مەقبەر
شیعری عەبدولحەق حامید
لە کتێبی:
دیوانی شێخ نووری
بەرهەمی:
شێخ نووری شێخ ساڵح (1896-1958)
11 خولەک
1009 بینین
هاوار من چی بکەم، نە جێ ما، نە یار
هەر دڵ مایەوە، پڕ دەرد و ئازار
ئێستا لێرە بوو، لە دەستم بەربوو
لە ئەزەلەوە، هات بۆ ئەبەد چوو
ڕۆیشتم ئەوم، جێ هێشت لە خاکا
لە گۆڕی تاریک، تەنگ و غەمناکا
لەو ئەنیسەی دڵ، ئاساری نەما
لە «بەیرووتشوێن» غەیری، مەزاری نەما
کوێی بۆ بگەڕێم، ئەو دڵڕوبایە
لە کێ بپرسم، ئەو بێ نەوایە
ئاخۆ ڕۆحی وا، بە کام هەردەوە
وا منی خستە، ئێش و دەردەوە
ئەڵێن واز بێنە، لەو ئاشنایە
ڕۆیشت و جێگای داری بەقایە
ئەمە ڕاستییەکە، لە خەیاڵ جیایە
چاو چۆن ببینێ، ئەم ماجەرایە
لەپڕ وا گۆڕا، وەزع و ئەحواڵم
تەحەممول ناکا، فکر و خەیاڵم
شتێک ئەبینم، لە مەزار ئەچێ
کە ورد ئەڕوانم، هەر لە یار ئەچێ
شەوانم ئەڕوا، بە ئازار و غەم
ڕۆژان زیاد ئەکا، سەرمایەی ماتەم
لە زوربەی خەفەت، زۆری مەلالم
وا دیارە زوو بێ، ڕۆژی زەوالم
***
فاتمەکەس! لە مەزار، سەرێ دەربێنە
ڕەنگی جارانت، تۆزێ بنوێنە
لێم مەشارەوە، گەوهەری ڕازت
ڕۆح چاوەڕوانە، بۆ غەمزە و نازت
وەک غونچەی بەهار، وەرە پێکەنین
تیمار کە ئێش و ئازاری برین
پێکەنین تێکەڵ، نیو نیگای چاو کە
ئاخری ژیانم، بەوە تەواو کە
یاران! ئەم جێیە، ناشێ مەقبەر بێ
ناشێ ئەم چاڵە، یانەی دولبەر بێ
یا بۆ تەجرەبە، یا بۆ حیلەیە
نەخێر بۆ مەرگی من وەسیلەیە
بڕوانن کە چۆن، بە بایەکی سەرد
ئەو ڕوومەتەی بوو، بە کارەبای زەرد
لە بەختی ڕەشم، هەزار لەعنەت بێ
پیشەم تا مەحشەر، ئاهـ و حەسرەت بێ
***
خودا موعجیزەت، بۆ من عەیان کە
بە گەورەیی خۆت، من ئیمتیحان کە
ببینم هەڵبێ، ئەو مانگە لە خاک
لە خاک سەر دەرکا، شوعلەی نووری پاک
مەبەس لە ژیان، چییە بەیان کە
دوا ڕۆژی ئینسان بۆ من عەیان کە
یا فکرم بۆ لای ڕۆحی بنێرە
یا ڕۆحی منیش، بە خاک بسپێرە
خەم دڵی گرتم، لە دەس چوو چارە
لە وەتەن دوور و زار و ئاوارە
لەم غوربەتەدا، بەئالامەوە
بە ئامالی ئەو، هەروا مامەوە
لە ئوفقم ئەو مەهـ، ڕوخسارە ڕۆیی
ڕووەو تاریکی و، ئاوارە ڕۆیی
ڕوویم دی بەڵام، وەک زوڵمەت پارە
مەتڵەعی فەجری، بوو بە ستارە
ڕوویم دی لەناو، مەوجەی تورابا
گەڕام زۆر گەڕام، لەناو کیتابا
وەکوو خەو هاتە، بەرچاوم لە دوور
ناتوانم بڵێم، گۆڕی پڕ لە نوور
ئەم سفرە چییە، لە حیسابایە
ئەرقام بۆی لەناو، ئینقیلابایە
هیچە و خاوەنی، وجوودە یا خۆ
قەبرێکە لەناو «أضطرابعەرەبی»ایە
***
هەر بیدیایە، سپی یا سیاهـ
جوان و ناشیرین، لێی ئەکرد ئیکراهـ
مەیلی سەیران و سەحرای نەما بوو
ئارەزووی دەشت و چیای نەما بوو
ڕێبواری ڕێگای، شاری عەدەم بوو
خولیای نەمانی، لا خاتر جەم بوو
هیلاک بوو لەناو، پەنجەی وەرەمدا
لە لای من دایم، خەندەی لە دەمدا
ساتێکی دووریم، لە سوحبەتی ئەو
زوخاوی دڵ بوو، لە حەسرەتی ئەو
فیراقی ئەوم، نەبوو تەئەممول
کەچی تا ئەبەد، کردم تەحەممول
مایەوە گیانم، بە عیللەتەوە
زەبوون و زامار، بە حەسرەتەوە
ئەیزانی چۆنە، عەزابی قەبرم
بیدیایە حاڵم، لە جەننەتەوە
یارێ بوو بەبێ، دوژمن و ڕەقیب
بۆ ئازاری دڵ، دەرمان و تەبیب
هەرچەند نەماوە، عیلاجم لای ئەو
بەڵام تا ئەمرم، ئیحتیاجم بەو
بۆچ وا ئەنێژرێ، لێرە غەریبان؟
غەریبان ئەبێ، وا بێ نەسیبیان؟
کاشکی پێش ئەو بوومایە بە خاک
نەمدیایە بنوێ، لە خاکا غەمناک
تا ئەهات ڕەنگی، زەرد وەک کارەبا
ئەدرەوشایەوە، وەک ڕۆژ لە سەما
بە دایم ژیانی پڕ لە خەتەر بوو
شەو و ڕۆژ، دڵی پڕ لە کەدەر بوو
ئازاری دڵەی، زار و زاماری
لێ ئەشاردمەوە، بە خەندەی زاری
لە ڕووی عالەما، دایم شادان بوو
وەکی تر چاوی، کەیلی گریان بوو
نەک بۆ من ببێ، بەدەردی کاری
سکاڵام نەبیست، لە دەست ئازاری
بەم حاڵەی دڵم، مات و مەحزوون بوو
بەم وەزعەی ڕۆحم، زار و مەفتوون بوو
مەقبەر دوا ڕۆژی، هەموو ئینسانە
ئەمەش ئەسراری، زاتی یەزدانە
بیەوێ مەیلی، خەو کا نووری پاک
ئەیبا ئەیخاتە، دووتوێی نەختێ خاک
ئەمە ڕاستییەکی، خۆش و حەزینە
شتێکی ڕاستی پڕ لە یەقینە
بەدبەخت و مەسعوود، کە دانراوە
ئەوەیە بە تۆ، ڕەوا بینراوە
ئەو نەختە خۆڵەی، سەر ئەو مەزارە
لەگەڵ بێدەنگی، شەوگار کە یارە
بێتو تێپەڕ بم، بە لایا جارێ
فرمێسکی خوێنم، لەچاو ئەبارێ
بۆ تەسەللای دڵ، لە دەرد و هیجران
چارەیە نییە بە غەیری گریان
کە لەو سەر قەبرەی، ئەگەڕێمەوە
لام وایە لەگەڵ، ئەوا دێمەوە
هەر گەیمە ماڵێ، کتێب دائەنێم
هەیوان و ژووری، لە دوا ئەگەڕێم
لە تاو مەرگی ئەو، بیر و خەیاڵم
ئەگری و نامێنێ، عەقڵ و کەماڵم
جیهانم لەبەر، چاو وێران ئەبێ
گۆڕستان لە لام، ئاوەدان ئەبێ
خودا بمکوژی، لە دوای ئەو یارە
زیندەگیم لەلا، وەک ژەهری مارە
دات بەسەر شانما، کەوڵی موسیبەت
لێت کردمە دوژمن، خۆشی و مەسەڕڕەت
تۆ مەخلوقی خۆت، دیارە خۆش ناوێ
ئەگینا دونیا، چییە بۆ تاوێ
وێڵ و سەرگەردان، بەشارانەوە
زار و ناتەوان، بە هەردانەوە
وەک مەجنوونکەس چۆڵ و چیام گرتەبەر
بەڵام نایبینم، تا ڕۆژی مەحشەر
دیارە ئەمانە، بێ ئیحتیمالە
دڵەی پڕ زوخاو، دوور لە مەجالە
موستەقبەل هەرچەند، مەجهوولە ئەمما
ویجدان بۆ بەقا، هەر ئیما ئەکا
نەماوە هەرچەند، وەک جاران حاڵی
بەڵام ئەزانم، نییە زەوالی
دونیا تا ئاخر، بۆ کەس نەماوە
هێشتا شتی واش، قەت ڕووی نەداوە
بڕوانە گەردوون، ڕۆحی ڕەوانم
نایەڵێ بژیم، دەردی گرانم
مەپرسن چییە، ئەم دەرد و ئاهە
بپرسن کێیە، ئەو بێگوناهە
هەتیویی نسیب، کردبوو یەزدان
مەحرووم لە باوک و دایکی بێ تاوان
عومری لە دەوری، بیست و شەشا بوو
مناڵی مەرگی، لە باوەشا بوو
ڕۆیی و هەتیوی، جێ هێشت بە سەرما
بەرگی ماتەمی، زوو کرد بە بەرما
ئەگەڕێم لە دووی، بێ تین، بێ هیوا
وەک سێبەری دوای، ڕۆژ کە بێ ئاوا
مەجهوول ئەمێنێ، نەتیجەیی کار
یا خەوە یا خود، خەیاڵی بێدار
لە تاریکیدا، بێ یار و هەمدەم
یاریش بە ئەغیار، ئەمداتە قەڵەم
بۆ بەم بارەوە، خۆم گران سەر کەم؟
بەم حەقیقەتە، بۆچی باوەڕ کەم؟
کە من بزانم، ئەمە مەحاڵە
بۆچی من بگریم، لە دەس ئەم حاڵە؟
بەدەرد و خەفەت، هەتا قیامەت
نەمرم بەئازار، ئەکەم قەناعەت
بێتو تا مەحشەر، شیوەن بێ کارم
نایە بەدڵما، ئێش و ئازارم
پرسیم لە سڕڕی، «لاهووت» و «ناسووت»
جوابێکم نەبیست، بە غەیری سکووت
ئەبێ سڕڕێ بێ، لە جوملەی ئەسرار
مەعنا نامێنێ گەر بکرێ تەکرار
یاڕەب چییە ئەم، تەخت و تابووتە
وا عەقڵ تیایا، مات و مەبهووتە
لای کێ ڕەوایە لەشی وا نازدار
«ژنێ» کفنی کا و بینێتە مەزار
مردن چییە؟ کێ بۆم تەعبیری کا
مەگەر هەر مەرگی، یار تەفسیری کا
ئێسک و پروسکی، لەشی تێک هاڕی
زەهری دووپشکە و دەرد ئەکا کاری
ئەمە لە ڕۆحم، چۆن تەئسیر ناکا؟
ئەمە ئیعتیقاد، چۆن تەغییر ناکا؟
ئەگەر لەمانە، سەرسوڕ نەمایە
ئینسان ئەبوایە، چی بکردایە؟
«فاتمە» بۆ لە من، ماڵئاوایی کرد
منی وا تووشی، بێ نەوایی کرد
بە مردن، بە ژین، یان بەگیان کێشان
ڕازی بووم نەوەک، بە دەردی هیجران
تۆ گوڵی من بووی، بەبێ دڕک و خار
ژینێکی خۆشم، هەبوو بێ ئازار
لام وابوو دونیا، هەر دڕک و خارە
تەنیا هەر بۆ من وەک چەمەنزارە
یاڕەبی ئەمرت، لای من شیرینە
نەتبیست ئەو هەموو، ئاهـ و ئەنینە؟
چ بوو ئەو ساردی، پێ و لەش و دەستی؟
چ بوو ڕووخاندی، تەلاری هەستی
ئەی مردن تۆ بۆ، ئەم داوەت دانا
وازت بێنایە، چیت لێ ئەقەوما؟
ئەی مەرگ ئەم خەستەی، بەبێ شیفایە
ئەمرد گەر تۆ، وازت بێنایە
ئەو ئەستێرەیەت، بە ڕەنگێ کشان
نابینرێتەوە، تا ئاخر زەمان
لەناو ئەستێران، کز و کوژاوە
نادرەوشێتەوە، نووری نەماوە
ئەگەر ئاسمان بێ و بییڕووخێنم
نایەتە خوارێ، نەختێ بیبینم
بەچاو بیبینم، ئەزانم خەوە
دەس لە ملی کەم، خەیاڵی ئەوە
ڕۆژی تەبعی من، بۆ ئاوا نەبێ؟
بۆ نوور لە ماڵم، تەوەللا نەبێ؟
لە هیجرانایە، چارە و نەجاتم
یاڕەبی هەمووی، خەم بێ حەیاتم
بنچینەی خۆشیم، کەوا وێران بێ
هیچ نەبێ خەمیش، با بێ پایان بێ
لە خەم خواردنا، بدەی سەباتم
پیشەم ناڵین بێ، تاڕۆی مەماتم
برینی جەرگم، هەر بکولێتەوە
هەموو ڕۆژ زامی، تازە بێتەوە
ناڵەم بێ بەدەس، ئێش و نێشەوە
نەسرەوم ساتێ، بەدەم ئێشەوە
لەگەڵما ژیانی، وەها بردە سەر
دەرد و ئازاری، دونیای گرتە بەر
جەننەتی ئەدی، بە هەردوو چاوان
چونکە هیچ نەیبوو، گوناهـ و تاوان
لە «پیری» زادەی، گەورە ماڵە بوو
خانەدانێکی، پێنج سەد ساڵە بوو
پاشماوەی هەزار، فەسڵی خەزان بوو
لە سروەی بەهار، دیارییەکی جوان بوو
نموونەیەکی، بەرزی و ئەساڵەت
موشفیق بوو هەتا، ئەولای نیهایەت
ئاوێنەی ڕازی، نیهان بوو چاوی
چاوەڕێی ڕێگەی، جینان بوو چاوی
هەر لە لای ئەو بوو، شێوە نەزاکەت
هەیکەلێ بوو بۆ، زەکا و دیرایەت
نموونەی جوانی و ئەخلاقی بەرز بوو
لە قیافەتا، نازکتر تەرز بوو
شیعرێکی موبهەم، بەڵام موئەسر
بتزانییایە، ئەبوویتە شاعر
«سەحراناوی تایبەت» و «ئەشبەرناوی تایبەت» و، «بەزەرناوی تایبەت»هی ئەوە
من وەسیلە بووم، ئەسەر هی ئەوە
سەرت سوڕ ئەما، کە ئەبوو زاهر
تیایا مەوجوودە، بە هەزاران سڕ
ڕووی لە مەقبەرا، دیارە و زاهر
سەد «سوبحانەڵڵا»، بۆ «حی قادرعەرەبی»
من ڕەنگی زەردیم، ئەدی بە دوو چاو
ئەو بوو ڕەنگی دا، بە شعری شێواو
ئەم خەیاڵاتە، هەرگیز نانووسرێ
بە نووکی قەڵەم چیا ناسمرێ
دیار نەبوو گەرمی و ساردی لە لەشیا
پەنهان بوو عیللەت، لە ڕوویی گەشیا
هەر کەس بیدیایە، حاڵەتی دەردی
دڵی ئەسووتا، بە ڕەنگی زەردی
دەرچوونی نەبوو، لە زاوییەی من
زوو تێ ئەگەیی، لە ناحییەی من
زوو نەیدەنووسی، ئەمە غەریبە
ئەتووت ئیلهامی، فیکری ئەدیبە
گفتوگۆی خۆش و دەنگی دڵفریب
دڵی ئەکردم، لە خەم بێ نسیب
بۆ فکر و مێشکم، بوو بوو بە یاوەر
بۆ بیری ون بووم، بووبوو بە ڕەهبەر
ئەهات ئەینووسی، حیسابی شیعرم
ئەمزانی بۆتە، کیتابی شیعرم
چیبکەم لە شیعر و لەفزی مەعنیدار
خوایە ئەمەوێ، بیبەم بۆ مەزار
ڕۆیی لەبەر چاو، ڕۆیی لەگەڵ ئاهـ
ڕۆیی بێ مەرام، ڕۆیی بێ گوناهـ
«فەرد» لە دونیادا، یەکێکە ئەمما
هیچ فەردێ وەکوو ئەم نەبوو حاشا
تاقە مانگێ بوو، ماڵئاوایی کرد
زۆر زوو لە لامان، کۆچی دوایی کرد
لە تاریکییدا، ببینم جێگای
ڕووناکیی دڵم، زوو ئەچوو بۆ لای
گۆپکەی چنارێ ئەگەر بوەرێ
گۆپکەیەکی تر، جێگایی ئەگرێ
ئەم جێ نشینە بێ شک نازدارە
ڕەنگی ئەگۆڕێ، بەڵام هەر یارە
غروب نسیبی، میهری ئەنوەرە
تەکرار تڵووعی، ئەو موقەڕەڕە
بەڵام ئەو غونچەی، ناکرێتەوە
ئەم ئەستێرەیە، هەر ئەکوژێتەوە
لە سەد ڕێوە من بۆ تۆ ئەگەڕام
لەناو ڕێگادا، ما عەقڵی کۆتام
برووسکەیەکە، سەدای دەرناچێ
نوورێکە ئەڕوا و زیای دەرناچێ
ئەبیەم یا ئەڵڵا و ئەڵێم یا ئەڵڵاهـ
فەریاد و حیرەت، بووە بە هەمڕاهـ