mebْḧesu القەزەائ ûەالقەدەر
From the Book:
Eqîdey Merziye
By:
Mawlawi Tawagozi (1806-1882)
13 minutes
687 views
weser hewargey şeşemîneda
qeza û qeder wan le kemîneda
mezhebî qewmî eş’erîyeye
qeza îradey ezelîyeye
beste be eşya temam û kemal
leser her çî hen «fî ma layzalArabic»
qeder îcadî ḧeq te’alaye
«fizlaً, riḧimةًArabic» bo ew eşyaye
leser qedrêkî mexsûs û mutqen
be teqdîrêkî mensûs mu’eyyen
«fî zwatîha fî ûەسیفەاتیهاArabic
ûٲḧwalha fî ٲwiqathaArabic»
ya qeza «’ilim aliḧqّ ’ezّ, celّArabic
ٲûّelٲ bizî alٲşya fî alٲzilArabic»
«کەمەا hîyْ ’eleyْhْ we ٲmّەا alqederْArabic»
îcadyan be wefq ’îlmî serbeser
«za be’ْzّ mimّa qalwa hunakaArabic
weqedْ fusّra biẍîr zakaArabic»
qeder mustelzîm lebo qezaye
bo we be tesrîḧ ḧedîs pêy naye
îman be qeder îman bewîçe
bişnew pêy dewê em tefsîlîçe
er fikirit buwê zûm kird îşaret
tehzîb nakem min hîç bo ’îbaret
em kelam degeł fiłane kelam
îstiẍnasî buwê ferq nîye le lam
«awّlaًArabic» her ta tekeřřuř buwê
çaktir ba çaktir teqeřřuř buwê
qisey naḧeqîç ke bê şumar wê
ḧeq her yekêke tewê tekirar wê
ewe mu’essîr «fî alucudArabic» û bes
«celّ, ti’alî, ’ezّe, tiqidّsArabic»
bê wêne û madde, bê mudde û alet
we bê mandegî û ’îciz û melalet
awridye wicûd gişt eczay ’alem
le ’edem dîsan deywatew ’edem
ewa le dîwan «qizaArabic» û «qederArabic» da
seẍîr û kebîr gişt le defterda
«ma zir lih alkunu balmirّeةArabic
ḧitî xirdil, ḧibّة, zirّeةْArabic
awْ lemْḧة ٲû lefْteة nazirArabic
awْ xetirة ٲû felْteة xatirArabic»
«fî ٲmّ alkitab fî luḧ miḧfuzArabic
fî al’ilim alimḧît kulّwiha milḧuzArabic»
îradey tabî’ ’ilîmî amadey
qudretî tammey ewşon îradey
řûy kird le ser kel serberzîy ezel
welay mumkînda ewlay musteqbel
têrête wicûd «biٳḧisanhîArabic»
«kulّe waḧd fî zimanhArabic»
«ḧesْru alucubî za muqْtezahuArabic:
leyْs xalqu alsîwî sîwahuArabic»
«ٲlemْ terewwa alimdّe lilfî’Arabic?
fehû alxalîqu likilّ şî’Arabic»
murîd û fe’’al «lima yurîdArabic»e
çak, xirap, merîd eger murîde
ḧesen er qebîḧ, nafî’ er «zu zirّArabic»
kufir eger îman, eger xeyr er şeř
ta’et û ’îsyan, fî’il û qewl û nefis
er sehu er nîsyan «اەلْyewmArabic» ẍed û ems
tał û şîrîn û ’aczî û surûr
zyadî û kemal, nuqsan û qusûr
xwêş û bêgane wek nizîk û dûr
ḧeyat û memat, zulumat û nûr
ba û baran, hewr û bewr û gişt zemîn
asman yek yek ta ’erşî berîn
îrade û meşyet teqdîrî ewe
qeza û ḧukim û ’edil tedbîrî ewe
bełê çawekem! to xot deyzanî
wahîmedare ’eqłî îmkanî
her sîfetê ḧeq biłê kemałe
gewrey bizanî bo ew dermałe
ew wesfe bêran nîsbet de çake
«silaةe alٲdibArabic» bawke! eda ke
«alilh akberْArabic» biłê be yeqîn
«alḧimdu lilh rebّ العەالەمینْArabic»
xem bidere xot zerîf bwêne
«subْحەانە ribّy al’ezîmArabic» bixiwêne
ser binê zewî cêgey xomane
«subْحەانە ribّy alٲ’ْlîArabic» bizane!
wîrdit ledway tewawbûnî seyr
«asْteẍْfîru alilh bîdîhî alxîrArabic»
edeb le kelam «xwas albişirArabic»
çilon dwîgin bêrane nezer
’eybe bê mayey, bê bigre beha
le «fٲridtu ٲn ٲ’yebehaArabic»
le «fٲrade ribّwikArabic» we bê řenc
degeyte «aşdّArabic» têrîte der genc
bê bakim le derd êşî nezanîn
«ٳza meriztu fihuwe yişfînArabic»
«rebّ alْxeyْru kulّwih bîyedeyْkْArabic»
«likînْ leyْse alşerّ ye’ûdu alîkeArabic»
luqmey îqtîday enbya bicû
««fibdahim ٳqitedîhْ» tenْcu ...Arabic»
neqis herçî heye xasey ’edeme
me’lûme ’edem esłe bo heme
her xeyrê ke hes xasey wicûde
wicûdî wacb her bo me’bûde
me’lûm dyare ’edem lêtewe
her şeře û şeřî lê dewêtewe
eger çakeyê le to meşhûde
ewe le asar esłî wicûde
bîdere lawe ’eqłekey xoman
çak çak manay «ma ٲsabikArabic» bizan
zahîr bû sewab be meḧzî fezle
’îqabî cenab ḧeq ’eynî ’edle
’eqiłit weswese eger kem naka
her dełêy qudret boç çakim naka?
em qise çilon sa musellem bê:
qudret neyêłê esiłit ’edem bê?
qelbî ḧeqayq emrêke betał;
te’sîrî qudret bo meḧał, meḧał
bo mahîyetî me’dûmî nakes
poşînî lîbas wicûd bese bes
se’yê ka wicûd çak têyda cê ka
’edem û îmkan bełkû jêr pê ka
lêy neyêrê zor zułmetî ’edem
çawî řoşin bê be nûrî qîdem
ta le ’emelda neymênê qusûr
ḧesbe řezay ḧeq lêy bête zuhûr
axir îrade û meşîyet teqdîr
«te’elّqetْ balxîrî ûەالّşirîrْArabic»
emma emir û ḧub řezay «zwalmininArabic»
«مەا te’ilّqetْ ٳliّa byalḧesenْArabic»
teqdîr meşîyet îrade û qeza
mustelzîm nîyen bo ḧubib û řeza
be şeř nařazî be xeyr řazîye
qeza gişt xeyrin çun ḧeq qazîye
diřk day le pêt şeře; dełêy: wey,
xeyre; perjînî baxî pê dekey
ar şeře; sûta xele û xermanit
xeyre; ba’îse bo çêşt û nanit
be’zê muradat heye menhîye
be’zê me’mûrat hes murad nîye
leber çend nukte û mesleḧe û ḧîkem
«neḧnu la ne’ْlem, alilh a’ْlemArabic»
wa nebû, eme way kird îfade,
emir mustelzîm lebo îrade
her ḧeqqe, bê şik, cewadî mutleq
«xeyّrArabic»y meḧiz û «ẍinîّArabic»y berḧeq
«likin lim yu’ْtî ٳلاە ma seٲliْArabic
alsîneةّ asْti’dadîna, ٲcelْArabic»
ustad zaxî xoy boç webad deda?
zax be mwafîq îstî’dad deda
zaxî deban zax têxî debane
zaxî xurasan bo xurasane
bo birsî aw û, lebo tîng nan
’aqłî hełse sa boyan bêran
«xususaًArabic» ḧekîm wa saḧêb şanê
bê qarûre û nebiz le derd bizanê
nîye legreda hîç qise û basê
deskarî xoynî çakman denasê
hergah ke wa wê ewa me’lûme
herçî pêman ka ẍeyre melûme
«suؤْli alٳsْtî’ْdadْ لەنەا nu’anîArabic
ٲmْruhu, celّ عەلاە, ٲmْرەانیArabic»
sa’îl bo emreyn ełbet mutî’e
sa’îl bo «ٳfْ’elْArabic» feqet şenî’e
pes wa îta’et her wekû ’îsyan
herdû muqtezan bo ’eynî însan
şeř le neqa’îs ḧudûs û ’edem
xeyr le xesa’îs wicûd û qîdem
«ûەمەا zikirna sîrّû lîlqederArabic
qid ٲfişînahu, waza zeherArabic
yewme alqyamة ma lame ٲḧedْArabic
ٳliّەا nifsehu kima qid weredْArabic»
kullî nî’metê lewewe fezle
kullî nîqmetê lewewe ’edle
agaman nîye, wek tarîkeşew,
ne le ’ilmî ew, ne le ’edlî ew
boy heye teklîf ḧeqî «zwalcilalArabic»
«bima şa’hu mînّa mînْ ٲfi’alArabic»
degeł ewîçe hem bika teqdîr
esbabî men’îç; «ٳn huwe alxbîrArabic»
leber ewe wa teqrîrî bot hat
be’zê le fîrqey ’ulemay suqat
ḧukim be wicûb sikûtman dekat
le «lîmeArabic»y ef’al le «kîfArabic»y sîfat
er nextê şu’ûr heye pêtewe
ke witit xudas debřêtewe
«qewْm ٲfiretuwa, qewْm ferّetwaArabic
ٲzْnehim mînْ ḧeqّ hela qerّetwaArabic?»
cebrîy bê ḧał û qederîy mecûs
ew bo xwênxor û em bo siřwan cûs
ba bêyn leben bîn emma nek demî
«nixirc mînْ bînî fers wedemArabic»
nek wek ladêyî nek wek şarî bîn
xalîs bîn sa’îẍ lebo şarîbîn
«qilna kilّû şî’ mînْ ḧîsu alٳyicadArabic
xîrً sadirً min ribّ ali’badArabic
nerzî بالقەزەا we bima yuqْzîArabic
bizatî alşّrّ almeqْzî la nirzîArabic»
ef’alî ’îbad, er xeyre, er şeř
hemû mexlûqî xalqe yekser
«femînْ ḧeyْsu alxelْqArabic» mensûb be ḧeqe
«wemîn ḧîsu alkisbArabic» mensûb be xelqe
«mînْ cîheةy alxelْqArabic» hemûy her xeyre
«mînْ cihة alxelqArabic» be’zêkî zeyre
boçî? «خەالیقû alwerîArabic» xebîre
be mesnû’atî xoy çak besîre
nas nasî û naqîs «cahlîn balḧalArabic»
mesderyan wek fî’il hemû «zû a’ْtîlalArabic»
«lîza lawîsْٲlu ’emّەا yefْ’eluArabic
we niḧnu ’emّa nefْ’elْ nusْٲluArabic»
’îlmî temam û îradey temam
qudretî temam «xalq alٲnamArabic»
«byalٲşْya, leha, ’eleyْhaArabic» bê qîl
«bitefsîlha lîlxelqî delîlArabic»
«ٲla ye’ْlemu menْ xeleqْArabic» bizan
«û هûûەاللّtîf alxbîrArabic» bê guman
ełbette îcad layq bew dewê
xalîqî řêkî hîç kes nakewê
’îlmî nuqsan û îradey nuqsan
qudretî nuqsan ta’îfey însan
er kesê çawî diłî bwênê
sîway kasbî çî tir demênê?
biłê bew kese wa deřot be řê:
bizan dezanê çend hengaw denê?
ya hengawêkî çend bingis dewê?
emřo ya sozû, key degete cê?
ledway su’al we bê qûleqûl
me’lûme ewe pêy nałên zuhûl
«fî ٲzْher alfi’ilArabic» eme ḧałîye!
le ḧerekatî e’zada çîye?!
bê xeber le ḧał ewweł û me’al
be ewe dełêy «xalîqu alٲfi’alArabic»?!
bo řutbey îcad boçî dekey nesb?
mezhere û meḧel «zu alkisbArabic» û «feḧesْbiْArabic»
şuhretî mezheb ḧukema weye
ewan lelayan wesa’ît heye
«ٲmّa tiḧqîqaًArabic» lay ewanîç was
mu’essîrî «fî alucudْArabic» her xudas
xelayq řoyn elay eflatûn
çî dełêy? biřoyn le tirsî ta’ûn?
le cwawyanda qisey emeye:
tematan çîye? ’alem kureye,
zemîn merkeze, eflak wek keman,
ḧewadîs wek tîr, însan wek nîşan,
«walilh alirّamî feٲyْne almeferّArabic?»
wehza alkilamْ yuş’îr bima merّeArabic»
er neqłî û ’eqłî lelat me’lûme
ḧałî î’tîzal tewaw mefhûme
ḧukemayç bûn wek mutekellîmîn
emcar ew mer her pişt da le zemîn!
eger su’alî weha carîye
«mukelّfْ bîhîArabic» îxtyarîye
mexlûq bû esłî teklîf betał bû,
mediḧ û zem, sewab, ’îqab lenawçû
bo eş’erîye hîç me’nay nîye
ew xirabeye leser cebrîye
cebrîy ewpeř xeyr, î em peř şeře
em peře serḧed piř dawa û geře
le «murْte’îşArabic» û «betîşْArabic» ’erzî kem
lerzînî ewî û lerzandinî em
yekê řakêşin, yekê xoy řaka
yekê lałe û, yek xoy qise naka
ferqyan heye em çend sûrete
er ḧîssî bwê be zerûrete
boç însan herwek ḧecer dey qerar
neywê qudret û fî’il û îxtyar?
xo mukellefe û mu’aqeb musab
leser kirdarî çak û î xirab
faydey teklîfîç heye bîzane
da’îy îxtyar fî’lî însane
îsnadî fî’lîç ebal ew, bifam
be ḧeqîqete her wek «selّyArabic» û «samArabic»
nisûsî qet’îş heye bê şumar
xetmê bixiwêne leser ta be xwar
her munafî hat lêt bigrê terîq
bo def’î bikoş be yarîy tewfîq
eme řêkî ’eqił çilon dekewê
bo ’îbad «ٲsilaًArabic» hîç fî’lê newê
er dełêy ciłew bem lada bade
ledway te’mîmî ’îlim û îrade
«ٲlicebْru lazîmْ qetْ’aً we ḧeqaًArabic
lanّhima aynْ ti’ilّەقەاArabic
bûcûdî alfi’ilArabic» wacbe wicûd;
cehil û texelluf bo mirad merdûd
«ٲûْلەا famtin’Arabic», çawî îxtyar
le dînî wicûb, îmtîna’ bêzar
«ye’ْlemu yirîd ribّy fî alٲzelْArabic
اەن ’ebdehu yitirkْ ٲû yif’elْArabic
za alfî’le walْqewْliْ fî ma la yizalArabic
biٳxityarîhî; rufî’e alٳşikalArabic»
mełê lemeda wa day dyarî
îxtyar kirdin bê îxtyarî
boç? bû îxtyar be mute’elleq
bo îrade û ’îlim xalîqî ber ḧeq
«ٳyizî alucubu balaxtyarîArabic
muḧeqّyiq lehu fela tumarîArabic»
ewa me’lûm bû ef’alî ’îbad
nebû le terzî ḧerekey cemad
«weٲyْza yunْqezْ biٲfi’alî aliḧqArabic»
qa’îl be wicûb «’ilî aliḧq ٲḧimqArabic»
«tilxîsu alkilamArabic» lelay ’eqłî wird
zerûret cebrî meḧzî betał kird
boç? eger newê besîret derbes
ferqî murte’îş degeł betîş hes
dîgte îradet çilone merbût
be teref su’ûd nek belay suqût
«helْ simî’te qetْ: ٲyّha aliḧcir!Arabic
qum, la teqimْ, min ٲcْhelî albişirْArabic
fikeyْfe zenّû al’aqil alḧazîqArabic
birbّ al’irş al’ilîm alxalîqArabic?»
bê cîhet deyêt furqan û încîl?
«la weba’îsî alّrusْlî balّdilîlArabic»
baz lem layçewe edîlley neqlî
her wekû ḧucec qet’îyey ’eqłî
seday day le gwêy derûnî agah
«la xalîqe lilٲşya’ ٳliّa alilhArabic»
pes wa wacb bû ’edil û îqtîsad
le î’tîqadda bo ehlî řeşad
gwê ne le em la, ne le ewla keyn
la za, wila za, ٲmْr beyْne beyْnْ
şer’î eqdesî «’alîw alcinabArabic»
bew emre dełê kesb û îktîsab
boç bo te’elluq qudret be meqdûr
wechî îxtîra’ hîç nîye zerûr
«fî alٲzelْ qidirةْ ribّna almuta’Arabic»
beste be ’alem be bê îxtîra’
«’ind alaxtira’ binu’ axirArabic
min alti’liqArabic» pencey da le der
te’elluqêkîç ba bwê dîsan
new’ê tir lebo qudretî însan
her new’ê heye be şer’î muxtar
musemmas be îsim kesb û îxtyar
dezanîn heye nazanîn çîye
bo mahîyet řêy ’îbaret nîye
wîcdan pêt dełê heye îxtyar
’îbaret dełê nayzanim hawar
boç ’eybe tesdîq be wicûdî şey
nezanî beyan ḧeqîqetî key?
be’dez dela’îl bo bûn awirdin
herweha deyêt bo teqrîr kirdin:
«fî’luna daxîlْ tiḧte alqudirtînْArabic
bîchitîْnî muxtelîfeteyْnArabic
meqْdûru alilh mînْ ḧeysu alaycadArabic
mînْ cîheةy alkesْbi meqduru ali’badArabic»