ذکر شمه‌ای از حالات و حکایت سلمان فارس و چگونگی رسیدن او به آستان حضرت ﷺ
لە کتێبی:
روضة الصفا
بەرهەمی:
میرزا عەبدولقادری پاوەیی (1850-1910)
13 خولەک
526 بینین
بەڵێ ڕێوایەت ڕاوی گشت ڕاسەن
خسووس فەرموودەی ئێبن عەبباسەن
سەلمان تیفڵێ بێ تازە ڕەسیدە
تاڵ و ترش وەزع دنیا نەدیدە
فەرزەند یەک شەخس، مەجووس ئوممەت بێ
شەخسێ دەوڵەتمەند ئاتەش پەرست بێ
جاش نە یەک قەریە ئاوای عەیان بێ
یەک ساعەت قەریب وە ئێسفەهان بێ
چوون مەرد مونعێم دەروون بێ داخ بێ
ساحێب مەزرەعە و بوستان و باغ بێ
دایم وێش مەشی بە شادی و مەزاق
پەی سەر پەرستی مەزرەعە و ئەرزاق
قەرارش دا بی وە بێ چەند و چوون
سەلمان جە یانە نەشۆ وە بیروون
شەوان تا وە ڕۆ نە تۆی کاشانە
خدمەت گوزار بۆ جە ئاتەشخانە
هەر سوب تا ئێوار مەسووزا ئایر
بڵێسەش مەشی باهێر وە باهێر
وێنەی خادێمان خدمەت مەکەردش
دایم وە ئاتەش سوجدە مەبەردش
تا یەک ڕۆ بابۆش فەرما ئەی فەرزەند
نوور دیدە و دڵ عەزیز دڵبەند
ئارۆ وە تەعجیل تۆ بشۆ وە بەر
مەزرەعە و خەرمان سەرپەرستی کەر
بەڵام دەخیلم زوو بکەر عەودەت
با نەبۆ نامایت پەی من بە زەحمەت
سەلمان ئاخێز کەرد وە بێ مودارا
چوون وەحش سەرسام ڕوو کەرد وە سارا
جە ناگا ڕاش کەوت وە کلیسایێ
کلیسای قەدیم شیرین نمایێ
رەهبانان بەعزێ ناقووس مەژەندن
بەعزێ هەم ئێنجیل عیسا مەوەندن
سەلمان سەرسام مەند جە ئاینشان
جە شوغڵ تاعەت وەزع دینشان
حەیران بی جە دەنگ ئێنجیل واناشان
خوەلاسە کەم کەم مەشی وە لاشان
وات بە ڕاهێبێ یە چ دینێوەن
عەجەب دەستوورێ دڵ گوزینێوەن
راهێب وات بەڵێ یە دین عیسان
هەر کیش قەدیم تەرسا و کلیسان
هەر کەس وەی دینە ئاشنا مەبۆ
بێ گومان نەزدیک وە خوڎا مەبۆ
سەلمان نە دڵدا وات بە سەرمەستی
ئێڎ خاسەن جە دین ئاتەش پەرەستی
دیسان هەم پەرساش جە ڕاهێب خەبەر
واتش ئی مێللەت جە کۆ هەن فێشتەر
راهێب وات فێشتەر ها جە شار شام
تەرسا مەزهەبەن تەمام خاس و عام
سەلمان پەیاپەی کێشا ئاهـ سەرد
دین مەجووسی نە دڵدا کەم کەرد
خوەلاسە ئەو ڕۆ تاکە خوەرئاوا
دیسان وە حزوور بابۆش هەم یاوا
دیش خەیلێ پەشێو پەرکەندە حاڵەن
جە دووری فەرزەند شادیش بەتاڵەن
سەلمان دی وە چەم دڵشاد بی وە شاد
خەرمان خەمان یەکسەر دا وە باد
وات فەرزەند ئارۆ نەسیب کۆت بەردەن
بە خوڎا جە دووریت نەزدیک بێ مەردەن
وات بەڵێ ڕام کەوت وە یەک کنشتێ
وە دەیرێ عەجیب خوڎا سرشتێ
رەهبانان دەس دەس تاعەت مەکەردن
ئێنجیل مەوەندن، سوجدە مەوەردن
واتش ئەی فەرزەند نەوتووڵ سەرمەست
دین بابۆی وێت وەر مەڎەر جە دەست
بشۆ بپرسە جە ئەهل ئەعیان
مەجووسی خاسە یا باقی ئەدیان
سەلمان وات حاشا بەو تەورە نیەن
ئەو دین و مێللەت ئارۆ من دیەن
چەنی مەجووسی تەفاوت داران
سا دین ئەگەر هەن دین نەساران
بابۆش ئێڎ شنەفت قین ئاوەرد نە دڵ
جە دین سەلمان یەئسش کەرد حاسڵ
دەر دەم وە زەنجیر قایم بەندەوە
پای سەلمانش کەرد وە پا بەندەوە
واتش تا مەردەن ساکن بەر پەی وێت
یەتیم ئەحمەق نادان سەرشێت
بەڵێ تا چەند وەخت پشتان خاک بی
بەو دامە سەلمان هەر گرفتار بی
ئاخر مەحرەمێ وە بێ مودارا
کیانا وە لای ئەهل نەسارا
قافڵەی ئەوان ئەر خاسەن ئەر عام
دەخیل هەر وەختێ مەشۆ پەرێ شام
وەختەن ئەر بێ وەخت، ئەر شەو بۆ یا ڕۆ
من سەر حەساب کەن هیچ کەس نەزانۆ
جەو دەم قافڵەی ئەهل نەسارا
پەرێ عەزم شام ڕوو کەرد وە سارا
یەکێ وە سەلمان یاونا پەیغام
قافڵەی عەزیم ها شی پەرێ شام
دەر ساعەت سەلمان دانای خێرەدمەند
چۆ وەشی دینی خەلاس کەرد جە بەند
دەر دەم ڕاهی بی ڕوو کەرد وە سارا
یاوا بەو قەتار قەوم نەسارا
نە وە شەو قەرار نە وە ڕۆ ئارام
مەنزڵ بە مەنزڵ تاکە شار شام
پەرسا خاستەرین ڕەهبانان کامەن؟
شێوەش چ تەورەن؟ نامش چ نامەن؟
واتشان بزورگ گشتین ئاسفەن
ئاگاش جە ئەسرار سەڎای هاتفەن
مەنزڵ هەر نە تۆی کلیسا دارۆ
دایم هەر کۆ کۆ نوور لێش مەوارۆ
یەکێ سەلمانش ڕەهنموونی کەرد
تا سەلمان قەدەم وە کلیسا بەرد
دیش نەو جا مدران ڕەهبانان سەف سەف
تا شی وە نەزدیک حزوور ئاسف
دەردەم چوون سایە کەوت نە خاک پاش
جەو دەم گوشاد کەرد زەبان بە سەناش
ئاسف وات ئامات جە کام ئەندێشەن؟
نیازت کامەن؟ مەتڵەبت چێشەن؟
واتش مەیلم ها جە لای کلیسا
موشەڕڕەف ببوون وە دین عیسا
تەی کەردم ڕاهان سارا و کەش و کۆ
تا کە شاد ببوون وە خاک پای تۆ
بەڵ بە قەواعێد عێلم شەریعەت
فایز بوون بە فەیز پایەی ڕەفیعەت
ئاسف ئێلتێماس سەلمان قەبووڵ کەرد
دەرساعەت مەنزڵ، ئەو وە جای وێش بەرد
غەرەز، تا چەند وەخت سەلمان جە لاش بی
هەر سوب تا ئێوار پاشێل پاش بی
تا خاس بەڵەد بی جە ڕەفتار ئەو
جە شوغڵ و عەمەڵ جە کردار ئەو
زانا زاهێدیش پەی خوڎا نیەن
هەر چ ئەو کەردەن گشت تەزویر بیەن
مەوقووفەی کنشت کلیسا تەمام
نەزر و تەسەددوق خەیر ئەهل شام
گشت جەم کەردە بێ نە یەک دەفینە
کۆ کۆ کەرد پەی وێش نە یەک خەزینە
پەی موستەحەققێ هەرگێز یەک دینار
مەسرووف نمەکەرد جەو هەزار هەزار
سەلمان مەئیوس بی جە دین ئاسف
جە وەزع و ڕەفتار ئایین ئاسف
جە ناگا ئاسف دەردێ یاوا پێش
بێزار بی جە گیان زێندەگانی وێش
وە حوکم قادر قەییوم کار ساز
ڕووحش جە قاڵب بەدەن کەرد پەرواز
مەخلۆقات یاوا تەوق تەوق و چین چین
بکەران ئاسف تەجهیز و تەکفین
سەلمان وات لایق وە مەدفوون نیەن
زاهێر بێ ئیمان جەی دوون بەر شیەن
هەر چ مەوقووفات هەن جە شەهر شام
ماباقی ئێحسان خەیر خاس و عام
فلووسێ مەسرووف هیچ کەس نەکەردەن
گشت جەم دان پەی وێش ئیسە ها مەردەن
واتشان چ تەور مەعلوومەن ئی کار؟
واتش دەفینەش گشت ها ئاشکار
یاران بەرد یەکسەر وە دڵ پەرێشان
گەنجینەی ئاسف نمانا پێشان
تەرسایان واتن بێ دین بەر شیەن
وەڵڵا یە لازم بە تەکفین نیەن
نەعش ئاسف شان هۆرکێشا وە دار
کەردشان جارێ گردین سەنگسار
یەک شەخسێ عابد، زاهێد بێ تەمام
نە جای ئەو کەردن وە قایم مەقام
سەلمان وە عابد دەردەم بۆسا دەست
خەیلێ عەقیدەش بە زوهد ئەو بەست
جە لای ئەو دەست کەرد وە جان نێساری
بە دیدە و بە دڵ خدمەتگوزاری
چەند وەختێ جە لای عابد سلووک کەرد
تا یەک شەو عابد کێشا ئاهـ سەرد
واتش ئاخ پەی مەرگ یاوانم واڎە
ئەجەڵ پەی ئەروام مدران ئاماڎە
سەلمان وات ئوستاد دانای دیاری
دمای وێت تۆ من وە کێ مەسپاری؟
وەڵڵا هیچ کەسێ نیەن بەی وێنە
تاڵب بۆ بە حەق جەی سەرزەمینە
مەگەر یەک شەخسێ پیر ساحێب دڵ
بەڵ تەشریفش ها جە شار مووسڵ
ببەر وە لای ئەو نام و نیشانم
مەبۆت وە دەستگیر نوور چەمانم
خولاسە عابد کۆچ خەیرش کەرد
سەلمان دەرساعەت دەردەم تەشریف بەرد
یاوا وە مووسڵ کەردش ئێستێفسار
پەیدا کەرد ئەو پیر دانای ڕۆزگار
وات فڵان زاهێد کۆچش کەرد جە نۆ
منش کیانان وەی تەور وە لای تۆ
پیر وات وەش ئامای وە بان دیدەم
درێغ نەداروون ئەی بەرگوزیدەم
چوون دۆست موشفێق هام فەرد ئەو فەرد
سەلمان بە حوججەت وێش سەر ئەفراز کەرد
غەرەز، تا چەند وەخت وە بێ دەردسەر
ویارا جە لای پیر پاک نەزەر
تا پیر هەم مەرەز مەمات یاوا پێش
کەوت نە تەلاتوم دەرد کاری وێش
سەلمان عەرزش کەرد وە ئەندووە زاری
دمای وێت تۆ من وە کێ مەسپاری؟
ئەهل مەعرێفەت ڕیازەت قاڵ بۆ
جۆیای ئەمر حەق حاڵ زان حاڵ بۆ
پیر وات عەقیدەم وە هیچ کەس نیەن
ئەر کەسێ بیەن جە دەست بەر شیەن
پەی ڕای هێدایەت وەزع دنیا و دین
یەک زاهێدێ هەن ها جە نوسەیبین
بشۆ وە لای ئەو بە بێ مەواسا
مەکەرووت بەڵەد جە دنیای عیسا
پیر هەم فەوتش کەرد یاران کەردن شین
سەلمان دەرساعەت شی وە نوسەیبین
پەیدا کەرد ئەو شەخس پوختەی پاک خەیاڵ
دانندەی ڕمووز وەزع ماهـ و ساڵ
سەلمان عەرزش کەرد بە وەفاداری
داروون تەوەققوع خدمەتگوزاری
زاهێد قەبووڵ کەرد خدمەتکاری ئەو
بی بە موونسش هەر سوب تا وە شەو
تا چەند ئەییامێ بەندەگی ئەو کەرد
چەند ماهـ و ساڵش تەمام وە سەر بەرد
دیسان ئەو زاهێد مەیل حەق نە دڵ
نە چەنگ ئەجەڵ خەریک مەند خجڵ
سەلمان وات ئوستاد گران نەیۆ لێت
حوکم ئەمر حەق یەقین یاوان پێت
تەدبیرم چێشەن سەرم بۆ فدێت
وە کێ مەسپاری من جە دمای وێت؟
زاهێد وات نیەن کەسێ بەو ڕەنگە
پۆشا بۆ ئەو بەرگ ئاڵای قەشەنگە
بسازۆ پەی حەق جەی زەمانە دا
لاوێز باوەرۆ وە بوتخانە دا
بەڵام هەر تەدبیر تۆ یەک سیاقەن
هەنی ماباقی تەکلیف شاقەن
جەی دما دنیا ئەمن و ئەمانەن
وادەی پێغەمبەر ئاخر زەمانەن
جە مەککەی شەریف زهوورش کەردەن
جبرەئیل ئەحکام پەرێش ئاوەردەن
جە نادانی قەوم وە بێ گومانێ
هێجرەت مەکەرۆ بە نەخلستانێ
بەین دوو کۆسار مەنزڵگاش مەبۆ
هەنی تا مەحشەر ئەو جا جاش مەبۆ
«مليح اللسان أفضل العربعەرەبی»
«امی اللقب هاشمی النسبعەرەبی»
هەرگێز تەسەددوق نە زیاد نە کەم
«مادام الحياتعەرەبی» نمەنیۆ نە دەم
هەدیە مەکەرۆ تەناول جە یام
مەبەخشۆ دایم بە گشت خاس و عام
چوونکە مەیل دین حەنەفی پێشەن
ئەحیا ساز دین ئێبراهیم وێشەن
مودارا مەکەر نە وە ڕۆ نە شەو
یا سەلمان بشۆ وە خاک پای ئەو
چەم بڎەر وە تۆز خاک پاشەوە
دنیا و قیامەت ها وە لاشەوە
زاهێد ئەمر حەق وە جا ئاوەردش
سەلمان هەم وێداع جەو ئەهلە کەردش
شی وە لای شەخسێ چووپانی کەردش
چەند وەخت هەم نەو جا ساڵ وە سەر بەردش
تا یاوا وە پێش بەعزێ گا و گووسفەند
سەلمان چەنیشان بەو تەور خجڵ مەند
دیش کاروانێ دیارەن جە دوور
شی گێرتش دامان ئەوان بە زەروور
وات ئی گاو و مێش گشت مەڎۆ پێتان
خیلافش نەبۆ یەکسەر پەی وێتان
بەڵام وە شەرتێ وە شادی و تەرەب
من بەرین وە موڵک درگاهی عەرەب
کاروانچی تەمام ئێقرار کەردشان
وە شەرت زامن سەلمان بەردشان
یاوان وە یەک خێڵ ڕەشماڵ دەوار
ئێسم ئەو وڵات «وادی القرارعەرەبی»
کاروانی سەلمان فرۆشان وە پووڵ
داشان وە عوسمان یەهوود دەم قووڵ
بە ئەمر قودرەت پادشای مەعبوود
چەند ساڵ خدمەت کەرد سەلمان بە یەهوود
جە دمای چەند ساڵ عەمووزادەی ئەو
ئاما جە یەسرێب بە دەوان دەو
سەلمان جە عوسمان خەرید کەرد دەر دەم
بەرد وە مەدینە ئاوای موکەڕەم
سەلمان نگا کەرد بەو دەشت و دەردا
بەو شار و بازارکووچە و گوزەر دا
بەو نەخلستان بەرگ حەریردا
بەو سەحرای شیرین خاک دڵگیردا
پاسەش مەزانا هیچ غەریب نیەن
مەدینەش چەند جار جەی وەرتەر دیەن
هەنی مەشغووڵ بی وە باغەبانی
وە خدمەتکاری و وە جان ئەفشانی
ئێتێفاق ئەو ڕۆ جەو سەرزەمینە
تەشریف حەزرەت یاوا مەدینە
سەلمان جەو دەمدا وە جەهد و جەختێ
تا شی وە باڵای بەرز درەختێ
بە خورمای ڕوتەب دەست کەرد بە چنین
پەی بەچە و عەیاڵ یەهوود بێ دین
خواجەی ساحێبش گومڕای ناشەنەخت
نیشتە بێ وە شاد نە پای ئەو درەخت
دیش یەک یەهوودی گومڕای بێ ئەدەو
پەیڎا بی جەو دەم وە دەوان دەو
واتش مەنمانان خەزرەج و ئەوەس
یەکسەر جە قوبا ها مدران دەس دەس
گشت ئەدەب وێنەی خواجە و غوڵامان
پەی شەخسێ تازە جە مەککە ئامان
لاف نبووەت مەدەرۆ بە وێش
موعجێزنماتەر جە ئەنبیای پێش
سەلمان جە باڵای ئەو درەخت بەرز
شنەفت ئی حەرفە جە یەهوود وەی تەرز
وەخت بێ وە گشت دڵ جە باڵای ئەو دار
جە شادی دەرسات وێش بوزۆ بە وار
تاکە پەلاپەل ئاما وە زەمین
پەرسا جە یەهوود پەلید بێ دین
وات ئانە تۆ خوڎا نام کێ بەردی
کێن تازە ئامان تۆ بەحسش کەردی
خواجە وە غەزەب زللەیە دا لێش
قیامەتش دی ئەو بە دیدەی وێش
واتش ئەی فزوول تا چەند بێ عاری
سا تۆ وەی حەرفە چ کارێ داری؟
بشۆ کار وێت بڎەر سەرئەنجام
چ دەخڵێ داری چەنی خاس و عام؟
سەلمان هەم دەست کەرد بە فەرمان باخ
ئەو ڕۆ پەیاپەی کێشا ئاخ و داخ
ئەو شەو خۆ شەو بی تاکە شەفەق زەرد
دەرساعەت بەعزێ خورما پەیڎا کەرد
دەردەم ڕاهی بی چوون باد سەبا
یاوا بە مەیدان مەحەللەی قوبا
دیش جە بان بەرز مەجلێس دیارەن
خاستەر جە مەجلێس شای خەندەکارەن
شەخسێ جە مابەین سفووف یاران
چوون قەمەر چەنی شەوق ستاران
بەو تەور شەرەفناک پەڕ مەهابەتەن
واتش بێ تەشکیک ئانە حەزرەتەن
دەسماڵ خورما بەرئاوەرد وە بەر
بەردش وە خدمەت شای «خير البشرعەرەبی»
عەرز کەرد شنەفتم تۆ پەسەندیدە
مەوسووف بە ئەوساف وەسف حەمیدە
بەندە ئی خورما تەسەددوق کەردم
جە ڕووی ئێرادەت پەرێت ئاوەردم
پەرێ تۆ خاسەن غەریبی ئارۆ
تەناول بکەر نووش گیانت بۆ
حەزرەت بە خورما نەکەرد نێزارە
بەڵام وە یاران کەردش ئێشارە
سەحابان وە زەوق خورما وەردشان
دەسماڵ سەلمان خاڵی کەردشان
سەلمان وات ئینە یەک نیشانەی ئەو
مەعلووم بی جە لام وێنەی ماهـ شەو
ڕوو ئاوەرد وە پەس وە دڵخواهـ دڵ
هەم شی وە تۆی باغ پەی قەدیم مەنزڵ
سەحەر بێدار بی دەرساعەت جە خاو
شی پەی مەدینە وە تەعجیل و تاو
دەسماڵ خورما وە عەزم سەوقات
بەردش وە حزوور شای ئەعلا سێفات
عەرز کەرد من ئەو ڕۆ سەدەقەم ئاوەرد
وە سڵامەتی هیچت مەیل نەکەرد
ئارۆ سەوقاتم ئاوەردەن پەرێت
تەناول بکەر سەرم بۆ فدێت
حەزرەت دەس بەردش وە ئارەزووی دڵ
چەنی سەحابان کەردش تەناول
سەلمان وات ئێڎ هەم نیشانێ تەرەن
پاسە مەعلوومەن ئەو پێغەمبەرەن
تا دەفعەی سێهەم شی وە حزوورش
شاد بی بە دیدار دیدەی پەڕ نوورش
جە سەحرای بەقیع وە حزوور یاوا
نوور لێش مەوارا ئەو زێد و ماوا
یەک سەحابەیێ فەوتش کەردە بێ
جەو بۆنە حەزرەت تەشریف بەردە بێ
سەلمان بە ئێخلاس دەم وە دوعاوە
ڕوو بە ڕووی حەزرەت مدرا بە پاوە
ئاوەردش نە دڵ بێ خەتەرە و خەم
موهر نبووەت بوینۆ وە چەم
حەزرەت چوون زانا مورادش چێشەن
پەی موهر خاتەم دڵ پەڕ ئەندێشەن
رەدای موبارەک بوڵەند کەرد وە دەو
موهر نبووەت نیشان دا بە ئەو
سەلمان بووسە دا بەو موهر خاتەم
شوکر خوڎاوەند کەردش دەما دەم
بە واحێدی حەق یەکتا باوەر کەرد
شەهادەت وە شان پێغەمبەر ئاوەرد
حەزرەت وات خەیلێ بەد ویەردەن لێت
بەیان کەر حاڵات سەر گوزەشتەی وێت