be’zê me’lûmat derḧeq be ’eşa’îrî dewrî ḧidûd

mêcerson ke derḧeq be kurd û zimanekey, beřastî şexsêkî zor şareza û xeberdar bû, lew řaporeyda ke derḧeq be lîway silêmanî le sałî 1918da dawyetî, kemêk basî ’eşa’îrî kurdî dewrî ḧidûdî turk û êran eka. wam be minasb zanî ke lew me’lûmateş kemê bas bikem:

kem ’eşîretî kurd heye ke tarîxî 500 sał zyatir berew jûr biçê, çunke le pêş em muddeteda kurdistan le êstake piçûktir û meḧdûdtir bû û le naw gelê ḧikûmatî bequwet û gewreda bû ke em ḧikûmetane neyanhêşt kes mułkekeyan le des bisênê û daxłî wiłatyan bê û zaten lew dewreda seyaḧî ecanbîş le nawyana nebû.

ḧesenanloş lem qa’îdeye beder nîye, wa dyare ke wekû kurdanî bitlîsî û ḧekarî û erdełanî, ḧikumetêkî danemezrand û da’îmen ’eşîretêkî geřokî serbexo buwe û le qedîmda le şaxanî nizîk bitlîsda buwe. le dewrî sułtan selîmî ewwełda û le 1514da em ’eşîrete neqił kira û muḧafezey ḧidûdî êran û řûsîyey diraye. şu’bey esasîy em ’eşîrete ke le ser ḧidûdî êran danra, sipîkanlo û ḧeyderanlo bû, çunke nařeḧet bûn, شاە ’ebas le zemanî xoyda û le weqtî fitûḧatîda ke em ’eşa’îrey hênaye jêr ḧukim, zafranlo û damanlo û keywanloy neqił kirde xorasan.

mu’ahedey 1639 em ’eşa’îrey xistewe jêr ḧukmî turkewe, bełam ḧeyderanlo û sipîkanlo ewende şeřhełbest bûn û ewende teřefdarî tałanî êran bûn, le mu’ahedey beynî sułtan miḧemedî duwem û fetḧi’elî şahda madeyekî mexsûs daxił kira ke eger em ’eşîrete daxłî êran bûn, ḧikûmetî ’usmanî te’dîbyan bika.

em ’eşîrete le ḧerbî turk – řûsî 1829, 1854, 1877da îştirakyan kird bełam xyanetyan derḧeq turk kird û le ser be’zê mulaḧezat musa’edey řûsyan kird ke le xakî ewan têpeř bê, le ḧerbî exîrda bêfa’îde bûn. em ’eşîrete le naw kurdanî tirda şoretêkî başî nebû û le here xirapî kurdî cinûb nasrabû.