ئاساری عومران و مەدەنیەتی
ئاساری عەزەمەتی سوڵتان سەلاحەددین تەنیا عیبارەت بە غەزا و تەوحیدی ئیسلام و حوسنی ئیدارە و دەهای حەربی و سیاسەتی نەبوو. لەگەڵ ئەمەشدا زۆر بە بینای باش باش وڵاتەکەی ڕازاندۆتەوە. لە ٥٦٦ هـ.دا لە نزیک مزگەوتی قەدیم، مەدرەسەی ناسریەی بۆ تەدریساتی مەزهەبی شافیعی دروس کرد و ئەمەش ئەووەڵ مەدرەسەیەکە کە لە میسردا دروست کراوە. لە دوای ئەمە «مدرسة القمحیة»ی لە نزیک ئەوەوە بینا کرد بۆ مەزهەبی مالکی. لە ٥٧٢شدا «مدرسة الحنفیة»ی لە ماڵی وەزیر ئەلبەتائیحیدا کردەوە کە ئێستاکە «السیوفیة»ی پێ ئەڵێن. لەگەڵ کردنەوەی ئەم مەدرەسانەدا وەزیفەی بۆ مامۆستا و قوتابییەکانیش تەعیین کرد و بەم تەرحە توانی لە جێگەی مەزهەبی شیعە، مەزهەبی سوننی بڵاو کاتەوە.
ساحێبی کتێبی «صبح الاعشی» ئەڵێ: «خانەقا و تەکیە لە پێش حکوومەتی ئەیووبییەدا لە میسردا نەبوو، ئەووەڵ موئەسیسی ئەمانە، سوڵتان سەلاحەددینە و لە دروستکردنی خانەقای سەلاحییەوە کە بە «سعید السعداء» مەشهوورە، دەسی پێکرد و بەعزێ ئەوقافیشی بۆ دانا».
ئەساسی قووەتی بەحرییە لە میسردا لە تەڕەف سوڵتان سەلاحەددینەوە دانرا و بە عینوانی «دیوان الاسطول» دائیرەیەکی مەخسووس لە ژێر نەزارەتی مەلیک عادڵی برایدا بۆ دامەزراند. ئەسکەندەرییە و دەمیات لە قەراغ بەحری سپی، «فەستات» و «قوس» لە سەر نیل، بەندەری بەحریی موهیم بوون.
چونکە دی کە ئەسکەندەرییە دایمە تووشی تەعەڕوزی فەرەنگ ئەبێ، شوورە و قەڵای زۆر باش تەعمیر کردووە و لەوێ و لە میسردا دوو خەستەخانەشی دروست کرد. قەسری «عەزیز ئیبنی ئەلـموعیز»ی فاتیمیشی کرد بە خەستەخانە و لە ناو ئەو قەسرەدا غەرباخانەیەکیشی تەئسیس کرد.
بۆ ئیسلاحی زراعەت و تەسهیلاتی زوراع، بەعزێ پرد و جۆگەشی دروست کرد.
بە غەیری ئەمانە، شوورەیەکی مەحکەمیشی بە دەوری پایتەختی میسردا کە عیبارەت بوو لە فەستات و عەسکەر و قەتائیع و قاهیرەی موزرییە کێشا و قەڵایەکی مەحکەمیشی لە جێگەیەکی بەرزیدا کە بتوانێ مودافەعەیەکی ئەو چوار گەڕەکە بکا، دروست کرد و لە ناو ئەو قەڵایەشدا خانوویەکی بۆ خۆی و سەرای حکوومەتی تیا بینا کرد. ئێستاکەش بە سەر دیواری ئەم قەڵایەوە ڕەسمی هەڵۆیەک هەیە کە عەلامەتی بەیاخی نەفسی سوڵتان سەلاحەددین بووە (هەڵۆیەکی سوور لە سەر ڕوخامێکی زەرد).
ڕەسمی کەمەرکێشی بە تەواوی لەغو کردەوە و بەم تەرحە ئیش و کاری زوراع و توجاری زۆر سەهل کرد. واقیعەن لە دەوری حکوومەتی فاتیمیدا ئەهلی میسر لە ژێر باری گرانی ئەم ڕەسمەدا بە تەواوی پشتی کۆما بووەوە و لە ڕووی ئەمەوە زۆری زوڵم لێ ئەکرا.
بێجگە لەمەش، ساڵی دوو هەزار دیناری لەگەڵ هەزار ئەردەب گەنمی بە ئەمیری مەککە ئەدا و ڕەسمی لە سەر حەجاج هەڵگرت. دوقتۆر ئەحمەد بیللی لە نیهایەتی بەحسی ئەم سوڵتانە گەورەیەدا ئەڵێ: ئەمەی کە باسمان کرد جوزئێکە لە ئەوسافی ئەم سوڵتانە گەورەیە و ئەم سەردارە بەشەوکەتە و ئەم فاتیحە موزەففەرە؛ من لەو فیکرەدام کە ئەگەر ئەمسالی سەلاحەددین لە ناو ملووکی ئیسلامدا زۆر هەڵبکەوتایە، ئەحواڵی ئیسلام بەم نەوعە لە خارج و داخڵدا بێ‌خێر و پەشۆکاو نەئەبوو.
سەیید ئەمیر عەلی ئەڵێ: ئەلفەزلی قازی کە وەزیری بوو، لە ئومووری خەیرییەدا زۆرێ یارییەی ئەدا، شوورای حکوومەتی سەلاحەددین تەنیا قەرەقوش، حیسامەددین و مەشتووب و ئەمسالی نەبوو، وەکوو قازی و کاتب عیمادەددین و عیسا ئەلحەکاری و بەعزێ عولەمای بەشۆرەتیشی تیا بوو.