ذکر اتفاق قریش و جمعی از جمهور در مخاصمه بنی هاشم و بنی مطلب و احوال این دو طبقه در شعب ابی طالب و گزارش آن
لە کتێبی:
روضة الصفا
بەرهەمی:
میرزا عەبدولقادری پاوەیی (1850-1910)
14 خولەک
472 بینین
سا وەختێ ئەسحاب چەنی پێغەمبەر
مەسروور بین تەمام بە حەمزە و عومەر
زەمزەمەی تەکبیر سەحابەی گوزین
مەشی پەی سەمای چەرخ چارومین
ئێسلام ڕۆ جە ڕۆ هەر زیاد مەکەرد
وێرانان بە دین گشت ئاباد مەکەرد
کوففار ئان بە ئان دایم کەم مەبی
بێ دین ئاوارەی ڕای عەدەم مەبی
سا چوون موشرێکان دوور جە عەقاید
دیشان ئێسلام گشت ها نە تەزاید
نایرەی حەسەد بەرز بی جە لاشان
پەڕ بی جە غەرەز گشت موددەعاشان
دیسان هەم جە نۆ مەشوەرەت کەردن
پەی قەتڵ حەزرەت گشت سەوگەند وەردن
یەکسەر وە هەیئەت مەجمووعەی غالب
تا شین عەرز کەردن وە ئەبووتالب
واتن ئەی سەردار سپای هەزارە
موحەممەد وە دەست ئێمە بسپارە
تا کە قەتڵش کەین وە بێ مەنا و مەین
بەڵکەم ئی نێزاع بەرشۆ جە مابەین
چوون موخالێفەت وە بەرزی ئەو کۆ
وستەن نە مابەین دین ئێمە و تۆ
یا کە موحەممەد پێمان بسپارە
یا جەی دما وێت وە چەم مەڎارە
بڎیە ئی گۆمە یە چەندێ قووڵەن
حازر بەر هەنی قەتڵ و قتووڵەن
یەقین تا زەبان برازادەی تۆ
جە سەبب مەعبوود دادە ئێمە و تۆ
نەگێڵۆ وە شەرت ئێخلاس مەندی خاس
نمەبۆ جە دەس ئێمە ئەو خەلاس
یا بێ بەهانە موحەممەد بڎەر
یا خۆ پەرێ جەنگ وێت ئامادە کەر
ئی چەند کەلیمەی خشوونەت ئامێز
واتشان دەردەم کەردشان ئاخێز
جە یانەی تالێب گشت بەرشین وە بەر
پەی قەتڵ حەزرەت بەستشان کەمەر
تا ئەبووتالب حەزرەت تەڵەب کەرد
واتش ئەی فەرزەند فەرد بێ هام فەرد
واقێعەی قورەیش گشت وە موفەسسەل
بەیان کەرد پەرێش بێ سەهو و خەلەل
زەبان کۆتاکەر جە کینە کێشان
جە تەعن و جە لەعن مەعبوود ئێشان
مەتڵەب هەر تۆنی ئەی نوور دیدەم
خۆفم هەر جە تۆن ئەی بەرگوزیدەم
نەک حەوادێسێ ڕوو دۆ ناغافڵ
داغش تا مەحشەر بمانۆ نە دڵ
مەبادا ناگا فورسەت باوەران
یانەی من وە مەرگ تۆ وێران کەران
حەزرەت وە خەیاڵ سەودای پاک وێش
وە نازکی دڵ شەرەفناک وێش
نەک ئەبووتالب فەریب وەردە بۆ
دەس جە حێمایەت کۆتا کەردە بۆ
فەرماوا ئەی عەم حەرفێ واچوون پێت
تا خاس حاڵی بای مەعلووم ببۆ لێت
من هەر چیم واتەن یا هەر چیم کەردەن
فەرموودەی خوڎام وە جا ئاوەردەن
واتە و کردارم کەردەی من نیەن
گشت هەر بە فەرمان ئێلاهی بیەن
ئەر تۆ خۆفت هەن جە تیر و تانە
مەیلت ها جە لای خوێش و بێگانە
یا خۆ هەر تەشەر ئەقوام بەردەنی
تەرک حێمایەت ئێمە کەردەنی
مانع نمەبوون هەرگێز جەی کارە
جانبداری من مەترووک بڎارە
ئەر جانبداریم مەکەی چوون جاران
یەک شەرت یەک زەبان یەک دڵ چوون یاران
عەیبێ نەدارۆ نوور عەلا نوور
با ئاشکارا بۆ نەزدیک تا وە دوور
وەرنە حێمایەت فەرد لامەکان
دەهندەی مەدەد سپای هەفت ئاسمان
پەی من کافییەن بەیۆ جە سەردا
دایم حازرەن ها جە نەزەردا
ئێڎ وات و خێزا دەر دەم تەشریف بەرد
ئەبووتالب مات مەجلێس باتڵ کەرد
هەم ئەبووتالب نادم بی وە دڵ
خەیلێ جەی حەدیس دێققەت کەرد حاسڵ
باز بە دەلالەت مەعزەرەت وانا
جە سەدر مەجلێس حەزرەت نشانا
وات فەرزەند بە خوڎا تۆم مەنزوورەنی
بە هەر موهێممێ کە مەئموورەنی
سابت قەدەم بەر هەنی جەی کارە
تەبلیغ دینت مەحکەم بڎارە
تا من زێندە بام خۆف مەکەر جە کەس
دوشمەن نمەبۆش کەس وە تۆ دەسڕەس
مەشغووڵ بەر دایم چەنی ئەمر وێت
تا «يَوم المَماتعەرەبی» سەرم ها نە ڕێت
حەزرەت ئێتمینان جە ئەو حاسڵ کەرد
پەنا بەرد وە زات تاک تەنیای فەرد
دەس کەرد وە تەبلیغ حوکم ڕێسالەت
کوففار هەم وە دین ئێسلام کەرد دەعوەت
موشرێکان دیشان پەرێ پێغەمبەر
ئەبووتالب وێش کەردەن وە ئەسپەر
کۆتائیش نیەن جە ڕێعایەتش
دایم مەشغووڵەن وە حێمایەتش
ئەهل کوفر و کین گرۆی شەقاوەت
سازان هەم جە نۆ بینای عەداوەت
تا جە ڕووی ئەفلاک بمانۆ ئەنجم
دوشمەن بان چەنی گشت بەنی هاشم
پارە پارە کەن مەرکەب و ڕاکێب
خسووس نەبیرەی «عبدالمطلب»
سەوگەند وە هوبەل، ئەعزەم وەردشان
پەی قەتڵ حەزرەت ئێقرار کەردشان
عەهد نامەیێ نویسان یەکسەر
پەرێ عەداوەت قەوم پێغەمبەر
چل کەس سەنادید ڕوئەسای قورەیش
جاداران دەور کەدخودای قورەیش
موهر وەسیقەی قاتع کەردشان
دەرسات وە کەعبەی شەریف بەردشان
جە سەقف گونبەد بارەگای حەرەم
پەی ڕۆزگاران کەردشان مەحکەم
تا ئەبووتالب زانا ئی خەبەر
بەنی هاشمی تەڵەب کەرد یەکسەر
«بني مطلبعەرەبی»، هاشمی یەکسەر
چ موسڵمان و چ گرۆی کافەر
نێدا کەردشان دەردەم گشت یاوا
گشت سەر وە پاگەی پای حەزرەت ساوا
تا جەمعییەتێ فەراهەم ئاوەرد
حەزرەت و ئەسحاب وە تۆی شەعب بەرد
سیوای بوولەهەب ناما چەنێشان
گشت بە ئێتێفاق تایفەی وێشان
گشت پەرێ حەزرەت وە جان نێساری
کەمەر بەستشان پەی خدمەتکاری
جەو تەرەف موشرێک تایفەی غەددار
قەوم تیرە دڵ کینە جۆی ئەشرار
قەرار دا یەکسەر گەدا تا مونعم
یەک دەفعە چەنی نەبیرەی هاشم
نە مەواسلەت نە موناکحەت
نە موبایعەت نە موحافزەت
نەکەران هەنی تا «يوم المحشرعەرەبی»
بکۆشان پەرێ قەتڵ پێغەمبەر
جە نۆ دەس کەردن وە هەرزە بازی
وە تەعن و جێدال وە تیرئەندازی
ئەبووتالب خۆف نە دڵ ئاوەردش
قاپی ئەو شەعب ئوستوار کەردش
هەر ئەسحابەیێ مەشی وە بیروون
ئازارش مەڎان وە بێ چەند و چوون
عەرسەی سەرزەمین تەنگ کەردن لێشان
ڕای کووچە و بازار یەکسەر بڕیشان
زومرەی ئەهل بەیت ئەسحابەی کێرام
مەحبووس و مەحزوون سەحەر تا وە شام
تاڵ بی زێندەگی ڕای ئەوقاتشان
قەتع بی خەرید مەئکوولاتشان
شەمع شادیشان یەکسەر بی خامۆش
بڕیا جە لاشان پای ئەرزاق فرۆش
مەر جە ئان حەج کەعبەی موعەززەم
مامان وە بیروون یاران گشت وە هەم
سەوداگەر مەنیشت وە ڕاگەی حوجاج
هەر کام جنس وێش مەکەردش هەڕاج
غەلیزای موشرێک، ئەبووجەهل کین
نەسر بن حارس گومڕای سەهمگین
عاس بن وایل، عەتەبەی بێ دین
هەر چوار نەو جا گێرتەبێن کەمین
ئەر سەحابەیێ مەزڵووم وە ناچار
جنسێ مەسەندش وە ئەندەک دینار
هەر چوار چوون سەگ حەمڵە مەوەردن
بەهای ئەو جنسە گران مەکەردن
تا کە ئەو ئەسحاب مەسیحا نەفەس
مەئیووس و مەحرووم مەگێڵا وە پەس
گشت جە موشرێکان پەرهیز مەکەردن
تا تەشریف وە تۆی شەعب مەبەردن
وەلید پەلید گومڕای بەد ئەندێش
چەنی ئەبووجەهل ژار عەقرەب نێش
هەر دوو جە نەبەرد مەرد ناخار بین
هەم هەر دوو شەیتان ئەهل کوففار بین
فێشتەر جە قورەیش حەسەد مەبەردن
دایم مەزڵوومان ئازار مەکەردن
چوون ئەبووتالب دانای خێرەدمەند
دیش ڕاگەی ئێسلام یەکسەر شی وە بەند
شمشێر مێسری کەرد وە حەمایڵ
لادێ جە حەزرەت نمەبی غافڵ
شەو گەردش مەکەرد نە دەور یانەش
وە ڕۆ سەر مەنیا وە پای ئاستانەش
ساتێ نمەکەرد حەزرەت فەرامۆش
دیک دەروونش جە خەم مەڎا جۆش
هەر جە نمای شام تا کە نیمەشەو
حەزرەت نە جاگەی ڕاحەت مەکەرد خەو
دمای نیمەشەو تەمەنناش مەکەرد
پەی وەهم دوشمەن جا بە جاش مەکەرد
مەبەردش وە تۆی یەک سەراپەردە
سەرایێ بەشەر ڕا پەی نەبەردە
جە نۆ هەم قاپی ئوستوار مەکەرد
وێش چوون عەسەس بێ تاکە شەفەق زەرد
تا سوبح سادق نە دەور مەنزڵ
خدمەتش مەکەرد بە دیدە و بە دڵ
بە ڕۆ مەواتش فەرزەندان وێش
نەبیرەی فەرزەند دامادان وێش
نە دەور حەزرەت پاسەبانی کەن
چوون خواجە و غوڵام جان ئەفشانی کەن
غەرەز تا سێ ساڵ وەی تەورە ویەرد
ئەبووتالب ڕەنج چەنی حەزرەت بەرد
تا ئەوقاتشان گێڵا بە تاڵی
یەکسەر حاڵشان بی بە بەڎ حاڵی
گشت عەتەش و جووع زۆر ئاوەرد لێشان
بێزار بین جە گیان زێندەگی وێشان
جە دمای سێ ساڵ یاران یەک دڵ
خەریک بین چەنی ماجەرای موشکڵ
جەو دما هێشام بن عەمرو حارس
چەنی هاشمی نەزدیک بی وارس
شی وە لای زوبەیر بن ئومم مەخزووم
وات بەنی هاشم یاران مەزڵووم
سێ ساڵە مەحبووس قەوم قورەیشەن
بێ نەوا و فەقیر بێ نۆش و عەیشەن
بە چ مەزهەبێ ڕەوان ئی کارە؟
نەدیەنم وە چەم من ئی کردارە
قەتع سێلەی ڕەحم هیچ کەس نەکەردەن
ئەگەر کریا بۆ مەگەر بە مەردەن
ئێمە گشت لێباس ڕەنگین مەپۆشین
توعمە و ئاو سەرد پەی پەی مەنۆشین
ئەتفاڵ ئەوان جە بەڎئێقباڵی
شکەمشان بیەن وە مەشکەی خاڵی
گشت وە دەرد جووع گرفتار بیەن
بە خوڎا یە ئێنساف مرووەت نیەن
ئەر ئەبووجەهل بێ ڕای بن هێشام
جە تۆ نەزدیکتەر مەبی وە ئێسلام
ئەو فێرعەون وەخت حەق جەی بێزارە
قەبووڵ نمەکەرد هەرگێز ئی کارە
بادا من و تۆ هەر وەی قەوامە
بشین پارە کەین ئەو لەعنەت نامە
زوبەیر دا جواب وات بە من و تۆ
ئی عەقد موشکڵ گوشاد نمەبۆ
ئی کارە وە سەخت مەیۆم ئەو نەزەر
بشۆ سالس هەنی پەیڎا کەر
هێشام کەردش گەرد هەر تاکە تاوا
تا وە لای موتعێم بن عەدوی یاوا
دیسان جە لای ئەو حێکایەت کەردش
نەقڵ ئەسحابان نە بەین ئاوەردش
وات ئێمە دوو کەس سەلاسە هەم تۆ
بشین پارە کەین سەحیفەی بەڎ خۆ
با سێلەی ڕەحم بە جا باوەرین
خوێشان مەحبووس سەر ئازاد کەرین
واتش بە زوبەیر یا خۆ من و تۆ
خەیلێ زەحمەتەن عەلاج نمەبۆ
بشۆ وێت ئاسا هەم تەقەللا دەر
ڕەفێق چاروم جە نۆ پەیڎا کەر
هێشام شی وە لای «ابوالجزىعەرەبی» نام
مەتڵەب بەیان کەرد یەکایەک تەمام
«ابوالجزىعەرەبی» وات عەیبێ نەدارۆ
ڕەفێق پەنجوم لازمەن ئارۆ
هێشام نەپەرسا جە کەس نیک و بەد
تا کە شی وە لای ڕەبیعەی ئەسوەد
ئێزهار کەرد واقێع تەدبیر کامڵ
حەساب کەرد یەک یەک یاران یەک دڵ
رەبیعە واتش وە بان دیدە
ئینە ئەمرێوەن دڵ پەسەندیدە
تا سەحەر یاران بوینوون وە چەم
ساتێ پەی تەدبیر بنیشین وە هەم
خاترت جەم بۆ دڵ ماوەر وە تەنگ
پارە مەبۆ خەت سەحیفەی بەد ڕەنگ
ئەو شەو خۆ شەو بێ تا شەفەق سەحەر
خرووس واتشان «الله اكبرعەرەبی»
هێشام بێدار بی دڵ جە خاو خەم
هەر چوار موشفێق یاونان وە هەم
درەنگێ وە هەم مەشوەرەت کەردن
قەدەم وە مەجلێس موشرێکان بەردن
دیشان ئامە و شۆی چەشمەی زەمزەمەن
جە کەعبەی شەریف جەرگەشان جەمەن
ئەوەڵ جار تەواف حەرەم کەردشان
جەو دما سوجدەی هوبەل بەردشان
جە ناگا هێشام واتش ئەی مەعشەر
ئەی قەوم قورەیش ئەهل کینە وەر
وە کام دین ڕەوان ئێمە وە بێ خەم
بویارین دەوران وە ناز و نێعەم؟
بە ڕفاهییەت شەو وە ڕۆ بەرین
هەر سوب تا ئێوار ئێسراحەت کەرین
جامەی ڕەنگاڕەنگ ئەلوان بپۆشین
بادەی خۆش گوار عێشرەت بنۆشین
مەتعوومات خاس لەزیز لەب چەش کەین
دڵ وە هەوای زەوق ئاهەنگ دڵ وەش کەین
بەنی ئەعمام گشت جە بەنی هاشم
گشت وە دەرد جووع ها نە تەلاتم
ئەولاد «عبدالمطلب» تەمام
گشت بین وە سەر ژان ئەهل خاس و عام
وەڵڵا من ئەر وێم کەردەن ئاوارە
تا ئەو سەحیفە نەکەم سەد پارە
ساکن نمەبوون من جەی زەمانە
قەسەم هەر وە بورج بەرز بوتخانە
ناگا ئەبووجەهل ئەو سەگ کەم فام
بەر ئاوەرد ئاواز جە «بيت الحرامعەرەبی»
واتش بە هێشام ئاخر هەی کەززاب
یانەی ئەوان گشت هەر تۆ کەرد خراب
جەی لا چەنی گورگ وە گوشت مەویاری
جەو لا چەنی مێش مەکەری زاری
جە کۆ یاراتەن تۆ وەی قەوارە
سەحیفەی قورەیش بکەری پارە
رەبیعە ڕوو کەرد وە «ابو الحكمعەرەبی»
وات تۆ عەیب وێت بدارە وە چەم
کەززابی وە ڕووی مەردوم ماوەری
جە کەززابان گشت تۆ کەززاب تەری
وەقت کێتابەت ئەو مەکتووب بیەن
کەس جە مەزموونش باخەبەر نیەن
«ابوالجزی» وات بە خوڎا سەوگەند
قەوڵ ڕەبیعە سەحیحەن پەسەند
ئەو مەزموون وە ڕووی مەکتووب مەستوورەن
جە قەوڵ و ئێقرار ئێمە گشت دوورەن
موتعێم وات قسەی یاران سەریحەن
قەوڵ ڕەبیعە و هێشام سەحیحەن
بەعزێ هەم کەردن جانب داریشان
ئێنساف دان بە حەرف ڕاس گوفتاریشان
ئەبووجەهل وات ئی ستەمکاران
دین مەحەممەد مەنزوور مەداران
قەبیلەی قورەیش مەغشووش بی وە هەم
بین بە دوو دەستە بێ زیاد و کەم
ئاشووبێ عەزیم واقێع بی لێشان
موعجێزەی حەزرەت نمانا پێشان
جەو دەمدا حەزرەت موستەفای مورسەل
حەبیب حەزرەت دانای «لم يزلعەرەبی»
واتش ئەی عەموو ئێمشەو جبرەئیل
تەشریفش ئاوەرد جە لای شای جەلیل
جەو سەحیفەی بەد خەبەر ئاوەردەن
حەق ساس و موورش حەواڵە کەردەن
سیوای ئێسم زات دەهندەی داوەر
ئێسم موحەممەد خاتەم پێغەمبەر
باقی مەزموونش تەمام گشت وەردەن
توغرای سەحیفەش ڕیز ڕیزە کەردەن
چوون ئەبووتالب دانای ساحێب هۆش
فەرموودەی حەزرەت شنەفتش وە گۆش
دەر دەم جە شادی شکۆفا چوون گوڵ
ئاخێز کەرد چەنی یاران یەک دڵ
تا قاپی حەسار مەفتووح کەردشان
دەرسات وە لای قەوم تەشریف بەردشان
قورەیش جەو دەمدا جەرگەشان جەم بێ
بەعزێ خۆش دەماغ بەعزێ ماتەم بێ
چوون ئەبووتالب ناگا دین وە چەم
خاڵی کەردن دڵ جە پەژارە و خەم
بەردشان وە تۆی قەسر عەنبەر فام
کەردشان تەعزیم وە سەد ئێحتێرام
واتشان ئەڵبەت نەدارۆ دەس ڕەس
یەقین موحەممەد مەڎەرۆ وە دەس
قورەیش چوون سایە کەوت نە خاک پاش
سەر و ماڵ و گیان مەکەردن فێداش
واتشان سەلاح بەین ئێمە و وێت
وە جا باوەرە سەر مەنین نە ڕێت
ئەبووتالب وات چێشەن ڕەزاتان
من پەی مەتڵەبێ ئامام وە لاتان
مەتڵەب ئەر زیبا ئەگەر هەم زشتەن
سەلاح من و هەم ئێوە گشتەن
ئەبووجەهل وات هەر چێت مەرامەن
بواچە چێشەن مەتڵەبت کامەن
ئەبووتالب وات ئەو عەهد نامە
ئەو فێتنەی ئەشرار غەرەز خێتامە
ئیسە جە عاڵەم بەو تەور مەعلوومەن
بە خەت خاتەم وێتان مەرقوومەن
بەڵێ موحەممەد ئێزهارش کەردەن
یانی ساس و موور خەت ئەو وەردەن
غەیر جە ئێسم پاک خوڎا و پێغەمبەر
نمەیۆ هەنی حەرفێش ئەو نەزەر
نەمەندەن تێدا حەرفێ زیادە
یەقین ساف تەرەن جە لەوح سادە
سەحیفەی قاتع باوەران وە بەر
کەشفش کەن تەمام بێ کینە و کەدەر
ئەگەر موحەممەد «صادق القولعەرەبی»ەن
پەی ئازار ئەو هەنی چ هەوڵەن
ئەگەر سەحیفە خەتش ها پێوە
موحەممەد مەڎەون بە دەست ئێوە
وە کەیف وێتان قەتڵش کەن ئارۆ
دوور جە ئەو کازب ڕجا نەدارۆ
ئەبووجەهل وات ئێنساف دای بە وێت
ئەلئان ئەو کاغەز نیشان بڎەون پێت
فەوری کیانا مەکتووب ئاوەردن
یەکا یەک دیشان تەماشاش کەردن
دیشان خاڵییەن جە گشت دەنگ و باس
گشت قەوڵ حەزرەت جە لاشان بی ڕاس
سیوای نام حەق عەرزە گشت وەردەن
سەحیفەش تەمام ڕیز ڕیزە کەردەن
قەبیلەی قورەیش تایفەی کوففار
جە شەرمەندەگی سەر وستن بە وار
با وجوود هەزار موعجێزەی وەی ڕەنگ
مەڎیشان وە چەم قەوم دڵ جە سەنگ
رۆ جە ڕۆ فێشتەر هەر گومڕا مەبین
بەد زات و بێ شەرم بێ حەیا مەبین
ئاخر ئەو خەمسەی مەزکوور نامانە
نەشکەستن ئەو شەرت عەهد و پەیمانە
جەو دەم وە موتعێم کەردن ئێشارە
موتعێم سەحیفەش کەرد پارە پارە
بەڵێ ئەو کاتێب کوهنە مەکتووبە
ئەو گومڕای بەد کار غەرەز ئوسلووبە
مەنسوور ئێبن ئەکرەمش نام بێ
دایم جە تەحریر مەشهوور عام بێ
جە موعجێزەی پاک موستەفای مورسەل
شەل بی، نائومێد جە هەر چوار پەل
جەو دما گرۆی شێقاق و نێفاق
یەکسەر موشرێکان گشت وە ئێتێفاق
وە ئەبووتالب پەنا ئاوەردن
فراوان ئێزهار مەعزەرەت کەردن
جە ئێعجاز خاس شای «خير البشرعەرەبی»
مەحسووران تەمام ئاوەردن وە بەر
ئێسلام و کوففار چوون قەوم و خوێشان
یەک یەک گشت لوان وە یانەی وێشان
ئەو شەو جە مەککە زەمزەمەی شادی
خێزا جە یاران چوون ڕۆی ئازادی