بەرێکانێ دناڤبەرا فەقی و مەلایێ جزیریدا
لە کتێبی:
دیوانا فەقیێ تەیران
بەرهەمی:
فەقێ تەیران (1590-1660)
8 خولەک
1519 بینین
فەقە:
سەلاما من حەقیرێ
سەدەفەک دڤێ تێکن
ئیرۆ د جزیرێ
حەقە ل مەلێ کن
هلاکین ژ دەربا تیرێ
دەرمان هەیە لێکن
مەلا:
سەلامێن ملیاکەتان
بێ حەدد و بێ حسێبن
شوبهەتێ ئاڤێن شەتان
ژ مەلا ل میم و حێ بن
هلاکین ژ زەحمەتان
دەرمان ژ لام و بێ بن
فەقە:
شەربەتا لام و بێیان
نادم ئەز وێ ب حەیاتێ
مەعدەنا دال و رێیان
دبارینن نەباتێ
ئزهار دکن مەعنەیان
ژ حوسنا بوت و لاتێ
مەلا:
ژ نەقشێ بوت و لاتان
مە سینە بوتخانەیە
تەعییونا سفاتان
تەجەللا د قەلبێ مەیە
د عید و شەڤبەراتان
ژ وان ڕا مە سەجدەیە
فەقە:
سەجدەیا شوکرێ جارەک
«مە» فەرزە د وسالێ
نە پەردە، نە ستارەک
ل بەر وەجهێ هلالێ
«احسن الله تباركعەرەبی»
ژ سڕڕا وێ جەمالێ
مەلا:
جەمالا نوورین سافە
د وەجهێن تەجەللایێ
ب حەرفێن خوە کەششافە
زەمیر درن مەعنایێ
«حا میم عەین سین قاف»ە
د رەمزا موعەممایێ
فەقە:
حێیێن حەفت حامیمان
نوقتەیان لێ پەیدا کن
ئسمێ دو تاسیمان
میمان ژێ جوداکن
باڤێنە جەم جیمان
عشقێ ژێ پەیداکن
مەلا:
هەفت خوم تەژی بادە
د مەیکەدا قدەمێ
خوما کو مەی ئرادە
عشق رێهت جاما جەمێ
لەوحێ دو نوون لێ سادە
لەو فەیزێ دا قەلەمێ
فەقە:
ساقی ژ خەمرا ئەزەلێ
نوون و قەلەم ژێ ئافراند
دارێهتە لەوحا ئەووەلێ
رزق و نەسیب پێ قەددراند
ئەوبوو مورادا مەسئەلێ
نەقشێ مەجاز پێ سەووراند
١٠
مەلا:
نەقشێ مەجاز تلسمە
مەزهەر ژ رەنگ مرئاتێ
سۆرەت ل بال مە ئسمە
مەعنا ب تەجەللا تێ
حەرفێن نوورین جسمە
«کاف ها»یە د ئایاتێ
فەقە:
«کاف ها» ئسمێ کوورە
توغرایە د تەنزیلێ
جسم وی کووهێ توورە
ئجمالە د تەفسیلێ
جەمال عەینێ نوورە
کەوکەبە د قەندیلێ
مەلا:
کەوکەب دبێم بەشەرە
نوورەک مونەززەهـ تێ
چ حوسنەک موسەووەرە
ئسمەک ژ ئەلڵەهـ تێ
یەقین بخوە مەزهەرە
چەرخە سەد خەرگەهـ تێ
فەقە:
خەرگەهـ ب من حجابە
ستار دکەت جەمالێ
عەورێ رەش و نقابە
نەدی دکەت هلالێ
پەروانە لەو د عەزابە
مەحجووبە ژ شەمالێ
مەلا:
شەمال عەینێ نوورە
شەوقە ل بەر ستار تێ
پەروانە بێ دەستوورە
د چەرخی سەمادار تێ
حەیران سڕڕا غەفوورە
لەو جانفدای یار تێ
فەقە:
یارێ حەقیقەت خالقە
چوون جانفدایێ ڤێکەڤین
راست و دوروست و سادقە
چ رەنگ ڤ شوونا ڕێ کەڤین
قەنجە، لەتیفە، لائقە
دباغێ ئرەم دا ڤێکەڤین
مەلا:
باغێ ژ نوو وەرەق لێ
یار دێ د وێ زهوور بت
سپێدەئێ شەفەق لێ
مەزهەر ژ عەین نوور بت
پەرتەو ژ حوسن حەق لێ
دا عەکس بێ قسوور بت
فەقە:
عەکسێ ژ حەق دبینین
ل دۆر وەجهێ مەحبووبان
ل حالەکێ نامینین
ژ سوڕا وان مەتلووبان
گەهـ دنالین و گەهـ دخوونین
دوورین ژ وەسلا خووبان
مەلا:
فەریاد ژ دەست فەرقێ
د دوورین ژ سولتانان
تیژن ژ لەونێ بەرقێ
هەیبەت و سوڕا خانان
رۆژە هاتییە شەرقێ
دێ مرین ب کۆڤانان
فەقە:
کۆڤانێن مهرداران
بێ حەدد و بێ ئژمارن
تیرێ د وان حساران
سەد جاران سەد هەزارن
خەدەنگێن د نووباران
نهین ل دل دبارن
٢٠
مەلا:
نهین ل دل د رەشینن
تیرێن د سیاهـ گۆشان
دو میر ب غەزەب دکشینن
ل قەتلا مە بێ هۆشان
ژ عەین قەوسان د وەشینن
خەدەنگێن ئەسوەد پۆشان
فەقە:
دو نوون سیاهـ رەنگن
ب سڕ ل مە کو کێشان
دەربێن ئەوان خەدەنگن
ل قەلبێ مە دەروێشان
عاشق ژ دەست نەهنگن
ژ داغ و زەجر و ئێشان
مەلا:
داغێن مە پوڕ د کولن
خەبەر ژێ نایێ گۆتن
یەنگیان دەرب ل دلن
هناڤ م ژ بەر سۆتن
کەماندار رەش قاتلن
گەزمە ل دل ب جووتن
فەقە:
گەزمەیێن عەین و سادان
ئشارەت رەمز و سوڕن
کشاندن گۆشە بادان
مەحبووب تیژ ئاورن
تیرێن د وان جەللادان
باتن ل دل دفڕن
مەلا:
ئاڤرێن جۆتێ بەلەک
بەرقەکە ژ سەماواتێ
خورشیدە چەرخا فەلەک
هاتییە نێڤ مرئاتێ
ئنسانە ب سۆرەت مەلەک
یا حوورییە د جەنناتێ
فەقە:
حووری تێک جەما بن
پەری هەم د وێ گاڤێ
حەمی ژ رەنگ چرا بن
نێزیکی شەمس و تاڤێ
ژ شەرما خۆیا نا بن
ژ حوسنا وێ گولباڤێ
مەلا:
وان شەرمە ژ دێمێ زەری
عەقرەبان دەرب ل دل دان
خورشید ماهـ و موشتەری
پێرۆ د موقابل دان
ئنسانە ب شەکلێ پەری
یان حوورە سۆرەت ولدان
فەقە:
پێرۆ یەقین کو خالن
د عقدا سورەییائێ
دو رۆژن، دو هلالن
ل دێمێ وێ لەیلائێ
بێ وەسف و بێ مسالن
د رەمزا شەکەرخائێ
مەلا:
ب رەمز و گوفت و سوڕان
نەباتێ ئەو د رێژن
عشوەیێن لەعل و دوڕان
لوئلوء شەکەر بهێژن
خەدەنگێن د ئاڤڕان
عاشقان د برێژن
فەقە:
عاشقێن لەب و لێڤان
شاباشە ژ خودێڕا
سەلوەیا بهـ و سێڤان
پەلچم ژ زیڤ و زێڕا
حەرامە خەوا شێڤان
ل کەسێ موحبەت ڤێڕا
٣٠
مەلا:
کەسێ کو ئێک دڤێتن
سۆهتییە ب ئولفەتێ
شەڤان کو وی خەو تێتن
ژ تیرا مەحەببەتێ
عاشق ل پەی وی تێتن
ژ جەزب و ژ فرقەتێ
فەقە:
فراق تێک حرقەتە
بەعیدە ژ خیالێ
توتاکە ب زەحمەتە
بلبل ژ بەر جەمالێ
گۆیین قەت خەو ناکەتە
کو دوورە ژ وسالێ
مەلا:
زەحمەت ب من وسالە
عاشق ژ بەر جەزبەئێ
لەو تێت ب دەرد و حالە
ژ بەرقا شەعشەعەئێ
دەما کو تێت شەمالە
نەزەر دا پەروانەئێ
فەقە:
پەروانە لەو دمرت
خۆش نینە ئەو ب ژینێ
زەعیفە خوە ناگرت
تیژە بەرقا ئەڤینێ
د پەردێ نا سەبرت
پەردە کەمالا دینێ
مەلا:
پەروانە لەو دصۆژی
ژ لەمعەیا جەزباتێ
فدا کرن عومر و ژی
د کەشفا سەببەحاتێ
کو دا ژ نووڤە ڤەژی
باقی بت د حەیاتێ
فەقە:
حەیات ب من وەسلە
دو لات گەر ببن لاتەک
موراد بخوە هەر ئەسلە
تێکدا ببنە سفاتەک
ژ هەڤئێک نینە فەسلە
واحد بمینت زاتەک
مەلا:
واحد زاتەک فەردە
تەجەللا د وان سفاتان
ل عەینێ دل نەزەر دە
ل جوملەی تەعییناتان
تەوەهوم بوویە پەردە
ب ئسمێ بوت و لاتان
فەقە:
لات سۆرەتەک حەققە
ژ ئەسمائێت حەققانی
ل بال من موحەققەقە
د نێڤ کەشفا سوبحانی
لاهووتە هەر موتلەقە
د ناسووتا ئنسانی
مەلا:
ئنسان ب من ناسووتە
گەوهەر د نێڤ سەدەفێ
ژ عالەما جەبەرووتە
شەمسە هاتی شەرەفێ
تەنەززول ژ لاهووتە
مەحبووبە جام د کەفێ
فەقە:
کەفا کووزە ئو تاس تێ
نازک و سپی زەندن
قەدەحا مەیا خاس تێ
بنێڕن تالب چەندن
ڤەخۆن ژ دەستێ راستێ
ب مەدحان مەحبووب خوەندن
٤٠
مەلا:
وەسفێن د مەحبووبان
ل داغێن کول حەیاتن
قووتە ژ بۆ قولووبان
گولاڤ قەند و نەباتن
ژ نەغما مەدحێن خووبان
عاشق ژ بەر ب جەزباتن
فەقە:
عاشق ب وەسف و مەدحان
د فراقێ د سەببری
نەسیم بێت ژ وان تەرحان
بولبول خوهێ بگری
خوون دێ دەربی ژ جەرحان
ب داغێن کول بمری
مەلا:
بولبولێ وێ گولشەنێ
ژ ئەزەل ئەو دبێژن
حەتتا ئەبەد ژ مەعدەنێ
گەوهەران دابڕێژن
حەرفەک ژ وەسفان تەنێ
عالەم تێک ناپەرێژن
فەقە:
جەماکەن تێک عالەمێ
هەمووان ب ئوستاد کەن
حەرفەک ژ لەوحێ قدەمێ
ب شەرح و ب سەواد کەن
نا ئێتە بەر قەلەمێ
بەحران ئەر ب مداد کەن
مەلا:
نەسرین و گول تەبەقەک
سەحەر ژ باغێ گولان
ژ نەستەران وەرەقەک
بەسە مە ساحب دلان
عوروفخواهی سەبەقەک
چێتر ژ سەد سجلان
فەقە:
ئەحسەن ژ نوو سەبەقان
قەلەم ژ قەند و نەباتێ
ل سەحیفەیا وەرەقان
دڕێژت ئاڤا حەیاتێ
دەسبدەت ژێ تەبەقان
مەلەک تێنە جەنناتێ
مەلا:
نەفەسا تە عەنبەرە
زوباد و مسک دڕێژن
چ شاخێ نەی شەکەرە
نەبات و قەند درێژن
نوتقا تە خۆ گەوهەرە
سەد بار گەوهەر درێژن
فەقە:
گولم ددەست خاران
ب ئسمێ محمد ناڤم
بولبولم د گولزاران
ژ عشقێ لەو زەرباڤم
د رەمزا موهرداران
تو رۆژی، ئەز هطاڤم
مەلا:
دوورم ژ گولێت ب خوناڤە
لەو زەر شوبهەتێ بهم
سووسنا عرق ژ طلاڤە
د فرقەتێ د برژهم
ل بال خوودا دلاڤە
تو هطاڤی، ئەز سهم
فەقە:
بریندارێ عشقێمە
دوورم ژ سها بهان
دزانن مەدداحێ کێمە
د هزار و یەک و سهان
سەناخوانێ مەلێمە
ل هەموو عەرد و جهان
٥٠
مەلا:
هندی کو د گەررهم
دکێشم سەبر و خیرێ
شوبهەتێ چەنگ و ژهم
هلاکم ژ دەربا تیرێ
سەناخوانێ فەقهم
ئیرۆکە د جزیرێ