sifet

176

sifet kelîmeyêke ke bo tewawkirdinî me’nay naw yan bonaw be kełk ehênrê.

sînfekanî sifet

177

sifet pênc sînfî heye:

1- sifetî çonî

2- sifetî nîşanî

3- sifetî jimareyî

4- sifetî mubhem

5- sifetî pirsî

178

sifetî çonî ewanen ke çonîy naw pîşan eden; weku,

pyawî bed tirêy řeş

lemaneda «bed», «řeş» çonîy «pyaw», «tirê» pîşan eden; sifetî çonîn.

179

her çwar sînfekey ke pêyan ełên sifetî te’înî, çunke emane çonîy naw pîşan naden; her te’înyan eken; weku,

em baxe çwar henar hendê minał çend mekteb?

le wêney yekema sifetî nîşanîy «em ...e» nawî «baxî» te’în kirduwe; bêcge le «em baxe» baxêkî tir nayête bîr. leduwema sifetî jimarey «çwar» nawî «henar»y te’în kirduwe; le «çwar henar» kemtir yan pitir «henar» be bîra nayê. le sêyema sifetî mubhemî «hendê» nawî «minał»y be pîşandanêkî mubhem te’în kirduwe. le çwarema sifetî pirsîy «çend?» be řûyêkî pirs nawî «mekteb»y te’în kirduwe.

sifetî çonî

wezîfekanî sifetî çonî

180

sifetî çonî dû wezîfey heye:

1- ebête tewawkerî naw; weku,

genmî pak

2- ebête tewawkerî basî natewaw §79 we beyaryey em fî’lewe me’nay nawîş tewaw eka §77; weku,

xepê azaye.

wezîfey naw tewawkirdinî sifetî çonî

181

sifetî çonî bo tewawkirdinî naw exrête dwayewe we edatêkî tewawîy «y»ş enrête meyanyanewe; weku,

minałî zîrek mûy zerd

182

eger dwa ḧerfî nawî tewawkiraw «y» bê «y»êkî key lê zyad nakirê; weku,

tancî řeş

edatî te’rîf legeł nawî be sifet tewawkiraw

183

edatî te’rîfî mubhemî «êk» řastewxo exrête dway nawekewe §120; weku,

minałêkî zîrek mûyêkî zerd tancîyêkî řeş

184

bo ewe ke nawêkî be sifet tewawkiraw be edatî te’rîfî me’yen te’rîf bikirê ebê le pêşa bixrête şikłî nawî lêkdirawewe §166, emca edatekey te’rîfyan leser dabnirê §169; weku,

nawî be sifet tewawkiraw: te’rîfkirawî

minałî zîrek: minałe zîrekeke mûy zerd: muwe zerdeke tancîy řeş: tancîye řeşeke

gelkirdinewey nawî be sifet tewawkiraw

185

bo gelkirdinewey nawî be sifet tewawkiraw ebê le pêşa bixrête şikłî nawî lêkdirawewe §166, le paşa be edatî te’rîfî me’yen te’rîf bikirên yan sifetî nîşanîyan bixrête ser we le dway ewe gel bikirênewe; weku,

nawî be sifet tewawkiraw	te’rîf û nîşankirawî	gelkirawî
minałî zîrek	minałe zîrekeke	minałe zîrekekan
em minałe zîreke	em minałe zîrekane
mûy zerd	muwe zerdeke	muwe zerdekan
em muwe zerde	em muwe zerdane
tancîy řeş	tancîye řeşeke	tancîye řeşekan
ew tancîye řeşe	ew tancîye řeşane

durustkirdnî sifetî çonî

sifetî çonîy durustikiraw

186

bêcge lew sifetaney weku cwan, çak, dirêj, sûr, .... hitid. ke le esła hen etwanrê le naw û le fî’il hendê sifetî çonî peya bikirê, ew sifetaney çonîye ke wa bêne meyan pêyan ełên sifetî durustikiraw.

sifetî çonîy le naw durustikiraw

187

bo durustkirdnî sifetî çonî le hendê naw ew edataney le cedwelekey xwareweda nûsrawin, weku pîşandirawe, exrêne dwayanewe:

naw	edat	sifetî çonîy le naw durustikiraw
zistan	y	zistanî
kerkûk	y	kerkûkî
qawe	y	qaweyî
keraçî	y	keraçîyî
pyaw	ane	pyawane
kerkûkî	ane	kerkûkîyane
kiç	anî	kiçanî
kuř	anî	kuřanî
şerim	n	şermin
goşt	n	goştin
asin	yin	asnîn
qîr	yin	qîrîn
gurg	asayî	gurgi’asayî (gurgasayî)
dara	asayî	dara’asayî
kurd	warî	kurdewarî
tirk	warî	tirkewarî
ker	ekî	kerekî
quř	awî	quřawî
çeqo (cacim)	ger (ker)	çeqoger (cacmiker)
bax	ewan	baxewan
tirs	nok	tirsinok
lerz	ok	lerzok
ta	dar	tadar

188

her çî nawê me’newî nebê etwanrê be yaryey «y» û «dar», «ker»ewe bikirê be sifet. legeł emeşa hendê lem nawane bepêy gerekî bekełkihênanyan yan durustibûnyanewe weku le cedwelekeda ebînrê be yaryey hendê edatî kewe kirawin be sifet. bo emane qa’îdeyêkî taybetî nîye.

nawî me’newî beyaryey «y»yewe nakirê be sifet. bełam bepêy durustibûnyan gerekyanewe, be edatekanî ke ekirên be sifet.

189

bo dananî em edatane bepêy ḧerfî dwayî nawekewe weku §156 û le basî ḧerekeda nûsrawe mu’amele ekirê.

sifetî çonî le fî’il durustikiraw

190

be xistinî edatî «ok» ledway řegî hendê fî’lî lazmewe sifetî çonî durust buwe; weku,

geřan: geřok bezîn: bezok fiřîn: fiřok

le «giryan» û «tirsan», «girînok» û «tirsinok» hatuwe.

191

sîẍey dûlayî řaburdûy fî’lî lazim û mechûl řastewxo sifetin; weku,

mirdû kujraw

sifetî çonîy lêkdiraw

192

sifetî çonîy lêkdiraw ew sifetanen ke le dû yan le dû pitir kelîme durust bûn §92. le kurdîya weku nawî lêkdiraw sifetî lêkdirawîş zore.

durustibûnî sifetî çonîy lêkdiraw

193

hendê car le nawêkî benaw tewawkiraw «y»y tewawî heł egîrê; weku,

nawî benaw tewawkiraw: sifetî lêkdiraw

çawî baz: çawbaz gerdinî qaz: girdinqaz

194

le dû nawî serbexo-

1- hîç edatêkî lemeyana nabê; weku,

laq kûleke zig dîzolke

1- yekê le edatî tewawîy «le», «be», «bê»yan le meyana ebê; weku,

sîrkeyî lekoł camanebeser řîş bê şane

3- nawêk dûbare ekirêtewe; weku,

parçe parçe çîn çîn řê řê

195

le nawêkî be sifet tewawkiraw-

1- eger sifeteke çonî bê edatî tewawîy «y»yan lenaw heł’egîrê; weku,

nawî be sifet tewawkiraw: sifetî lêkdiraw

mûy zerd: mûzerd parey zor: parezor çawî birsî: çawbirsî

2- sifetî naweke jimareyî ebê; weku,

çwarçaw sêser

196

hedê car edatî tewawîy «e» exrête meyanî dû sifetewe; weku,

konedewłemend

197

hendê be xistinî zerfî «na»epêş sifetewe durust ebin; weku,

nařêk napak

198

hendêk le sifetêk û kelîmeyêkî tir durust buwe we le meyanyane edatî yekxerî «û» danrawe, bełam kelîmey duwem zor car kelîmeyêkî bême’na ebê; weku,

şil û şoř wişk û biring nerim û noł gurc û goł zerd û zoł tarîk û nûtek pan û poř sard û siř

ebînrê ke kelîmey duwemî hendêkyan le ḧerfî yekemî sifeteke û «oł» yan «oř» durust buwe.

199

le yekê le edatî tewawîy «be», «bê» yan le edatî «haw» û nawêk durust ebin; weku,

bedes bêkes hawdeng

200

le nawêk û sîẍey dûlayîy fî’lî mute’eddî yan sîẍey dûlayîy řaburdûy lazim û mechûl durust ebin; weku,

nanxor bawik mirdû babirdû serpêçraw

sifetî çonîy biçûkkiraw

201

hendê sifet be xistinî edatî «ołe», «ełe», «yile»edwayewe me’nay biçûkî edrêtê. em çeşne sifetane pêyan ełên sifetî biçûkkiraw; weku,

sifet: sifetî biçûkkiraw

nerim: nermołe, nermełe, nermîle nask: naskołe, naskełe, naskîle sipî: sipîle sewz: sewzełe

202

bo hendê «ok» be kełk ehênrê; weku,

bař: bařok tirş: tirşok

203

hendê carîş «kełe» be kełk ehênrê; weku,

sûr: sûrkełe sipî: sipîkełe sewz: sewzkełe

ew îzaḧey le §175da dawmane bo sifetîş eşê.

sifetî çonîy weku naw be kełk ehênrê

204

etwanrê hemû demê sifetêkî çonî lebatî naw be kełk bihênrê. ew sifetey weku naw be kełk hênrabê etwanê wezîfey naw be tewawî bibînê bełam ebê bizanrê ke le pêş ew sifetewe hemîşe nawêkî şarrawe heye; weku,

şêtêkim dî. (pyawêkî şêtim dî.) şêtekem dî. (pyawe şêtekem dî.)

payekanî me’nay sifetî çonî

205

me’nay sifet sê payey heye:

1- payey ’adî

2- payey zyadî

3- payey here zyadî

206

payey ’adî esłî sifetekeye; weku

espêkî cwan

207

payey zyadî payeyêk pîşan eda ke le hî esłî sifeteke pitre, eme bo endazey çonîy meyanî dû kes yan dû şit be kełk ehênrê; bo durustkirdnî edatî «tir» exrête dway sifetewe; weku,

minałêkî zîrektir espêkî cwantir pîremegrûn le goyje beriztire

208

payey here zyadî payeyêkî here berz pîşan eda, we eme bo endazey çonîy kesê yan şitêk legeł hemû hawcînsî xoya be kełk ehênrê; bo durustkirdnî edatî «here» exrête pêş sifetewe; weku,

minałe here zîrekeke espe here cwaneke pîremegrûn şaxî here berzî em naweye

sifetî nîşanî

209

sifetî nîşanî ew sifetanen ke bo îşaretkirdinî kesê yan şitêk exrêne pał nawekeyewe. sifetî nîşanî emanen:

bo nizîk: «em ...e».

bo dûr: «ew ...e».

210

sifetî nîşanî nawe nîşandiraweke -tak bê û gel bê, řût bê û lêkdiraw bê- egrête naw xoyewe; weku,

em pyawe, ew pyawe em pyawane, ew pyawane. em kilkebêłane, ew kilkebêłane.

211

eger naweke be nawêkî tir tewaw kirabê lemane her kamêkyan nîşandanî gerek bê, ew exrête naw sifetekewe; weku,

em darey mizgewt: darî em mizgewte. ew daraney mizgewt: darî ew mizgewtane.

hendê kes cumlekanî lay řast waş ebêjin:

em darî mizgewte em daraney mizgewte

le cumley duwema «e»y dway «darane» zyade. bełam hênanî eme pêwîste §162.

213

eger naweke be sifet tewaw kirabê le pêşa naweke legeł tewawkerekeya exrêne şikłî nawî lêkdirawewe §166, le paşa exrêne naw sifetî nîşanîyewe; weku,

gułî sûr: em gułe sûre

213

eger dwa ḧerfî nawî nîşandiraw yekê le ḧerekekanî «e, a, ê, o, wê, ü» bê, «y»yê exrête pêş «e»y nîşanîyewe; weku,

em kereye ew gaye em dêye ew doye em gwêye ew dezüye

214

sifetî nîşanî betenya be kełk bihênrê ebête bonawî nîşanî §287.

sifetî jimareyî

215

sifetî jimareyî ew sifetanen ke bo jimardinî kesê yan şitêk exrêne pał nawekeyewe.

çeşnekanî sifetî jimareyî

216

sifetî jimareyî dû çeşnî heye:

1- sifetî jimareyîy esłî

2- sifetî jimareyîy řutebî

sifetî jimareyîy esłî

217

sifetî jimareyîy esłî ewanen ke weku yek, dû, sê, çwar ... hitid. çendîy kes yan şit pîşan eden. emane, naweke řût bê, lêkdiraw bê, exrêne pêşyewe. bełam naweke hemîşe tak emênêtewe §132; weku,

çwar şagird de minał heşt serebzût

218

eger naweke be naw tewawkiraw bê, jimarey her kamêkyan gerek bê sifetî jimareyîy esłî exrête pêş eweyanewe; weku,

şeş mamostay mekteb mamostay şeş mekteb

sifetî jimareyîy řutebî

219

sifetî jimareyîy řutebî bo pîşandanî tertîbî řîzî kesê yan şitêk be kełk ehênrê. bo durustikirdinyan edatî «em» yan «emîn» exrête dway jimarey esłîyewe. eger dwa ḧerfî jimarey esłî yekê le ḧerekekanî «o, ê» bê «y»yêk exrête pêş edatekewe; weku,

jimarey esłî: jimarey řutebî

yek: yekem, yekemîn dû: duwem, duwemîn sê: sêyem, sêyemîn no: noyem, noyemîn sî: sîyem, sîyemîn

220

eger jimareke le meyanî «de» û «bîst»a bê yan «penca, ḧefta, heşta» bê «e»y pêş «em» û «emîn» heł’egîrê. bo «penca, ḧefta, heşta», «em» nabê; weku,

yanzem, yanzemîn panzem, panzemîn pencamîn, ḧeftamîn, heştamîn

221

lepaş jimarey «de», «y»yêk zyad ekirê; weku,

de: deyem, deyemîn

hendê kes «demîn»yiş dełên.

222

sifetî jimareyîy řutebî be qa’ye ebê bixrête paş nawewe, bełam pêş xistinîşî eşê. nawêk legeł em sifeteda hemîşe tak emênêtewe; weku,

minałî duwem: duwem minał şewî sêyemîn: sêyem şew

jimarey kesrî

223

ew jimaraney wirde pîşan eden hendê mamostay destûr pêyan ełên jimarey kesrî. emane jimarey lêkdirawin we le dû jimarey esłî durust ebin; eger jimarey duwem jimarey «yek» nebê edatî tewawî «le» exrête pêş jimarekey yekemewe, û eger jimarey duwem «yek» bê em edatî tewawîye pêwîst nîye; weku,

le pênc dû le bîst çwar çwar yek hezar yek

224

jimarey kesrî pêş naw exrê we be yaryey edatî tewawîy «y»yewe be nawekewe enûsê; weku,

çwar yekî em kitêbe le heşt pêncî em minałane

225

«nîw» jimareyêkî esłîye, «nîwe» jimareyêkî kesrîye; weku,

nîw qiran nîwey em minałane

sifetî jimareyî weku naw be kełk ehênrê

226

etwanrê sifetêkî jimareyî weku naw be kełk bihênrê. bełam ebê bizanrê ke legełya nawêkî şarawe heye; weku,

çwaryan hatin. (çwar pyawyan hatin) pênc yekyan řoyîn. (pênc yekî pyawekan řoyîn.) şeşem hat. (şeşem pyaw hat.)

sifetî mubhem

227

sifetî mubhem ewanen ke exrêne pał nawewe bo pîşandanî kesê yan şitêk be cûrêkî mubhem. emane sifetî mubhemin:

hendê, gelê, fiłan, kam, hîç ...ê, hemû ...ê, her ...ê, çend ...ê, çi ...ê, herkam ...ê, herçî ...ê, herçon ...ê, çon ...ê, tir, ke, wa, weha, zor, kem.

228

lem sifete mubhemane «hendê, gelê, fiłan, kam» pêş naw ekewn; weku,

hendê minał gelê jin fiłan pyaw kam kwêxa

229

ew sifete mubhemaney «ê»êkî cwêyan le dwaweye naweke egirne naw xoyanewe; weku,

hîç minałê hemû gyayê her darê çend mamostayê çi pyawê herkam kitêbê herçî gełayê herçon karê çon karekerê

230

sifetî «tir, ke, wa, weha» ekewne paş nawewe we le pêşyanewe edatî tewawîy «y» wer’egirin; weku,

pyawî tir nanî ke kiçî wa kuřî weha

231

sifetî «zor, kem» hem ekewne pêş nawewe, hem ekewne dwayewe, eger dway bikewn edatî tewawîy «y» exrête meyanyanewe; weku,

zor minał: minałî zor kem pare: parey kem

232

ew nawey be «tir», «ke» we «hemû» tewaw kirabê etwanê edatî te’rîfî me’yen werbigrê. leber eme gelkirdineweşî ebê; weku,

darêkî tir: darekey tir, darekanî tir darêkî ke: darekey ke, darekanî ke hemû darêk: hemû genmeke, hemû darekan

233

nawî pêş «wa, weha, zor, kem» her etwanê edatî te’rîfî name’yen werbigrê; weku,

darêkî wa sêwêkî weha pareyêkî zor pareyêkî kem

234

sifetî «hendê, gelê, çî, çon, wa, weha, zor, kem, herçonê, herçyê, herçendê» ebne tewawkerî basî natewaw; weku,

em xełûze hendêke. em mêwwije gelêke. fikirî ew çî (çi) bê minîş ewem ewê. fikirî ew çon bê minîş wa ełêm. minałeke waye. bawkî wehaye. em genme zore. em birince keme. şûtîyeke herçonê bê bîhêne. fikirî êwe herçîyê bê çake. pareke herçendê bê werî gire.

235

«çî, çi, çon»y řût ke bibin be tewawkerî basî natewaw «ê»y cwêyan nabê.

sifetî mubhemî lêkdiraw

236

sifetî «hendê, gelê» we ewaney «ê»y cwêyan ledwaweye be sifetî mubhemî lêkdiraw ejmêrrên. hemû «ê»yekan edatî te’rîfî name’yenin.

sifetî pirsî

237

sifetî pirsî ewanen ke bo pirsînî kesê yan şitêk exrêne pał nawekeyewe.

sifetî pirsî emanen: «kam? çend? çon? çî? çon ...ê? çi ...ê?»

238

sifetî «kam?», «çend?» pêş naw ekewn; weku,

kam dê? çend dê?

239

sifetî «çon», «çî?» dway naw ekewn we lemeyanyana edatî tewawîy «y» ebê: weku,

xanûy çon? xanuwêkî çon? gezî çî û miqestî çî?

240

sifetî «çon ...ê» û «çi ...ê» naweke egirne naw xoyanewe; weku,

çon xanuwê? çi minałê?

241

sifetî «kam? çend? çon? çî?» ebne tewawkerî sifetî natewaw; weku,

espeke kame? pareke çende? bawkit çone? ew řeşayîye çîye?

242

sifetî «çon ...ê», «çi ...ê» be sifetî pirsîy lêkdiraw ejmêrrên, «ê»yekey dwayîyan edatî te’rîfî me’yene.