دڵە خۆ پائیز ها ئاما جە سەر
پاییزنامە
لە کتێبی:
شیعرەکانی جەهانئارا
بەرهەمی:
جەهانئارا (1859-1911)
6 خولەک
1839 بینین
دڵە خۆ پائیز، ها ئاما جە سەر
چوون توجار پێشەن، زەردی جە بەندەر
چەمە! سا بدیە وە زەردی چەمدا
شەماڵ، نەمامان، مەدۆ بە هەمدا
تازە نەمامان زەردەن ڕەنگشان
هەنی نەمەندەن شنۆی دەنگشان
گۆشە گۆش بدەر وە دەردی خەزان
جە بەخت خەزان مەبەر حاڵ نەزان
نەمام ئارەزووی ڕەنگ سیوەیلناوی تایبەتەن
چەنی من و تۆ سیوەیلناوی تایبەت بێمەیلەن
خەزان وێڵ بییەن وە سەر بەرداندا
شەماڵ وەڵگ من بەرد وە هەرداندا
منیچ هەر ئەودەرد، ئەو زەردی و ئەو ڕەنگ
ئەو چەم و ئەو خەم، ئەو جەستە و ئەو دەنگ
هیچ مەبەر عاجز «نەمام» دوڵبەر
هەر بە تۆش نەدان حەق جە باڵای سەر
بە چەند کەسیش دان زەردی بە گۆناش
خسووس ڕەنگ من، بڕیان وە باڵاش
تۆ مەبەر عاجز، جە زەردیی ڕەنگت
تۆ چەنی سەبزی، بییەن بە جەنگت
من چەنی سوورخی، دایم داوامەن
جە زەردیی ڕەنگم، هەر واوەیلامەن
قەسەمتان مەدۆ «نەو تووڵ نەمام»
شەرح دەردتان ئیزهار کەن، جە لام
سەر تا وە دامان، هەر زەردی پێوەن
زەردی ڕەنگتان، نە ئاهـ کێوەن
هیچ کورێز مەدەن نەمام بێ دەردەن
بێ دەرد مەحاڵەن مەگەر جە مەردەن
هەر کەس دەردێوەش نەبۆ جە دڵدا
چوون بوڵبوڵ نەشۆ وە سوجدەی گوڵدا
ئانە نە شەرتەن، نە وەفا و نە مەیل
نە سۆزەن، نە عەشق، نە دڵ مەبۆ کەیل
نەمامان یەکسەر گشت کەردەن ئیقرار
ئازیز ئێمە گشت، مەر فەسڵ بەهار
نۆبە کەفت ئەو دەس پەرسای نەمامان
دەرد تۆ چێشەن شای جەمین جامان
هیچ تەکلیف مەکەن دەردم بێ دەوان
نمەگنۆم وە دەس حەکیمی حاڵزان
دووبارە واتن مەر ئەو حەکیم بۆ
دەوا بزانۆ، پەری دەرد تۆ
زەخم دڵ وە تیر هیچ دەواش نییەن
پڕەن جەو دەردە، هەنی جاش نییەن
ئەو حەکیم بدۆ دەوا پەیاپەی
خۆ من بێزارم جەو جام و جەو مەی
مەگەر ئەو حەکیم، ئەو تیرە شەندەن
زەخمش نە ڕووی دڵ تا مەحشەر مەندەن
نەمام ئاهـ سەرد کێشا جە دەروون
خەیلێ عاجز بین جە چەرخ گەردوون
ئەوەڵ من واتم: دەوام ناچارەن
دەوا، نە چارەی، من نە پێوارەن
ئەر سەد کە حەدیس پێغەمبەرناوی تایبەت ڕاسەن
مەسەلەی قەدیم وەرینەن، پاسەن
هەرچی دراز بۆ هەر نییەن مەقبووڵ
بەڵام واتەمان، تۆ بکەر قبووڵ
ئەر سەد بەرزیمان جە حەد ئەو دەرەن
سەبرو تەحەموول جە گشت خاستەرەن
وەشڵەی بە ئێوە هەر وەخت پائیزەن
ئەوسا مەزانن، دووری ئازیزەن
ئەر وەهار بەیۆ مەوسۆل دۆسەن
بێ خەبەر جە دەرد گشت بەڵا و کۆسەن
خۆ هەم نە پاییز نە وەهار نە وەخت
هیچ نییەن جە لام هەنی تەفاوت
ئەگەر وەهار بۆ، ئەگەر پاییز بۆ
ئەگەر ڕەفێق بۆ، ئەگەر ئازیز بۆ
ئەگەر زمستان، ئەگەر هامن بۆ
ڕۆحم پەروازەن، مەر خەم زامن بۆ
نە شەب و نە ڕۆ، نە ماهـ و نە ساڵ
سەبر و تەحەممول جە لام بێ مەحاڵ
سا دڵە وەسین، وەس دەر دەدیسەر
ساتێ ڕاحەت بەر بێ خۆف و خەتەر
مەبۆ دوعای جەخت بکەرۆ پەرێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
چوون دڵ سەنگەنی بەد بەیۆ نە ڕێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
سا چوون ئازاردار هەر زەمین بۆ جێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
نەپەرسای ئەحواڵ ئیخلاسمەند وێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
ئەرێ بێ مروەت، هەی یاغی جە وێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
چوون بازی نەهاڵ بەرشییەن جە جێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
فایدەش نییەن هەی نەفام، هەی شێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
خۆ تۆ مەزانی، مەردەن ها نە ڕێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
بدەر وە سەردا، پەرێ بەخت وێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
سا چەمەڕا بەر، پەی قاسد وێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
خۆ نە جەلا دای وە ڕووخسار وێت
هەر موبتەلای دەرد پاسە بەیۆ پێت
نە جوانیت دی، نە خود نازیت کەرد
نە مۆبەتت بی، نە عەشقبازیت کەرد
نە جاهێڵیت کەرد، نە نێش و نە نۆش
حاڵ نەزان حاڵ، ئەرێ شەڕ فرۆش
نە سەر تا پای وێت، پۆشا وە کاڵا
هەر دایم وە دەرد، پەی دەرمان ناڵا
خۆ نە شادیت دی، نە مەجلیس نە بەزم
نە شەو یولغار دای چوون سوار ڕەزم
نە وە سەرکەشی دۆسی دوور مەنزڵ
ئەری بادەقووش وێرانەکەی دڵ
نە نیگا و دیای ماهـ و ساڵت دی
نە تەمەننا و مەیل ڕۆی ویساڵت دی
نە تاڵب وە مەیل، بەینەتکارانی
نە ئاگا وە حاڵ، دەردەدارانی
نە شەرتی کەسێ، نە وەفای یارێ
هیچ نەبیت وە تەنگ جە ساڵان جارێ
هەر گورێزت دا، پەرێ وەسڵ یار
ئەرێ بی قیمەت جە لای ئەهلی شار
ئەرێ گرفتار، دەرد کەس نەزان
ئەرێ سەرگەردان چوون وەڵگ خەزان
ئەرێ زەدەی خەم، زام کۆنە و نۆ
ئەرێ جاگەی چەنگ نەچیرگای هەڵۆ
فەرموودەی مەعدوومناوی تایبەت شیرین گیانیم
فەرموودەی ئەوەن، ورد زوبانیم
«هەڵۆ زەدەگەی تەرسیاکەی وێم
درۆ بۆ یا ڕاس، هەوە سیاکێم»
نە ساتێ ڕاحەت، نە پەژارەی شەو
نە دڵ ئازادەن، جە خەیاڵ ئەو
پا نە دوو شاخەی کۆت سەد مەنم
سلسلەی زەنجیر، ها نە گەردەنم
بێ گونا و تەقسیر مەحبووسم جە بەند
فەڕاش دەردم وە بێ چوون و چەند
نە نیگا و دیای ماهـ و ساڵت دی
نە تەمەننا و مەیل ڕۆزگارت دی
دڵە! جە قینت، دیسان جە داخت
مەعلوومەن بییەن، خەبتی دەماخت
کەس چەرخ گەردوون نمەدۆ بازی
چ لازم جەی شەرح، زوبان درازی
تەڵ تامڵت، بڕیان جە وڵات
پەنهانی ڕازت، نەمەندەن جە لات
ئەر سەد کە شیرینناوی تایبەت جەی دنیای کەچڕەو
وێش ڕسوا کەردش پەی وەسڵ خەسرەوناوی تایبەت
شیرینناوی تایبەت پەی خەسرەوناوی تایبەت، جە شاهی ویەرد
خەسرەوناوی تایبەت پەی شەکەر، بادەنۆشی کەرد
تازەگی نییەن، دنیا وەی تەورەن
جە وەفا مەپەرس مایل وە جەورەن
دووری وەشتەرەن، تا وەسڵ یاران
وەفا بێ قیمەت، جە سەر بازاڕان
خۆ تۆ جەهانناسناوی ئەدەبیت پەی بی بە قەقنەس
ئاراناسناوی ئەدەبی جە دەستت بەرشی وە عەبەس
هیچ مەبەر وە تەنگ چەرخ چەواشە
عالەم کول مەبۆ وە زەڕ بێ خاشە