giftar dir byan aslam û ayman awirdin amîralimؤminîn ’imir bin xitab (riz)
Li pirtûka:
Rewzetul Sefa
Berhema:
Mîrza Ebdilqadirê Paweyî (1850-1910)
19 Xulek
525 Dîtin
çûn yek řo ḧezret qedem řence kerd
teşrîf we yaney ḧemzey ’emûş berd
baz hem çend nefer seḧabey kêram
cem bestin ne dewr şay «xîr al’enamErebî»
cew dem muşrêkan tayfey kuffar
yekser ce ẍerez pêç werdin çûn mar
naga ebûcehil le’în dił řêş
řû kerd ne cergey qewm bed endêş
wat kê bo ce kes perwa nedaro
qetił muḧemmed bikero aro?
min dûsed wiştir yekřeng međew pêş
çenî dûsed top dîbay bizurg kêş
dûsed misqał zeř tełay taze qał
sêsed hem nuqre ebyezî zułał
ye gişt međewn pêş min ce mał wêm
ferq muḧemmed bawero perêm
cew demda ’umer şêr bin xettab
ce sef meclês ama ew cwab
wat ya «bwaliḧkimErebî» mebo her min bam
qetił muḧemmed asanen ce lam
bełam to her çî te’ehud kerdî
eger nadim bay xeylê namerdî
fewrî bûcehil le’în axêz kerd
’umer hem we toy «ki’bة alilhErebî» berd
sewgend werd be lat, menat e’zem
her çî qerar dan bê zyad û kem
bidoş be ’umer pey qetił ḧezret
me’zûr nebo gumřay kem nusret
’umer şimşêrş best ne řûy kemer
ce ke’bey şerîf teşrîf berd we ber
şî pey koy sefa we ’ezim dawa
se’d bin weqqas naga pêş yawa
watiş ya ’umer dił we endêşen
ye ew ko meşî xeyałit çêşen?
wat meşûn qetił muḧemmed kerûn
ferqiş perê qewm qureyş bawerûn
se’d wat yeqîn to cew xwarterî
nadan nefam herzekar terî
qetił muḧemmed bawerî ne dił
muradit hergêz nimebo ḧasił
xeyał fasd ’eqił meḧałen
beḧis bê me’nî fikirê betałen
muḧemmed ḧebîb perwerdigaren
dînş têẍ têz ehil kuffaren
tayfey haşim silsiley menaf
mekerat we řizq tu’mey têẍ saf
wicûdit çêşen dêwaney bed xo
qetił muḧemmed dest biđo pey to
’umer şimşêrş kêşa ce xelaf
wat qesem be seqif semay bê tenaf
mebo ce werda qetił to kerûn
ewsa muḧemmed we dest bawerûn
se’d hem derlad des berd we şimşêr
dû ejdehay ceng zenendey dilêr
pêçyan her dû wêney pêç mar
međaşan we hem we ḧerbey naxar
axir se’d dîş ’umer ẍałben
pey qest qetiłş temam tałben
watiş ya ’umer naman we yadit
se’îd bin zeyd yanê damadit
çenî zewcey wêş ew hamşîrey to
musłiman byen wenet me’lûm bo
carê to bişo qetił ewan ker
ewsa bişo pey qetił pêẍember
bew ḧîle se’d, wêş hem řeha kerd
we hezar ḧał gyan ce destiş ber berd
’umer des kêşa ce me’rekey ew
şî we lay se’îd we dewan dew
yawa we qapî qesir damadiş
xeylê çenîşan bed bê nehadiş
dîş seđay qur’an ne toy enderûn
çûn neẍmey dawud meyo we bîrûn
zûdter çûn cenab benî wiladet
her de řo carê kerdebê ’adet
yek sûrey mesḧef kelam mecîd
mawerdiş perê amîne û se’îd
cew demda cenab peřhoş dana
sûret «tihErebî» pêşan mewana
ce naga ’umer «diq albabEreb kerd
her sê peyapey kêşan ah serd
cenab firawan xofiş berd ne dil
wêş hem penhan kerd ce goşey menził
’umer teşrîfiş we enderûn berd
çenî amîne gifit û şinûd kerd
persa mezmûnê ’ecîb mewendin
yekêtan mewat yekê mesendin
serîḧ waçin pêm dił we endêşen
kelam kê bê? mezmûnş çêşen?
me’naş çi tewren metin ew kamen?
şefay kam merez deway kam zamen?
se’îd wat ẍerez, yeqîn ya ’umer
ême cey mezmûn nedarîm xeber
ne dost ne duşmen ne aşnaman
kesê we řengê naman we laman
ẍerez, ne mezmûn ne mektûb xwanîn
ne tewrat perist ne êncîl zanîn
’umer wat bełê min ḧałîm ce kar
bêzarîn ce dîn tayfey kuffar
sucde we xuđay na dîde berdin
dîn muḧemmed êxtyar kerdin
dest berd we bazûy se’îd bin zeyd
daş we zemîn da çûn seyyad û seyd
nîşt ne řûy sîneş wêney fîl mest
međa lêş we zerb peyapey peywest
amîne gêrtiş kemer bend ew
mekêşaş be zor be dewan dew
bełke şewherş we çar û naçar
xelas bo ne çeng ew bełay naxar
’umer wêney şêr mest bê endêş
miştê da ne řûy ew hamşîrey wêş
derdem carî bî hûn ce řuxsarş
řengîn kerd sefḧey gonay gułnarş
amîne dest kerd we şîn û zarî
we nefrîn sext we bê qerarî
watiş cew bone to međey lêman
penaman berden we xuđay wêman
xatirit cem bo qur’an mewanîn
ta meḧşer her dû her musłimanîn
el’an to her çî mekerî biker
ełbet xuđay hen ce bałayê ser
ḧeq mezłûman xatir peř xaran
yeqîn mestano ce sitem karan
bêzarîn ce dîn but û butxane
pena ber bew ḧeq yektay yegane
xuđa be ḧeqqen pêẍember be ḧeq
qyamet ḧeqqen řagey meḧşer ḧeq
sa to ey ’umer merden ne řaten
çub textey but pişt û penaten
ba ’ibûdîyet xuđay yektat bo
bełkû pêẍember şefa’et xwat bo
’umer meftûn bî bew guftarewe
fewrî ama û nîşt ce kenarewe
ḧerf amîne çûn beřey mergiş
te’sîrş yawa we peřey cergiş
wat ew seḧîfe aro wanatan
bawerş pey min be ’eşq xwatan
take bizanûn çi tewren çêşen
mezmûnş ê’caz ya her endêşen
amîne xatûn qebûł nekerd lêş
’umer hem xeylê be dêqet wat pêş
wat meyl xuđam ne dił bî cagîr
ḧubib muḧemmed pêm bî be zencîr
seḧîfe bawer pêm der emanet
mederûn pêtan we bê xeyanet
amîne watiş ye kelamułłan
wesif muḧemmed êbin ’ebdułłan
bê wizû dirust nyen pey beşer
des do ne kelam mecîd ekber
to xo hem kafer derûn tar û teng
ser ta pa cinûb gumřay dił ce seng
bişo ẍusił ker be aw taze
cew dima dîsan wizû bisaze
ewsa bo tewaf kelamułła ker
řimûzatiş gişt bawer ew nezer
cenab wat dexîl î kare meker
kê qur’anş dan we dest kafer
amîne watiş me’lûm bo we to
umêd hen ’umer musłiman bibo
’umer wêney şêr derlad teşrîf berd
be aw tahêr temam ẍusiłş kerd
lêbas pakiş poşa we endam
mu’awdet kerd dîsan bew meqam
ferma baweran seḧîfey diłgîr
bizanîn çêşen eḧkam teqdîr
amîne xatûn seḧîfeş awerd
’umer we qur’an wêş şerefnak kerd
dîş nwîsyan cew, seḧîfey kerîm
eweł «bîsْmî alilّehî alirّeḧْmenî alirّeḧîymErebî»
tih ﴿1﴾Erebî
مەا ئەەنْzelْنەا ’eleyْke alْqurْئاەنە lîteşْqey ﴿2﴾Erebî
îylّەا tezkîreةً lîmenْ yexْşey ﴿3﴾Erebî
’umer çûn wanaş xofiş berd ne dił
we zat bê çûn yeqîn kerd ḧasił
wat her kes goyay «hiza alkilamErebî»en
me’bûd mexlûq gişt xas û ’amen
me’lûmen ezeł ebed her wêşen
ḧukim ewełîn axrîn pêşen
sucdey sitayş layq be ewen
řoşin bexiş řo tar efzay şewen
ustad hefit taq berz eflaken
xuđay gişt eşya û ademî û xaken
ta ḧał ne řay bed guzer kerdenim
daym sucdey but batił berdenim
muḧemmed emîn yagey amanen
yeqîn pêẍember axir zemanen
’umer be xuđa îmanş awerd
hem be nibuwet ḧezret bawer kerd
muqêř bî be ḧeq be dił be zahêr
wana kelîmey teyêbey tahêr
«eşihd en la îlh îla alilhErebî»
«û eşihd en miḧmida risul alilhErebî»
nehanî cenab ne toy perdewe
qapî qehqehey zewqiş kerdewe
çûn řimay dûsax şadî nimana
we awaz berz tekbîrş wana
cenab û se’îd, amîne û ’umer
sełwat dan we dîn dîdey pêẍember
cenab çûn tûtî şeker xway şeker
ama we zeban watiş ya ’umer
du’ay ḧezret bî her ew řoj kerdiş
pena be xuđay layezal berdiş
watiş ya kerîm yek ce ’ummereyn
musłiman bibo we bê mena û meyn
me’lûm bo we to «ya abin alxtabErebî»
ḧeq du’aş pey to kerden mustecab
ta ebûcehil gumřay bin hêşam
ba her kafer bo ta «qam alqyamErebî»
’umer fermawa «amnitu balilhErebî»
ya cenab! sed car «alḧimdillihErebî»
ye xeylê wexten fêraqen ce beyn
byawnem we lay «sîd alkunînErebî»
ta çûn perwaney dewr şu’ley şem
xak ne’leyniş bimałûn we çem
cenab û se’îd her dû çûn řehber
şîn we ham qedem xak pay ’umer
an yek sa’et, eger zû ya dêr
yawan we qapî qesir ḧemzey şêr
bełê çûn teşrîf mustefay muxtar
ew řo cew menził gêrtebê qerar
yaran ce qapî «diq albabErebî» kerdin
seḧaban yek yek ser ber awerdin
dîn ’umer qebzey derş ha ne dest
midran muselleḧ wêney fîl mest
seḧab gişt yekser ce xof bîn matem
qufił qapîşan ce no kerd muḧkem
seḧaban xeber we ḧezret daşan
çiman gişt qabêz aman we laşan
watşan hana «ya xîr albişirErebî»
«allihim îḧfiz min şir al’umerErebî»
midran muselleḧ wêney xar seng
êradeş sułḧen nimez ya xo ceng
ḧezret fermawa qapî biken waz
pena berd we zat danay bê nyaz
seḧabe hîç kam cur’et nekerdiş
ta ḧemze teşrîf we qapî berdiş
bê xof ce gerdiş gerdûn eflak
der dem bab xeyr meftûḧ kerd bê bak
’umer bew heybet her bew samewe
bew esłeḧey ceng ne endamewe
şî we enderûn řû be řûy ḧezret
sucde berd we taq dû ebrûy ḧezret
ḧezret hem muxbêr nebê ce ḧałş
teşrîfiş awerd we êstêqbałş
dest mubarek berd we cehd û cext
bahûy ’umer gêrit wişara we sext
ta êşiş yawa we ustuxwanş
şî ne şeray mewt řoḧ řewanş
’umer kelîmey şehadet wana
wat ya muḧemmed hana sed hana
xuđa yekêwen to hem ey řesûł
bende we ummet wêt biker qebûł
min be nibuwet to baweřim kerd
be xuđay waḧêd îmanim awerd
be dił ta zêndem gyanim ne řaten
bînayîm daym ne qedem gaten
yaran ḧezret sa ke zanaşan
we awaz berz tekbîr wanaşan
ce şadî êslam şay êmam ’umer
seđaşan ce şar mekke şî we ber
bûbekir û ’umer ’usman û ḧeyder
řazî bo lêşan ḧeq ce bałay ser
her çwar êmam xulefay e’zem
her çwar bizurg mewlay mukeřřem
her çwar řefîq dêrîn ḧezret
her çwar emîn meḧrem ḧezret
her çwar diłsoz dewłetxiway ḧezret
her çwar muqeřeb baregay ḧezret
her çwar faził ce feził ḧezret
her çwar wezîr pey ’edił ḧezret
her çwar mudebbêr imûr ḧezret
her çwar nazir, menzûr ḧezret
her çwar ’aşiq dîđar ḧezret
çwar burc dîn ḧesar ḧezret
her çwar salar her çwar serwer
kerdişan meḧkem dîn pêẍember
her çwar emîr ḧezret padşa
her çwar kewkeb ḧezret wêney ma
beydaẍ êslam kerdişan we pa
sełewat dan we dîn dîdey mustefa
řoşin kerdişan çiray şem’ dîn
carî kerdin ḧukim ayet mubîn
be emir xuđa û qewł pêẍember
řagey hêdayet gêrtişan ne wer
ẍeyr ce xulefay e’lay řaşîdîn
esamî baqî seḧabey guzîn
zeyd bin ḧars, se’d bin weqqas
se’d bin zeyd, pak peř êxlas
ḧemze û bêlal, hem telḧe û zubeyr
kuşendey kuffar řahêban deyr
be’d êbin ’ewf, çenî bin mez’ûn
şêran bê bak şeyday çeng ne hûn
dannidey esrar řay xeyr û selaḧ
ebû ’ubeyde şêr bin ceřaḧ
ebû seleme çûn şêr dujem
cew dima erqem ewlad erqem
ta sî û no nefer seḧabey kêram
we ḧesab yawan dayrey êslam
cenab farûq yanê bin xetab
’erz kerd ne xidmet şay gerdûn řêkab
watiş ya řesûl řoḧim fêdat bo
ser ta pay cestem sergerd řat bo
munasb nyen henî dîn to
ce xof duşmen wey tewr penhan bo
şay xetmî pena qebûł kerd be dił
ẍunçey demaẍiş şikofa çûn guł
çûn kewkeb ne dewr dayrey qemer
çenî seḧaban teşrîf berd we ber
ce şan řastiş siddîq ekber
pey ḧêfiz wicûd pak pêẍember
emîr ’adił ’umer kewt we pêş
dest da we qebzey mewday têẍ wêş
ce lay şan çep êmam ’usman
e’lay «zî alnurîn cam’ alqir’anErebî»
ce pes hem emîr keřar ḧeyder
kuşendey kuffar mewlay mu’teber
dehnidey bê bak «rib al’almînErebî»
řazî bo lêşan yek yek ecme’în
ma baqî yaran şêran sefder
gêrtin pes û pîş dewr pêẍember
emîr ’adił cenab faroq
yanî hay ’umer serdar sertoq
pey pey ce pêşřew xwacey ka’ênat
her «la alh ala alilhErebî» mewat
bew temkîn xas dił pezêrewe
pencey pehlewî we şimşêrewe
dûrbaş mekerdiş we êstêẍna we
we endek endek meşîn we řawe
çûn qewm qureyş dîşan ha ’umer
kewten ew nway pak pêẍember
dił weş bîn watin ’umer çend merden
niga ken çi tewr furset awerden
gişt we êşare watin ya ’umer
kên ce pişt to bawer ew nezer
watiş eweł «la alh ala alilhErebî»
duhem «muḧemّed resul alilhErebî»
her kes ne cay wêş bikero axêz
mebo be tu’mey mewday têẍ têz
bew tewr ta ke şîn we ke’bey şerîf
kerdişan tewaf mertebey zerîf
dîsan hem cew ser bew nezim taze
bew terz û temkîn her bew endaze
teşrîf ḧezret şay «xîr al’enamErebî»
ne toy tewq pak seḧabey kêram
ce «ki’bة alilhErebî» muracê’et kerd
qedem we menził muqeddes awerd
muşrêkan ce daẍ ’umer bîn matem
yekser pêç werdin çûn mar erqem
şêwya ayîn wezi’ zemane
meẍşûş bî bazar but û butxane
kobendî kełek şeytan mel’ûn
dirya we hemda ce řûy dehir dûn
kafir dûra dûr çûn xûnexware
pey ehil êslam mekerd nizare
her kes ce her ca fursetiş mawerd
kafir musłiman ezîyet mekerd
axir bûbekir siddîq ekber
’erz kerd we xidmet pak pêẍember
wat ya muḧemmed faydeş nyen
qureyş kafir gişt bedxû byen
her ca êslamê bwînan we çem
yek yek we furset pêş meden sitem
ba bişîn hicûm we ḧerem berîn
dîn muḧemmed aşkar kerîn
cwab da ḧezret şay «xîr al’enamErebî»
ferma çûn ḧała kem desen êslam
ême endekîn quwet nedarîn
çûn keştî û derya her nadyarîn
siddîq ekber çend delîl awerd
xeylê pey ḧezret mubalẍeş kerd
ta ḧezret teşrîf xeyr we bîrûn berd
hem ’ezim tewaf «ki’bة alilhErebî» kerd
cew demda ’umer umêd êslam
çenî çend nefer seḧabey kêram
ḧizûr nedaştin ḧezret teşrîf berd
ce «bît alḧiramErebî» meyl ta’et kerd
çûn ebûbekir siddîq ekber
derdem teşrîf berd we ban mênber
we awaz berz xutbeyê wana
ḧemd xuđawend danay tewana
hem ne’it ḧezret we mabeyn awerd
be’d we êslam merdum de’wet kerd
naga muşrêkan meẍlûbe kerdin
ḧemłe wêney seg we esḧab berdin
ḧezret teşrîf berd tenha we kaxê
esḧaban her yek şîn we suraxê
mend her we tenha siddîq ekber
kewt we ceng qewm gumřay kem huner
’etebey êbin řebî’ey mel’ûn
ne’leyniş horgêrit we bê çend û çûn
ewind da we ferq řuxsarş we cewr
řuxsar mahiş bî be sya hewr
řûy mubarekiş carî bî ce hûn
ser ta pay bałaş bî be lalegûn
ẍerez, we bê hoş ew şay derya dił
ce êş karî zaman peř çił
ta ebûtemîm her bew zamewe
laşeşan pêça we toy camewe
we koł berdişan bê hoş we yane
cem bîn ne dewirş xwêş û bêgane
axir ta we ḧał helaket yawa
ew řo bê hoş bî ta ke xur’awa
ebûquḧafe çenî umim xeyr
deyrî bîn wêney deyryan deyr
her dû dest kerdin we şîn û zarî
be waweylay germ we bê qerarî
giroy qewm û xwêş yaran demsaz
ewind we siddîq kerdişan awaz
siddîq ekber ta ama we deng
ḧałatiş yawa we sed hezar řeng
watiş ser ta pam aẍşitey xûnen
dexîl muḧemmed eḧwałş çûnen
des gêrtin we dem řay ḧerfişan best
her kesê pey wêş lêw ḧesret gest
watin henî nam muḧemmed meber
tayfey qureyş mekerat bê ser
umim xeyr te’am awerd bido pêş
bełke hem beyo we ḧałat wêş
ẍerez, umim xeyr her çend êlḧaḧ kerd
pey derman zeřê cew te’am newerd
watiş muḧemmed ḧałş çi ḧałen
be xwa min pey ew zebanim lałen
axêz ker bişo lay bênit xetab
ce umim cemîl pêm bawer cewab
umim xeyr lwa şay sosen xałan
ce umim cemîl persa eḧwałan
umim cemîl wat nedarûn xeber
ba bişîn we lay siddîq ekber
ew her dû ḧorî dîde û dił safe
ta şîn we yaney ebûquḧafe
dîn ebûbekir, ẍełtan hûnen
mecrûḧ teqdîr çerx gerdûnen
umim cemîl wat ye xo ha merden
her qewmê wey tewr î kare kerden
zat xinzîren ce ezeł zatiş
xuđay asman nedo necatiş
ebûbekir wat cergim zuxałen
řesûł xuđa ḧałş çi ḧałen
umim xeyr watiş eḧwałş xasen
daym her ne wîr qest qesasen
to carê zeřê te’am ekil ker
ta be siłamet beł hordarî ser
ebûbekir wat min şertim kerden
nadim nimebûn ta we řoy merden
her ta muḧemmed newînûn we çem
ḧeram bo te’am zyad ta we kem
ew řo teḧemmuł kerdişan ta şew
ew her dû nîk jen we dewan dew
siddîq ekber we hoş û medhûş
taw taw, yek yek berdişan we dûş
ladê yek sa’et negêrtin aram
ta we lay ḧezret «’ilîh alsilamErebî»
ḧezret dî we çem sucde berd derḧał
kewt ne xak paş çûn řîzey xirxał
bosa dest û pay bilûr ḧezret
persa ce ḧałat řencûr ḧezret
rêza ne dîde esir «ma’ alurdErebî»
yaran ce giryey ew gişt giryan kerd
bûbekir siddîq watiş ya ḧebîb
pey derdedaran her tonî tebîb
rîşey erwaḧim her we to benden
to dîm, min henî êşim nemenden
ẍeyr ce ceraḧet ’etebey fasq
mel’ûn merdûd gumřay munafq
min yekê ewan sed hezar nefes
ye we min kiryan nekiryan we kes
dexîl ya řesûl destim we daman
êmşew walêdim çenî min aman
du’a biker pêş beł musłiman bo
ce řoy qyamet ehil îman bo
cew dima ḧezret des we du’a kerd
derdem umim xeyr îmanş awerd
yek mah teweqquf kerdin cew yane
mama we laşan xwêş û bêgane
ce naga ’umer şêr neř bahû
«rizî alilh ti’alî ’inhuErebî»
ama ce lawe bê xeber ce kar
sucde berd we řûy mustefay muxtar
’erz kerd ya řesûl derûn peř xarîn
ême ta key dîn penhan bidarîn
ḧezret ḧêkayet siddîq ekber
maceray kuffar gişt kerd pey ’umer
fewrî axêz kerd bewr sehminak
berşî ce meclês çûn şêr bê bak
eweł car tewaf «ki’bة alilhErebî» kerd
baz hem we meclês qureyş teşrîf berd
ebûcehil wat řasen ey ’umer
řay dîn êslam gêrtenî ne wer
sucde we xuđay nadîde berden
şadetit we şan eḧmed awerden
ce dîn qedîm ced û abay wêt
wiyerdî sed ḧeyf ye çêş ama pêt
ce xuđay hubel but û butxane
netersay wêt kerd řisway zemane
’umer wat bełê min musłimanim
’ebid pêẍember axir zemanim
«aşihd en la alh ala alilhErebî»
we muḧemmed hem hen řesûlułła
xwêşan kafir ce lam bêganen
butxanan gişt, çûn edeb xanen
bûcehil ẍerez ne kelleş bî germ
ẍeřa we fîlan qewman bê şerim
dû sê penca kes ḧazir bîn cewdem
pey qest ’umer nyaşan qedem
’umer sîlaḧiş nebî ce werda
yek dest çûn esper kêşa we serda
ew dest kerd we gurz bahû bułend kerd
međaş we fîlan we ḧerbey neberd
we her kes međa mişt sehminak
çûn mewt bê gyan mekefit we řûy xak
miştê da we ferq bûcehil we qar
ferqiş dû let kerd be wêney xyar
axir ’etebey řebî’e cew dem
yawa wêney ko pence dan we hem
’etebeş horgêrit çûn kuwe xara
daş we zemîn da çûn seng sara
miştê da we řûy řuxsarş we zor
bînayî řastiş der sa’et bî kor
ebûlehebiş tarna we tar
mexşûş kerd besat qewm bed kirdar
ta qewm qureyş hicûm awerdin
’etebe ne jêr ’umer berberdin
xwelase ew řo şikest da pêşan
yek yek řû nyan we yagey wêşan
’umer wêney şêr mest bê endêş
ce hîç tayfe nimekerd endêş
megêła bê bak tenha we bê xem
meşî we tewaf ke’bey mu’ezzem
ce lay senadîd meberdin namş
yekser melerzan daym ce samş
dîsan teşrîf berd we «dar al’erqimErebî»
yawa we ḧizûr řesûl xatem
çigûnegî ḧał me’reke û neberd
maceray muşrêk seraser ’erz kerd
ḧezret fermawa bełê ya ’umer
meger xuđawend kumek bo ce ser
eger ne kuffar bê ḧed şumaren
seḧabe endek ce ko dyaren