەڤتە کچییێد دەرەکە. ئەڤە وەتەنێ سیابەند، وەتەنێ وەلاتڤانێ سیابەند.

سیابەند نۆلی خەجێ بەدەوە. ئێلێدا خۆرتەکی مینانی وی تونە. سیابەند نۆلی خەجێ دلڕەعمە. ئەم تو جیا راستی نەمەردی و چکوسییا وی نائێن. سیابەند مێرخاسە، ناڤ ئێلێدا تو خورتەک سەر وی ناکەڤە. سیابەند و خەجێ ژ پاشلا جماعەتێ دەرکەتنە، هەردو ژی دەلالییێ، حزکرییێ جماعەتێنە. وەختا سیابەند خەجێ داڤێژە تەرکییا خوە و دڕەڤینە، جماعەت تشتەکی وانڕا نابێژە، ئەو یەک گەلەکی جماعەتێ خوەش تێ. مرازێ وان مرازێ جماعەتێیە و وەختا ب بایسییا نەمەردا مرازێ وان دتەڕبە، ب وێڤا جماعەت دخازە بێژە، وەکی ب بایسییا نەمەردا تمێ مرازێ جماعەتێ تەڕبینە. مە ئەڤ شرۆڤەکرندا پۆیێما (سیابەند و خەجێ) بۆی وێ یەکێ. وەکی خاندکارێد مە ببینن، گەلۆ سەمەندێ سیابەند نڤیسارا خوەدا کربوویە ژ بن ڤی بارێ گران دەرێ، گەلۆ قوسور نەگهیشتییە شکلێ سیابەند و خەجێ، گەلۆ نوفوسا جماعەتێ وێ پۆیێمێدا هاتییە خانێکرن... ئەم گەرەکێ بێژن، وەکی هەڤالێ سەمەند زەعف رند نێتا خوە ئانییە سەری. هەڤالێ سەمەند نە کو تەنێ حەتانی کوتاسییێ کۆمپۆزیسیا پۆیێما جماعەتییێ خایکرییە، فۆرما زمان و ریفمۆڤکا جماعەتییێ خایکرییە. پۆیێما هەڤ، سەمەند (سیابەند و خەجێ) یا خوە خوەتێیە. گەلەک جییا هەڤالێ سەمەند سەر پۆیێمێدا زێدەکرییە، ئەو چێکرییە، گەلەک کلامێد تەزەکرییە ناڤا پۆیێمێ. لێ هەر دەرا ئەو ژ نوفوسدارییا جماعەتییێ دوور نەکەتییە. ناڤا پۆیێمێدا هاتییە خانێکرنێ مێرخاسییا سیابەند، حەلالییا وی، سیابەند پشتا بارێ کەتییە.

وەختا ئەم پۆیێما جماعەتێ دخونن ئەم نزانن ژ کو سیابەند پێشداهات، ئەم هاژ زاڕوتییا وی تونەبوون. پۆیێما هەڤالێ سەمەنددا ئەو کێماسی هاتییە هلدانێ. پیرەک دچە وارێ ئێلێ، وەکی پارسکە. لێ کەسەکی نابینە ئەو راستی زاڕا چلی تێ. وێ زاڕی خوەڕا دبە و دکە کوڕ خوت ئەو کوڕ سیابەندێ سلیڤییە. ئەم دبینین، وەکی ئەڤ زێدەکرن زەعف لازمی پۆیێمێیە. بۆیێ وێیەکێ ژ پۆیێما سەمەند ئوسا قیمەتلییە بۆنا خاندکارا و بۆنا لیتراتورا کوردا. هۆستاتییا نڤیسکارییێ نە وی یەکێ دانە، وەکی ئەو هلدە پۆپێما جماعەتێ بێ زێدەکرنا بێئاقل، بێچێکرنا بێئاقل سەر ناڤێ خوە بدە، تو تشتەکی تەزە ل جماعەتێ نەحەسینە، چاوا جماعەتێ ئەو سترایە، ئوسا بدە. تشتێ ئوسا تو کارێ نادنە لێتراتورا مە.

هۆستاتییا نڤیسکارییێ نەوێ یەکێدانە ژی، وەکی نڤیسکار کۆمپۆزیسییا پۆیێما جماعەتییێ، قلخێ پۆیێما جماعەتییێ ئوسا بگوهێزە، وەکی ئەو قەت نەیێ ناسکرنێ. تشتێ هادا نڤیسکار دەرتێ مقابلی نوفوسدارییا جماعەتێ، وێ نوفوسدارییێ بێ قیمەت دکە، جماعەتا خوە و کولتورا وێ جماعەتێ نمز دکە. لێ هۆستاتییا نڤیسکارییێ وێ یەکێدانە، وەکی ئەو کۆمپۆزیسییا پۆیێما جماعەتییێ ناگوهێزە، نوفوسدارییا جماعەتییێ ژ پۆیێمێ دەرنەخە، تشتێ ئوسا سەردا زێدەدکە، وەکی وەختێ خاندنێ جماعەت خوە - خوە بێژە: «ئەرێ، کێماسییا من ڤێ یەکێدا هەبوو، لێ چ کو هاتییە نڤیساندنێ، تەمام نێزیکی مەنە، نێزیکی روحێ مەنە».

ب نێتا مە، پۆیێما هەڤالێ سەمەند (سیابەند و خەجێ) ئەیلەقی نێزیکی روحێ جماعەتێیە و قەوماندنەکە شابوونێیە ناڤا لێتراتورا مەدا. مە گومانە، وەکی پۆیێما هەڤالێ سەمەند وێ ناڤا خاندکارادا حزکرەنەکە مەزن پێشدا بینە و ئەو پۆیێم ب لایقی وێ بێ قیمەتکرنێ.