٥٩
بەیانێ مەراتب و مەدارجێ سولووک و وسوولێ «إلی الله» و مەراسمێ فەنایێ «فی الله» و بەقایێ «بالله»
لە کتێبی:
مەم و زین
بەرهەمی:
ئەحمەدی خانی (1650-1707)
6 خولەک
1120 بینین
ساقی وەرە بێژە من چ لەونە
ئەڤ کەونە خیالە یان خەونە؟
تەعبیر مەکە کو ئەو بەتالە
تەسویر مەکە کو ئەو خەیالە
ئاغاز ئەگەر چ ڕەنگ حەیاتە
ئەنجامێ حەیاتێ وی مەماتە
یەعنی کو وجوود بێ وجوودە
خوەش خلقەتە حەیف بێ خولوودە
ئەفلاک و عەناسر و مەوالید
ئەخلات و تەبائع و مەقالید
ڤێکڕا د بدیع الاشتراکعەرەبین
تێکدا د سریع الانفکاکعەرەبین
سەر رشتەئێ گەوهەرا بەقانە
سەرمایەئێ عللەتا فەنانە
هندەک د سەقیل وهن خەفیفن
هندەک د خەفی وهن لەتیفن
هەر چەند ژ بۆ مە ئەسل و بیخن
هەر چار ژ بۆ مە ئاخشیخن
ئاگر ڤەمرت هەوا هەوایە
ئاڤ ئەر چکیا هەبا هەبایە
ئەفلاک مسالێ ئاسیا بن
هەموارە ب چەرخ و ئنقلابن
دەخلێ ل وی ئاشی ئادەمینە
مەتموورەئێ ئەرزی ئاردەلینە
ئەو دانە ب نەوبەت و تەوالی
دائم دڕ ژن ژ دەڤ جوالی
هەرچی ڕ ژیا دبت موجەززا
ژێکڕا دبتن دبن موهەررا
تەخمیر دکن ژ نووڤە تەکرار
ئەو قالبێ قەلبە قابل النارعەرەبی
ئەو چەند دکێشن ئەو سیاسەت
رازینەب مەرتەبا نەجاسەت
في الجملهعەرەبی نە موردە ونە ئەحیا
بەر موجبێ لا یموتعەرەبی و یەحیا
إلاعەرەبی کو نەفیس و پاک تینەت
یەعنی کو نوفووس نیک سیرەت
دهقان ب خوسووسیەت هلینت
وێ دانەئێ خاسهعەرەبی بچینت
حەتا نەڕزت هلاک نابت
نارسکت و قەنج پاک نابت
وەقتێ رسیا و بوویە خووشە
وێ دێ بقوتن ژ بوویی تووشە
ئاشێ دەڤ و چەقچەقا زەبانان
ئاڤا دهەن و بەرێ ددانان
ئەو چەند ئەوی دەڤ ددن دهێرن
ئەو چەند د شەهرێ تەن دگێڕن
ئەو چەند دقوتن وێ ئەڤ عەمەلدار
حەتتا وەکوو هوور ببت وەکی ئار
حاسل کو ژ پاشی وان جەفایان
دێ بێتە تەسەرروفا قوایان
گەهـ جازبە باتنی ڤەکێشت
گەهـ ماسکە بگڤشت ب ئێشت
دێ هازمەبیت ئەوێ بکەت هەزم
دەم دافعە بیت ئەوێ بکەت کەزم
تەننورێ مەعیدە وێ ببێژت
هەرچی کو خەرابە ژێ بڕێ ژت
تەسعید بکن هەچی لەتیفە
تەنزیل بکن هەچی کەسیفە
پاشی ژ وێ ئەلتەفێ جودا کن
تەمییز بکن ژ هەڤ بەلا کن
تەبباخێ حەرارەتا غەریزی
سەبباغێ مومەییزێ تەمیزی
تەوزیع بکەت ل جسم و ئەعزان
مەعموور ببت جهات و ئەرکان
دیزا جەگەر و دلێ زوجاجی
تەقتیر بکن مەیا مزاجی
حاسل عەرەقا مەیا حەیاتێ
تەقتیر کو بوو وەکی نەباتێ
هێژا ژ زوهوورێ ڤان شوئوونان
بوو قابلێ عالەما بوتوونان
گەهـ غووتێ دخوت د بەحرا مائێ
ڕەنگین دبتن دەمەک د مائێ
دەم عەقد دبت ژ بۆ وی تەرکیب
تەسویر دبت ب نەزم و تەرتیب
تەرکیب کو بوو مسالێ مەرجان
بوو عەکس پەزیرێ پەرتەوا جان
ئەو جان چیە؟ موهجەیا نەباتێ
ئەو موهجەیە مەنشەئا حەیاتێ
هندی وەکوو ساکنێ بوتوونە
خامووشە و خوارنا وی خوونە
وەقتێ کو ژ مەزرەعێ خەفایێ
ئەو سەبزەیێ تەر بکەت نومایێ
وێ سەبزەئێ دەم ب دەم بخوونێ
دێ ئاڤ بدن ژ پاشی بوونێ
بارانێ ژ فەیزێ بت مەدەدکار
ئەو دانە دبیتە نەخلێ بێ بار
سەرسەبرز دبت ژ بەرگ و باران
گەر لێ بوەرت ژ فەیزێ یاران
ئەو سەبز کو بوو نهالێ سەرکەش
سەرخوەش گەڕیا ژ مێوەئێ خوەش
ئەو مێوە دەما گها کەمالێ
بوو مەزهەرێ پەرتەوا جەمالێ
گەر لائقی عززەتا ئەمیرە
وەر دەرخورێ حەزرەتا قەدیرە
وێ هل دگرن ژ بۆ دیاری
بێ واستەوێ دبەن دیاری
فی الحالعەرەبی کو چوو دبیتە مەحبووب
ناڤێ وی ل وی دبیتە مەجزووب
ئەڤ نەخلە نە وافر الفروععەرەبین
لێ زێدە د نادر الوقوععەرەبین
وەر مایی وسان ل بەر هەوایێ
ئەو دێ چتە مەعسەرا جەفایێ
لازم ئەوە پەڕوەشێ ببینت
تەربییەتێ دەرخورش هلینت
گەهـ پوختە ب ئافتابێ شەرعی
گەهـ سوختە ب ماهتابێ وەرعی
گاڤا پژیا گها کەمالێ
وەقتا ڕ ژیا ژ سەر نهالێ
حەتتا نەکەڤت ژ ئەوجێ عززەت
حەتتا نەگەهیتە خاکێ زللەت
ئەو نابتە سالکێ تەریقێ
وێ نابنە مەعسەرا حەقیقێ
ئەڤ ڕەنگەهە دەست ب دەست ب ڕێڤە
ئەو مەرتەبە مەرتەبە ب وێڤە
ئەو مێوە بخوت کەمالێ زەربەت
ئەو لوقمەئێ خوەش ببیتە شەربەت
ئەو شەربەت ئەگەر شرینە خامە
وەر تەحلە و ترشە ناتەمامە
حەتتا نە ب دەستێ پیرێ مەیخوەر
ئەو هلکەلتن د خوممێ ئەکبەر
گاڤا کو د وێ ڤە کەل ب سەرکەت
وەقتێ ژ خومێ مەزن ب دەرکەت
یەعنی کو ژ کەسرەتا سفاتان
ئەو تەی بکەتن تەجەللیاتان
القصهعەرەبی ژ گەرمیا جەمالێ
حاسل کو ب شەوکەتا جەلالێ
جەوهەر کو تەمام موزمەحل بت
تەشبیهی عەرەز کو مونفەعل بت
گەرمییەتێ وان تەجەللیاتان
وان موحرق و وان موقەوویاتان
تەنزیل بکن ژ وێ غوبارێ
تەسعید بکن ژ وێ بوخارێ
خالس کو ببت ژ پاشی تەسعید
هێژا دچیتە مەقامێ تەجرید
جەوهەر ژ عەرەز کو بوو موجەررەد
داتینتە بۆ تە ئێ موجەددەد
ئەو بۆ تە ئەگەر چ تەنگنایە
سەحرایێ فەنایێ دل کشایە
هەمڕەنگی سوراحی و پەیالە
هندی وەکوو سۆرە یانە ئالە
هێژا نەبوویە رەحیقێ مەختووم
هێژا نەچوویە مەقامێ مەعلووم
هندی ژ خوە وێ هەبت و وجوودەک
نینن ژ خودێ ئەوی نموودەک
بێ مەشرەبەئێ وەفایێ شاهی
ئەو ناچتە مەشرەبا ئیلاهی
فانی نەبتن فەنایێ موتلەق
نابینتن ئەو بەقأیێ بالحقعەرەبی
فانیتی ژ بۆ وە ڕا بەقایە
باقیتی ژ بۆ وە ڕا لقایە
ئەمما نە ب ئتتسال و ئلحاق
بەلکی کو ب ئنفسال و ئتلاق
ئەڤ ڕەنگە دکەت مورادێ حاسل
ئانجا دبتە موریدێ واسل
یا رەب چ دبت ژ بەر مە کۆران
جارەک تو ڤەدی حجاب و تۆڕان
بینەندە بکی ئەمێ د عاجز
بێ پەردە وبێ حجاب و حاجز
دەریایێ یەقین بکەت تەمەووج
ئەم ژی بکەرین دەمەک تەفەرروج
ئەڤ زەنن و گومان و علم و تەقلید
تەبدیل ببن ب عەینێ تەوحید
ئەسباب و وەسیلە قەت نەمینن
جارەک تە موسببی ببینن
ئیمان مە هەیە ب زاتێ واجب
ئمکانیەتا مە بوویە حاجب
دیسان ژ مە هەر تو مە خەلاس کە
یا رەب مە ژ بۆ خوە ڕا تو ناس کە
ئەڤ سەیر و سولووک و تەیێ مەنزل
مەخسووسە ژ بۆ موریدێ موقبل
کەنگی ژ مە ڕا دبت مویەسسەر
خالق ژ ئەزەل نەکەت موقەددەر
لەورا کو خەرابی و قەبوولی
نینن ب فەزائل و فوزوولی
عابد ب ریایەکێ هلاکن
عاسی ب رجایەکێ دپاکن
عالەم کو وەکی خیالێ زللە
سانع ب خوە هادی و موزللە
ئەو تیننە مەنزەرا خیالێ
ئەو تێخنە پەردەیا دەلالێ
لێ دایە مە جوزئێ ئختیاری
نەفسا مە پەلید و حیلەکاری
ئەو ژی بریە ژ دەست مە ناچار
ئەم مانە و لەتفێ حەق مەدەدکار
بەس قەنج ژ بۆ مە عامیان ڕا
هەر ئەڤ بەسە بۆ مە عاسیان ڕا
ژەووەل ڤە خودێ ب حەق بناسین
هەر چەند قوسوور و کێم و کاسین
پاشی ب دلێ خوە ژێ بترسین
دینێ خوە ژ عالمان بپرسین
چاوا کو دبێژن ئەم وسا بین
حەتتا کو ژ روو دنێ وەفا بین
پالا خوە بدینە لوتفێ باری
بەلکی مە ب بەخشتن ژ ناری