bonaw
243
bonaw kelîmeyêke ke lebatî nawê ke le pêşa witrabê yan le bîra bê be kełk ehênrê. dûbare kirdinewey nawêk, ezanîn ke şitêkî cwan nîye; emca be yaryey bekełkihênanî bonawewe lem naşîrînîye řizgar ebîn; weku,
lebatî biłêyn:
min kaẍezeke exwênmewe we kaẍezeke tê egem we kaẍezeke edřênim.
ełêyn:
min kaẍezeke exwênmewe we têy egem we eydiřênim.
lemaneda «y»y kelîmey «têy egem» û «eydiřênim» bonawin, çunke lebatî nawî «kaẍezeke» be kełk hênrawin.
244
ew nawaney bonaw cêyan egirin pêyan ełên «şar».
245
her bonawê ebê le kes û jimareda §274 hawřêy şarekey bê.
sinfekanî bonaw
246
bonaw ḧewt sinfî heye:
1- bonawî kesî
2- bonawî nîşanî
3- bonawî lêkder
4- bonawî mubhem
5- bonawî pirsî
6- bonawî xoyî
7- bonawî miłkî
bonawî kesî
247
bonawî kesî bo cwêkirdinewey sê keseke be kar ehênrê.
248
sê keseke tak û gelyan heye we emanen:
kesî yekem: eweye ke qise eka; weku,
min eřom, ême eřoyn.
kesî duwem: eweye ke qisey bo ekirê; weku,
to eřoy, êwe eřon.
kesî sêyem: eweye ke qisey lê ekirê; weku,
ew eřwa, ewan eřon.
sinfekanî bonawî kesî
249
bonawî kesî dû sinfî heye:
1- bonawî kesîy serbexo
2- bonawî kesîy pêwenûsaw
bonawî kesîy serbexo
250
bonawî kesîy serbexo emanen:
| tak | gel | |
|---|---|---|
| kesî yekem | min | ême |
| kesî duwem | to | êwe |
| kesî sêyem | ew, ewe, ewê | ewan |
251
bonawî «ew» bo kes, bonawî «ewe» bo şit, bonawî «ewê» bo cê be kełk ehênrê; weku,
nexeyr, e emřo nayêt.
ḧeyfê, ewe espêkî çak bû.
ełên ewê zor xoşe.
lem cumlaneda «ew, ewe, ewê» bonawî kesîy serbexon.
wezîfey bonawî kesîy serbexo
252
bonawî kesîy serbexo pênc wezîfey §135 heye:
1- baslêkirawî §137; weku,
ew nan exwa.
2- tewawkerî serbexo §137; weku,
ême êwe enasîn.
3- tewawkerî beyarye §139; weku,
min eme le to esênim.
4- tewawkerî basî natewaw §142; weku,
kwêxake minim.
5- tewawkerî naw §143; weku,
řankekey ew.
le wêney yekema «ew» baslêkirawe, le duwema «êwe» tewawkerî serbexoye, le sêyema tewawkerî beyaryeye, le çwarema «min» tewawkerî basî natewaw, le pêncema «ew» tewawkerî nawî «řankeke»ye.
bonawî kesîy pêwenûsaw
253
bonawî kesîy pêwenûsaw emanen:
| kesî | tak (ledway ḧerekewe) | tak (ledway dengewe) | gel (ledway ḧerekewe) | gel (ledway dengewe) |
|---|---|---|---|---|
| yekem | m | yim | yin, man | yin, man |
| duwem | y, t | y, y, e | n, tan | yin, tan |
| sêyem | a, y | ê, y | n, yan | yin, yan |
«m» û «t» û «n» hendê car ledway dengîşewe yên; leber demmanewe eyanbînîn.
wezîfey bonawî kesîy pêwenûsaw
254
bonawî kesîy pêwenûsaw çwar wezîfey heye §173:
1- baslêkirawî
2- tewawkerî serbexo
3- tewawkerî beyarye
4- tewawkerî naw
wezîfey baslêkirawî §135
255
le kurdîya bonawî kesîy pêwenûsaw lebatî bonawî kesîy serbexo wezîfey baslêkirawî ebînê bekełkihênanî bonawî kesîy serbexo legeł emaneda bo te’kîde; weku,
min berd eşkênim.
êwe mastawtan xwardewe.
ême eřoyn.
lem sê cumleyeda eger baslêkirawî «min», «êwe», «ême» hełbigîrên hîç zererê be me’nakanyan naga. çunke «yim»y dway «eşkênim» û «tan»y dway «mastaw» û «yin» dway «eřoyn» karî baslêkirawî cumlekan ebînin.
256
bełam bo lêk cwêkirdinewey kesî duwem û sêyemî gel le hendê dema ke le basî fî’la nîşan edrên, ebê bonawî kesîy serbexoş be kełk bihênrê, çunke bonawe pêwenûsawekanyan le yek eçin; weku,
kesî duwem:
enûn, nûstûn, exon, bixon
kesî sêyem:
enûn, nûstûn, exon, bixon
êsta eger biłêyn «enûn» me’lûm nabê, «êwe enûn» yan «ewan enûn». leber eme lem çeşne demaneda eger bo têgeyştin gumanê bibê bonawe kesîye serbexokan be kełk ehênrê.
257
eger ledway bonawî kesî «a», «ê» edatî tewawîy «e» bibê ḧerfêkî «t» exrête paşyanewe we ew deme ebne «at», «êt»; weku,
êwarê mamim egate cê.
doktor dermaneke ekate pyałekewe.
pişîleke ekewête bîrekewe.
çêştikereke pyaz ecnête mencełekewe.
258
eger bwîstirê bo te’kîd edatêkî «yin»yiş exrête dway em «at» û «êt»ey serewe; weku,
eřwa - eřwatin
egrê - egrêtin
259
eger ledway bonawî kesî duwemî «y» edatî tewawîy «e» yan ḧerfî «a» bibê etwanrê ḧerfêkî «t» bixrête dway em bonawanewe; weku,
to emřo egeyte sûrdaş (egeye sûrdaş).
to minałeke ebeyte pîremegrûn? (ebeye pîremegrûn?).
to eçîte serçinar (eçîye serçinar).
to şagirdeke enêrîte ewê (enêrîye ewê).
260
bê bûnî edatî «e» û ḧerfî «a»ş etwanrê ledway «y» kesî duweme «t»yê we ledway «a» û «ê»y kesî sêyemewe «t»yê yan «tin»ê zyad bikirê; weku,
egey - egeyt
enêrî - enêrît
eçê - eçêt - eçêtin
exwa - exwat - exwatin
261
eger ledway «y»yewe we ḧerekeyê bêtin «t»yê exrête dway «y»yekewe bełam bepêy §29 «y»yeke fiřê edrê; weku,
to birdî - to birdite małewe. to birdit û řoyît.
eger ledway em ḧerfeş nebê etwanrê le «y»yeke «t»yê zyad bikirê; weku,
to nardî - to nardit
262
le fî’lî lazim û meḧhûla kesî sêyemî takî deme řabirduwekan bonawî pêwenûsawî baslêkirawyan nîye; weku,
nûst.
enûst.
binûstaye.
263
ebînrê ke bonawe pêwenûsawekan bo heryekê le kesekan çend çeşnêkyan heye, emane bepêy ḧerfî dwayî kelîmekey pêşyanewe[cedwelekey §252 bibîne] sinfî fî’lekan û demekan danrawin, wa lem cedweley xwareweda pîşan dirawin:
cedwelî bonawe pêwenûsawekan ke ebne baslêkiraw
| kes | hemû fî’lêk le demekatî êstada | lazim û mechûl le deme řabirduwekana | mute’eddî le deme řabirduwekana | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ledway ḧerekewe | ledway dengewe | ledway ḧerekewe | ledway dengewe | ledway ḧerekewe | ledway dengewe | |
| yekemî tak | m | yim | m | yim | m | yim |
| duwemî tak | y (yit) | y (yit)yî (yît), e | y (yit), t | y (yit) | t | y (yit) |
| sêyemî tak | a (at, atin), ê (êt, êtin) | a (at, atin), ê (êt, êtin) | . | . | y | y |
| yekemî gel | yin | yinyîn | yin | yinyîn | man | man |
| duwemî gel | n | yin | n | yin | tan | tan |
| sêyemî gel | n | yin | n | yin | yan | yan |
264
ewa le řastewe bo çep, le serewe bo xwarewe be tertîbî fî’il û dem û kes û jimare wêne enwênîn:
min eřom. min eçim.
to egey (egeyt). to eçî (eçît). to bikewe.
ew eřwa (eřwat, eřwatin)
ew eçê ( eçêt, eçêtin)
min çeqîm (min nûstim)
to çûy (çûyt). to nûstî (nûstît). to çeqît.
min exom. min enûsim
to ekey (ekeyt). to ebřî (ebřît). to bigre.
ew exwa (exwat, exwatin)
ew ebřê (ebřêt, ebřêtin)
min hênam. min kirdim. min dom xwardin. min derzim xond.
to hênat. tu kirdî (kirditkîrdît, kîrdîtٜ). to dot xward.
ew cûy. ew birdî. ew binêştî cû.
ême enûyn. ême eçîn
ême çeqîn
êwe enûn. êwe eçin
êwe çeqîn. êwe nûstin
ewan enûn. ewan eçin. ewan eçne małewe.
ewan çeqîn. ewan nûstin
ême exoyn. ême ekřîn.
êwe exon. êwe ekiřn.
ewan exon. ewan ekiřn
ême cûman. ême nardiman. ême binêştiman cû.
êwe cûtan. êwe narditan. êwe pyawtan nard.
ewan eyancû. ewan nardyan. ewan masîyan exward.
265
le kurdîya em bonawe pêwenûsawane le bonawe serbexokan zyatir wezîfey tewawkerî serbexoyan pê ebînrê. bekełkihênanî bonawî serbexo lem wezîfeyeda bo te’kîd ebê yan bo nehêştinî guman le têgeyîştina; weku,
nardyanim.
minyan nard.
nardimanin.
le cumley yekema «m» we le cumley duwema «min» tewawkerî serbexoy fî’lî «nardyan»yin. her dû cumleke le me’nada ferqyan nîye. bełam le cumley duwema bekełkihênanî bonawî «min» lebatî «m» bo te’kîde. ema le me’nay cumley sêyema guman heye; me’lûm nîye, «êweman nard» yan «ewanman nard». leber ewe lecêy wada lebatî bonawî pêwenûsaw bonawî serbexo be kar ehênrê.
266
bonawe pêwenûsawekanî «y, y, e»y kesî duwem û «a, ê»y kesî sêyem nabne tewawkerî serbexo.
267
bepêy qa’yey §258 etwanrê lebatî «y»y kesî duwem «yit» be kełk bihênrê; weku,
emnardye małewe. em nardîte małewe.
bimnardyaye. bimnardîtaye.
268
şikłî bonawe pêwenûsawekan ke ebne tewawkerî serbexo bepêy ḧerfî dwayî kelîmey pêşyanewe demekan dinrawin. lem cedweley xwareweda cêy bekełkihênanyan pîşandirawe:
cedwelî bonawe pêwenûsawekan ke ebne tewawkerî serbexo
| kes | le demekatî êstada | le deme řaburduwekana |
|---|---|---|
| yekemî tak | m | m (1) |
| duwemî tak | t | t (2), y (yit) |
| sêyemî tak | y (§31) | . |
| yekemî gel | man | yin |
| duwemî gel | tan | n |
| sêyemî gel | yan | n |
(1) em «m»e ledway dengîyewe ebwaye «yim» bwaye. bełam çunke le deme řaburduwekana hemîşe ledwayewe ḧerekeyê heye «y»yeke fiřê dirawe.
(2) em «t»yeş esłekey «y» buwe, we çunke le deme řaburduwekana hemîşe ledwayewe ḧerekeyê yêt weku le §261da nûsrawe buwe be «t».
269
ebînrê ke şikłî kesî duwem û sêyemî gelî deme řaburduwekan le yek eçin. leber ewe eger le lêkkirdineweyana gumanê bibê lebatîyan bonawî kesî serbexo bekełk ehênrê (cumley sêyemî §262 bibîne.)
270
bonawî pêwenûsawî sêyemî tak le deme řaburduwekana bo tewawkerî serbexo be kełk nahênrê, eger le têgeyîştina guman bibê bonawî «ew» be kełk ehênrê; weku,
min nardim.
min ewm nard.
le cumley yekema natwanrê bonawî kesî pêwenûsawî «y» be kełk bihênrê.
271
emane wênen bo cedwelî §267 le řastewe bo çep, le serewe bo xwarewe be tertîbî dem û kes û jimare:
emnûsît. bimnûsît
etnûsim. bitnûsim
eynûsîm. bînûsim
hênamî. bitkirdimaye.
nûsîtim. emhênay (emhênayt). xwarditim. bimxiwardîtaye.
emannûsin. bimannûsin
etannûsîn. bitannûsîn
eyannûsim. byannûsim.
etandayn. etanbirdîn
bimandanaye. etanhênan. etanbirdin
wezîfey tewawkerî beyarye §139
272
le kurdya bonawî pêwenûsaw le bonawe serbexokan zyatir karî tewawkerî beyarîye ebînin. bekełkihênanî bonawî serbexo lem wizîfeyeda bo te’kîd ebê yan bo nehêştinî guman le têgeyştina; weku
pyawtan legeł enêrim.
legeł êwe pyaw enêrim.
pyawim legeł nardin.
le cumley yekema «legełtan» we le cumley duwema «legeł êwe» tewawkerî beyaryey fî’lî «enêrim»n. bełam le cumley duwema bekełkihênanî bonawî «êwe» lebatî «tan» bo te’ekîde. ema le me’nay cumley sêyeme guman heye; me’lûm nîye, «legeł êwe pyawim nard» yan «legeł ewan pyawim nard» leber ewe lecêy wada lebatî bonawî pêwenûsaw bonawî serbexo be kar ehênrê.
273
bo nawe pêwenûsawekanî «y, e»y kesî duwem û «a,ê»y kesî sêyem nabne tewawkerî beyarîye.
274
bepêy qa’yey §258 û §261 etwanrê lebatî «y»y kesî dûm «yit» we lebatî «y» «t» yan «yit» be kełk bihênrê; weku,
bom nardye małewe. - bom nardîte małewe.
leserî ekemewe. - lesertekemewe.
pyawî legeł enêrim. - pyawit legeł enêrim.
275
şikłî bonawe pêwenûsawekan ke ebne tewawkerî beyarîye bepêy ḧerfî dwayî kelîmekey pêşyanewe û sinfî fî’lekan û demekan danrawin, wa lem cedweley xwareweda pîşan dirawin.
cedwelî bonawe pêwenûsawekan ke ebne tewawkerî beyarîye
| kes | hemû demekanî lazim û êstay mute’eddî | řabirduwekanî mute’eddî | ||
|---|---|---|---|---|
| ledway ḧerekewe | ledway dengewe | ledway ḧerekewe | ledway dengewe | |
| yekemî tak | m | yim | m | yim |
| duwemî tak | t | y (yit) | y (yit) | y (yit) |
| sêyemî tak | y | y | . | . |
| yekemî gel | man | man | yin | yinyîn |
| duwemî gel | tan | tan | n | yin |
| sêyemî gel | yan | yan | n | yin |
276
ebînrê ke şikłî kesî dûm û sêyemî gelî deme řaburduwekan le yek eçen. leber ewe, eger le lêkirdineweyana gumanê bibê lebatîyan bonawî kesî serbexo be kełk ehênrê: [cumley sêyemî §272 bibîne.]
277
bonawî pêwenusawî sêyemî tak le deme řaburduwekanî mute’eddya bo tewawkerî beyarîye be kełk nahênrê, eger le têgeyştina guman bibê bonawî «ew» be kełk ehênrê; weku,
bom nard.
bo ewm nard.
le cumley yekema natwanrê bonawî pêwenûsawî «y» be kełk bihênrê.
278
emane wênen bo cedwelî §275 le řastewe bo çep, le serewe bo xwarewe, be tertîbî fî’il û dem û kes û jimare:
emem bo yê. emem bo hat. pyawim legeł bihataye.
emet bo yê. emet bo hat. pyawit legeł bihataye.
emey bo yê. emey bo hat. pyawî legeł bihataye.
emem bo bikřê. emet bo bikřê. pyawî legeł nêrra.
bom ecûy. legełim ecûy.
bot ekiřim. legełî biçim. legełit dexom.
boy ekiřim. legełî eçim.
bot dam. bot girtim.
bom hênay. bom girtî. bom girtit.
bom hêna. bom girt.
ememan legeł yê. pyawman legeł yê. pyawman legeł hat.
waman legeł eken. nanman legeł exon.
emetan legeł yê. pyawtan legeł yê. pyawtan legeł hat.
watan legeł ekeyn. nantan legeł exoyn.
emeyan legeł yê. pyawyan legeł yê. pyawyan legeł hat.
wayan legeł ekem. nantan legeł exom.
eweyan legeł hênayn. emeyan legeł kirdîn.
eweman legeł hênan. eweman legeł kirdin.
ewetan legeł hênan. ewetan legeł kirdin.
wezîfey tewawkerî naw
279
em bonawe kurtane zor car lebatî bonawî serbexo bo tewawkerî naw be kełk ehênrên. bekełkihênanî bonawî serbexo lem wezîfeyeda bo te’kîde; weku,
mangakem mird.
mangakey min mird.
le cumley yekema «m» û le cumley duwema «min» tewawkerî nawî «mangake»n. her dû cumleke le me’nada ferqyan nîye; le cumley dûma bekełhênanî bonawî serbexoy «min» bo te’kîde.
280
eger ew bonawey nawekey tewaw kirduwe cêy baslêkirawêkî girtibê ke le cumlekeda bêjrabê ebê hemîşe bonawî pêwenûsaw bê; weku,
min mangakem mird
jineke mangakey mird
natwanî biłêy:
min mangay min mird.
jineke mangakey ew mird.
281
bonawî kesî pêwenûsaw bebê edatî tewawî me’nay naw tewaw eken.
282
bonawî kesî pêwenusawî «y, e»y kesî duwem û «a,ê»y kesî sêyem nabne tewawkerî naw.
| kes | naweke legeł lazim û mechûl le herçî wezîfeyêka bê we bo mute’eddîy baslêkiraw bê. | naweke bo mute’eddîy tewawker bê | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| êsta | řaburdû | ||||||
| ledway ḧerekewe | ledway dengewe | ledway ḧerekewe | ledway dengewe | ledway hemû ḧerfêkewe (ledway nawewe yên) | ledway ḧerekewe (her bo serbexo, ledway fî’lewe yên) | ledway dengewe | |
| yekemî tak | m | yim | m | yim | m | yim | |
| duwemî tak | t | y (yit) | t | y (yit) | t | y (yit) | |
| sêyemî tak | y | y | y | y | y | . | |
| yekemî gel | man | man | man | man | man | yin | yinyîn |
| duwemî gel | tan | tan | tan | tan | tan | n | yin |
| sêyemî gel | yan | yan | yan | yan | yan | n | yin |
283
le cedwelekey sereweda ebînrê ke ew bonawe pêwenûsawe gelaney ebne tewawkerî ew nawane ke tewawkerî serbexon le deme řaburduwekana exrêne dway nawekanewe yan dway fî’lekewe we bepêy em cêgayanewe şikłyan heye. le bekełkihênanî ew şikłaney ekewne dway nawewe le têgeyştina guman nabê, bełam le şikłekanî dway fî’la le meyanî kesî dûm û sêyema guman heye; weku,
kaẍezekemanî bird. kaẍezeket birdîn.
kaẍezeketanim bird. kaẍezekem birdin.
kaẍezekeyanim bird. kaẍezekem birdin.
du cumlekey xwarewey lay çep le yek eçin bełam dû cumlekey lay řastî xwarewe ’eynî me’nay emanyan heye, ke çî le yek naçin.
284
bekełkihênanî bonawe pêwenûsawekanî gelî dway fî’il bo tewawkerî nawî tewawkerî beyarye cayîz nîye. bo eme her ewaney ekewne dway nawewe ke «man, tan, yan»n be kar ehênrên.
285
ewa le řastewe bo çep le serewe bo xwarewe be tertîbî fî’il û dem we kes û jimare û wezîfewe wêne enuwênîn.
kakem eřwa. bawkim řoyî. mamostam exwa.
kaket eřwa. bawkî řoyî. mamostat xwardî.
kakey eřwa. kakî řoyî. mamostay serî êşê.
kakem ebey. kotirim egrê. kotirim bigrî.
kaket ebem. kotirit egirim. bawkî bang ekem.
kakey ebem. kotrî egirim. nawî binusim.
kaket hênam. kotirmî girt. kotrî girtim.
kaketim hêna. kotirtim girt. kotirim girtît.
kakeym hêna. kotirim girt.
kakeman ebeyt. kotirman egrê.
kaketan ebeyn. kotryan egrîn.
kakeyan ebeyn. kotryan egrîn.
kakemantan bird. kotirmantan girt. (kaketan hênayn.)
kaketanman bird. kotirtanman girt. (kotirman girtin.)
kakeyantan bird. kotryantan girt. (kotirtan hênan.)
legeł mamosta eço. legeł bawkim çûm. legeł kaket biçim. legeł bawkî hanîm.
legeł kakem exwênim. legeł bawkim exwênim.
legeł kaket exwênim. legeł bawkit exwênim.
legeł kaket bixiwênim. legeł bawkî bixiwênim.
legeł kakey bixiwênim. legeł bawkî bixiwênim.
legeł kaketan exwênîn. legeł bawkyan exwênîn.
legeł kakemî xwênd. legeł bawkitim xwênd.
legeł kakeym xwênd. legeł bawkimanî xwênd.
legeł kaketanman xwênd. legeł bawkitanman xwênd.
legeł kakeyanim xwênd. legeł bawkyanim xwênd.
bonawî nîşanî
286
bonawî nîşanî ewanen ke îşaretî nawêk eken ke lepêşa řaburdibê û cêgaşî egirnewe, eşê naweke bêjrabê yan le bîra bê. bonawî nîşanî emanen:
| bo însan | bo şit | bo cê | |
|---|---|---|---|
| bo nizîkî tak | em, eme | em, eme | emê, êre |
| bo dûrî tak | ew, ewe | ewe | ewê |
| bo nizîkî gel | eman, emane | emane | êrane |
| bo dûrî gel | ewan, ewane | ewane | ewêyane |
wezîfekanî bo nawî nîşanî
287
bonawî nîşanî le wezîfekanî naw pêncyan ebînê.
288
wezîfey baslêkirawî; weku,
em tirêye tirşe, ewe zor şîrîne.
êre naxoşe, ewê xoşew
kakim û bawkim ehatin; bawkim hat û ew nehat.
ḧemaẍa çuwe mektebeke mudîreke bibînê; ke çî heta ew çû em řoyîbû.
«ewe»y cumley çepî yekem û «êre» û «ewê»y cumley řast û çepî duwem û «ew»y cumley çepî sêyem we «ew» û «em»y cumlekanî çepî çwarem bonawî nîşanîn we baslêkirawin.
289
wezîfey tewawkerî serbexo; weku,
em kałeke zirke; ewe bixo.
min nageřêmewe; êre egirim be kirê.
çûm ke xate û perîzad bibînim; emanim dî û ewyanim nedî.
«ewe»y cumley çepî yekem û «êre»y cumley çepî duwem we «em» û «ew»y cumlekanî çepî sêyem bonawî nîşanîn we tewawkerî serbexon.
290
wezîfey tewawkerî beyarye; weku,
em kałekane zirkin; lewane (le ewane) bixo.
min naçme çemçemał; lêrane (le êrane) da’enîşim.
ew minałane neyan xonduwe; leman (le eman) bipirse.
lem cumlaneda «lewane», «lêrane» û «leman» bonawî nîşanîn we tewawkerî beyaryen.
291
wezîfey tewawkerî basî natewaw; weku,
kabrake emeye.
deftereke eweye.
cêy min ewêyaneye.
292
wezîfey tewawkerî naw; weku,
kuřî em le kuřî ew zîrektire.
kilkî eme le kilkî ewe dirêjtire.
sêwî ewê le sêwî emê çaktire.
lêkkiranewey bo nawî kesî û nîşanî «ew», «ewe», «ewê»
293
yekê lem bonawane eger şarekey le pêşewe řaburdubê û xoşî le baslêkirawîya bitwanrê hełbigîrê we le tewawkerîya bitwanrê bonawî kesî pêwenûsawî «y»y le cê dabnirê bonawî kesîye, eger şarekey le bîra bê yan le pêşewe řaburdubê û netwanrê hełbigîrê bonawî nîşanîye; wekû,
minałekem dî, ew zor zîreke.
minałeke ebînim we ew enasmewe.
minałeke ebem we pareke bo ew edem.
minałeke bang ekem we goçanekey ew eşkên.
lem cumlaneda eger bonawî «ew» cêy «minałeke»yan girtibê û bitwanrê hełbigîrên we le tewawkerîya lebatîyan bonawî kesîy «y» dabnirê bonawî kesîn; wekû,
minałekem dî zor zîreke.
minałeke ebînim û eynasmewe
minałeke ebem û parekey bo edem.
minałeke bang ekem û goçanekey eşkênim.
we eger be hełgirtinyan meqsed bigořrê ye’nî cêy minałekeyan negirtibêtewe û cêy nawêkî keyan ke le bîra bê girtibêtewe bonawî nîşanîn.
eşê şareke le pêşa řaburdubê ke çî bonaweke natwanrê hełbigîrê: ewsaş nîşanîye; weku,
pyawêkim legeł minałêka dî; minałekem nasîyewe û ewm ewm nenasîyewe.
le cumley «ewm nenasîyewe»da «ew» cêy «pyawêk» egrê, ke çî natwanrê hełbigîrê; leber ewe bonawî nîşanîye.
294
em bonawane eger tewawkerî basî natewaw bin hemîşe nîşanîn.
bonawî lêkder
295
bonawî lêkder ew bonawanen ke cêgay nawêk egirnewe ke lepêşa řaburdibê we dû cumleş pêkewe enûsênin.
296
bonawî lêkder emanen: «ke, y»; weku,
min le xanuweke ke par êwe kiřîtan danîştûm.
ew pyawey bêreda řaburd nasyawim bû.
emane ew minałanen ke dwênê le îmtiḧan deçûn.
le cumley yekema duwem «ke» bonawî lêkdere; cunke cêy nawî «xanuweke» egrêtewe we cumley «min le xawwekeda danîştûm»y cumley «êwe par kiřîtan»ewe nûsanduwe.
le cumley duwema «y»y dway «ew pyawe» bonawî lêkdere; çunke cêy «ew pyawe» egrêtewe we cumley «ew pyawe bêreda řaburd»y cumley «ew pyawe nasyawim bû»ewe nûsandiwe.
le cumley sêyem «ke»y dway «ew minałanen» bonawî lêkdere; çunke cêy «ew minałane» egrêtewe we cumley «emane ew minałanen»y cumley «ew minałane dwênê le îmtîḧan derçûn»ewe nûsanduwe.
297
şarî bonawî lêkder gelê car ebê edatêkî te’rîf ya sifetêkî nîşanî yan mobhemî leteka bê; weku,
pareyê ke to hete beşî eme naka.
pyaweke ke kitêbî exond mamostam bû.
ew pyawey karker bê řeḧetî ebînê.
hendê minał ke lêren nafamin.
minałekanîş ke neyan’etwanî îmtîḧan biden hatbûn.
cêgay bonawî lêkder
298
herdû bonaweke le kara ferqyan nîye. bełam bonawî «y» cêy nawê egrêtewe ke ḧerfî te’rîfî me’yen yan sifetî nîşanî leteka bê we řastewxo lepaş şarekeyewe bê; weku,
baxekey to dîbût hî mine.
ew baxey to dîbût hî mine.
299
bonawî «ke» hem lepaş nawekewe -edatî te’rîf, sifetî nîşanî û mubhemî leteka bê û nebê- hem le meyanî dû cumlekeda etwanrê be kełk bihênrê; weku,
sułfateke tałe bo lerzutaye kam yeke.
selaḧeddîn ke dinyay girt le kurdî alî baban bû (şêx řeza)
to ke nexoşî natwanî biřoy.
ew pyawe řeḧetî ebînê ke karker bê.
min le xanuwekeda danîştûm ke êwe par kiřîbûtan.
temaşay wênekanî §297yiş bike,
300
eger lepaş şarekewe bonawêkî kesî pêwenûsaw bibê «ke» be kełk ehênrê; weku,
kam minałî kakit zîreke? -ew minałey ke êsta lêre bû zîreke.
le cumlekey lay çepa bonawî «y» bonawî kesî pêwenûsawe we cêy nawî «kakit» egrêtewe we tewawkerî nawî «minał»e.
wêney tir:
ew minałem ke emřo dît zor tê ekoşê.
ew minałeyan ke tê nakoşê kem zaniste.
řêkkewtinî bonawî lêkder legeł şarekeya
301
bonawî lêkder her çende xoy geł nakirêtewe bełam le jimare û le kesa hemîşe weku şarekey ejmêrrê; weku,
ew minałey hate êre nawî daraye.
ew minałaney hatne êre zîrekin.
êwe ke hîç nazanin meyêne pêşewe.
le cumley yekema bonawî «y» baslêkirawî fî’lî «hat»e, be tak ejmêrrê; çunke şarekey ke «ew minałane»ye take, leber ewe fî’lekey take.
le cumley duwema bonawî «y» baslêkirawî fî’lî «hatin»e, be gel ejmêrrê; çunke şarekey ke «ew minałane»ye gele, leber ewe fî’lekey gele.
le cumley sêyeme bonawî «ke» baslêkirawî fî’lî «nazanin»e, be gel ejmêrrê; çunke şarekey ke «êwe»ye gele, leber ewe fî’lekey gele.
bonawî mubhem
302
bonawî mubhem ewanen ke cêy kesê yan şitêk betaybetî nagirnewe, emane şaryan dyar nabê; weku,
yekê le derga eda.
lêreda «yekê» cêy kesê egrêtewe, welê ew kese be me’yenî dyar nîye ke kêye. leber eme bonawî mubheme.
303
emane bonawî mubhemin:
bonawî mubhemî řût: kes, kam, pyaw, çî, hîç, kabra, yek, fiłan, kê, hemû, hîn, zor, kem.
bonawî mubhemî lêkdiraw: kesê, hînê, hîçkes, hîneke, herkesê, kabrayê, heçkesê, kabrake, hemûkesê, her kabrayê, yektir, hendê, pyawê, gelê, nextê, fiłane kes.
wezîfekanî bonawî mubhem
304
bonawî mubhem pênc wezîfey heye.
305
wezîfey baslêkirawî: weku,
kes bêreda řaneburd.
306
wezîfey tewawkerî serbexo; weku,
aya to hîn enasî?
307
wezîfey tewawkerî beyarîye; weku,
min be kabram wit.
308
emane etwanin bibne tewawkerî basî natewaw: «yekê, kabra, fiłane kes, hîn, fiłan.»; weku,
xule yekêke lewan.
eme kabraye.
309
wezîfey tewawkerî naw; weku,
ême yaryey kesman nawê.
310
hendê car baslêkirawî fî’lêkî kesî sêyemî gel heł’egîrê bonawe pêwenûsawekey be bonawêkî mobhem î’tibar ekirê; weku,
ełên erz xiře.
311
lem bonawane ewaney ke cedwelî sifetî mubhema bînrawin, eger le wezîfey baslêkirawî tewawkerî serbexo, beyarîyewe le tewawkerî nawa betenya be kełk bihênrên, bonawin we eger nawê yan bonawê tewaw biken sifetin. «hîn»yiş, eger nawê yan bonawê tewaw bika, sifete; weku,
hemû hatin. hemû minałekan hatin.
hîn hat. min minałî hînim nawê.
le cumlekanî lay řasta «hemû», «hîn» bonawî mubhemin, lewaney lay çepa sifetî mubhemin. legeł emeşa mumkîne lêreda «hîn» bonaw bê, eger meqsed lew «minałe»e bê ke hî «hîn» bê.
bonawî pirsî
312
bonawî pirsî ew bonawanen ke pirs eken leber em xasîyeteyan pêyan ełên ke bonawêkin ke le şwên şarekeyan egeřên; weku,
kê hat?
313
bonawî pirsî emanen:
| bo însan | bo şit | bo cê |
|---|---|---|
| kê? | çî? | kwê? |
| çend? | çend? | |
| kam? | kame (kam)? |
wezîfekanî bonawî pirsî
314
bonawî pirsî pênc wezîfey heye.
315
wezîfey baslêkirawî; weku,
kê hat?
316
wezîfey tewawkerî serbexo; weku,
çendit dewê?
317
wezîfey tewawkerî beyarye; weku,
be çît girt?
318
emane etwanin bibne tewawkerî basî natewaw: «kê? kwê?»; weku,
eme kêye?
êre kwêye?
319
wezîfey tewawkerî naw; weku,
tirêy kwê xoşe?
«çend?» nabête tewawkerî naw.
320
«çend?» «kam?» «çî?» eger tewawkerî naw yan hîy basî natewaw nebin bonawin we eger nawê tewaw biken yan tewawkerî basî natewaw bin sifetin; weku,
çendyan hatin?: çend minał hat?
kamyan hat?: minałeke kame?
çî leber ekey?: em kewaye çîye?
lem cumlaneda «çend? kam? çî?»y lay řast bonawî pirsîn, ewaney lay çep sifetî pirsîn.
321
«çî?» eger nawêkî tewaw kirdibê bepêy meqsedewe bonawîş ebê û sifetîş.
bonawî xoyî
322
bonawî xoyî bonawêkî lêkdirawe we bo te’kîdî kesekan yan bo hî naw bekełk ehênrên. emane le kelîmey «xo» û le bonawî pêwenûsawî «m, t, y, man, tan, yan» durust bûn; emanen:
| kes | tak | gel |
|---|---|---|
| yekem | xom | xoman |
| duwem | xot | xotan |
| sêyem | xoy | xoyan |
wezîfekanî bonawî xoyî
323
bo nawî xoyî pênc wezîfey heye.
324
wezîfey baslêkirawî weku,
min xom eçim.
min xom eyxom.
325
wezîfey tewawkerî serbexo weku,
min xom esûtênim.
min xoy enêrim.
326
wezîfey tewawkerî beyarye: weku,
min le xom edem.
min le xoy edem.
327
wezîfey tewawkerî basî natewaw; weku,
eme xomim.
ewe xotî.
328
wezîfey tewawkerî naw; weku,
xwamrad pyawî xoy enêrête êre.
329
ew bonawane bonawî te’kîdîşyan pê ełên.
bonawî kesî miłkî
330
bonawî kesî miłkî ew bonawanen ke cêy nawê be pêdanî fikirêkî miłkayetîyewe egirin, emaneş bonawî lêkdirawin we le kelîmey «hî» û bonawêkî serbexo yan xoyî durust ebin we emanen:
| kes | tak | gel |
|---|---|---|
| yekem | hî min, hî xom | hî ême, hî xoman |
| duwem | hî to, hî xot | hî êwe, hî xotan |
| sêyem | hî ew, hî xoy | hî ewan, hî xoyan |
331
lebatî bonawî serbexoy kesî sêyem etwanrê naw yan bonawêkî nîşanî, mubhem weya pirsî be kełk bihênrê; weku,
hî xanû
hî minałekan
hî emane
hî hendêkyan
hî kê?
wezîfekanî bonawî miłkî
332
bonawî miłkî pênc wezîfey heye.
333
wezîfey baslêkirawî; weku,
hî min xwêndî.
334
wezîfey tewawkerî serbexo; weku,
hî xoyanim bang kird.
335
wezîfey tewawkerî beyarye; weku,
le hî minałekan egêřmewe.
336
wezîfey tewawkerî basî natewaw; weku,
em minałe hî ewe.
337
wezîfey tewawkerî naw; weku,
hî kê hat?