cewheraẍa

ebê, hejde sał ebêt, bawkim boy gêřamewe witî:

tafî kuřênîm bû, taze xetim dabû, ’umirim lew wexteda ḧevde hejde sałan ebû, hatuço bo wiłatî êranCih be serbestî ekira, sinûr û mewaşîrî ḧukmet kes agay lê nebû. bargeman pêçayewe û karwanman řêk xist řuwew tewrêzCih.

qetarî ’ezey ḧeme tirk benawbang bû, meger her doste diłxiwazekey zemanî kuřênîm le pêşengî ser qafłeke cwantir bwaye, egîna hîçî tir nebû hawtayî ew bika.

barekanman řeng û pêste řêwî û çîtî ew serdeme bû, hemû car em hatuçoyeman ekird, lewlaşewe serpiştî wiłaẍekanman da’egirt le qałîy kaşan û ’ebay kirman û qorye û feẍfûrîy ’ecem.

wekû boy gêřamewe fesłîş her em fesłe bû. witî karwan be karwan kwêstanekanman ebřî, ta geyştîne bazařî şarwêran. lêm pirsî bazařî şarwêran çîye? witî:

deştêkî çoł û dûr le awedanî bû, hemû sał lem fesłeda, le her çwar sûçî memleketewe xełkî be hemû core şitumekêkewe řûyan ekirde ew şwêne û ebû be meydanî şit kiřîn û şit firoştin. serî mar û mêrûy têda dest ekewt, her małêk nayab bwaye ehênraye ewê, her şitêkî benirx le hîç laye çing nekewtaye lewêda dest ekewt, le wiłatî řûsya û feřengistanewe deste deste ehatin bo kiřînî şitumekî şarwêran.

temaşat ekird le layekewe cełeb bû, le layekewe wirde babetî řûsya, lelayekî tirewe fentazîy feřengistan. emane bêcge le emwalî ’ecem û wiłatî kurdewarî û hatuçokerî řom.

em bazaře bem core panze řoj dirêjey ekêşa û le paşa çoł ebû, be çołbûnêkî weha pepû têyda eyxiwênd.

êste ke ekewêtewe bîrim ełêm «’ikazErebî» le «nexle» û «ta’îfErebî»y ’erebistan hebû, bazařî şarwêranîş le «qebaẍkendîCih» û «myandiwawCih»y kurdistan!!.

lepaş em qisane witî: sa, çîman pê kira le kiřîn û firoştin lewêda, řûbeřûy tewrêz bûynewe. demedemî êware bû, xoman kird benaw şara. zîřey zîl û zengołî pêşengî qafłekeman û cwanî û tenteney cilubergî xoman û piřmepřimî wiłaẍî karwanekeman- leber giranîy barekanyan- hemû naw şarî tewrêzî hênabuwe seyrkirdniman.

tîşkî řojeke, ke eyda le heyase û qeyasey zeřkiftî pêşengeke, etut piřzołey zêř biław ekatewe lew naweda. diłberanî tewrêzî, ne eme bû çaw bibřine xoman, ne eme bû sersam bin le řazaweyîy bine û bargekeman.

xanî «ḧacî baba» yeke xan bû le tewrêza, min carêkî tir çûbûm, şarezay bûm. çûyne ewê û barman da be zewîda û wiłaẍekanman řenne û qaşaw kird û alîkman danê û xoyşiman çûyne nihomî serewe. jûrêkyan demudest bo řêk xistîn û danîştîn.

semawer tê xira û bezim gîra. ḧacî baba xoy hat bo laman û gelê marîfetî legeł nwandîn, min zûtir emnasî.

ḧefteyek lenaw şarî tewrêzda maynewe, her şitêkman pê bû saẍman kirdewe û ewîşman pêwîst bû kiřîman û xoman be tewawî amade kird û barman dagirt û kewtîne serudemî geřanewe, witman ba řojêkîş bo řabwardin bimênînewe.

beyanîyek bû, herwa min bo geřanî naw bazař û bînînî hendê şwên le xaneke xom be tenha çûme derewe. zor dûr nekewtibûmewe, hestim bewe kird ke nawşar têk çuwe û kes beser kesewe nîye, temaşa ekem heta dêt her xiraptir ebêt, wekû biłêyt xwênbarane. agaşim le hîç nîye, her ewende ebînim deste deste xełk be yeka dên û her yeke be layekda hełdêt!..

witim çak waye bigeřêmewe, dyare beła wekû piłupûş esûřêtewe. berewdiwa bûmewe bo xaneke. zorim nemabû bigemewe, ewendem zanî dû candirmey ’ecem řû be řûm hatin, her ewendem aga lê bû têyan xuřîm û pelyan bestim û berew dwa gêřamyanewe. ke tozê dûryan xistimewe dû candirmey tirîş hatin bûn be çwar û be cinêwdan têm berbûn.

wirde wirde xełkî naw şaryan pêwe nîşt, seyr ekem her kese ke dêt le gewre û biçûk û jin û pyaw, her yeke destesřêkî be desteweye û le coşî giryanaye. řêçkey xwênîş lenaw kołanekana ebînim.

em xełke ke dên, her yeke serbexo pelamarêkim edatê, eyewê her be çiřnûk herdû çawim hełkołê. her ewende ezanim hîy wa hebû ke ehat eyut: «ayn astFarsî». hîy waş hebû eyut: «bunedirTirkî» û pelamarî edamê. bełam candirmekan wekû gurgî çwar çawyan lê hatuwe, bemlawbewlada be qamçî û be lûle tifeng xełkim lê dûr exenewe.

em hera û zenaye heta dêt her řû le zyadîye û deste deste xełk be çawî giryan û diłî birîndarewe pêmanewe enîşin.

lenaw em karesateda candirmekan be her cor bû eyanbirdim be řêwe û xełkekeyan lê dûr exsitimewe, ta geyandimyane seray ḧukmet. lewê be pałepesto xistimyane jûrêkî tarîkewe û dergakeyan leser daxsitim û dû candirmeyan kird be yasawłim. ewa minîş bêcge le sersamî nebê agam le hîçî tir nîye. le diłî xoma ełêm eme çî bê û çî qewmawe? weya çîm kirduwe wa minyan bem derde bird. herçend ekem eqiłim bo hîç layek nařwat. temaşa ekem candirmekanîş her wekû bira kuşte seyrim eken. witim be lanî kemewe bełkû îşêkî wa bikem her ewendem bo derkewê bizanim leser çî wa gîrawim û xirawmete em şwêne? zimanîş nazanim. parem pê bû, destim bird kîse parekem derhêna û xistime berdemî candirmekanewe, be her cor bû têm geyandin ke min boçî gîrawim û boçî xirawmete em şwêne?

yekêkyan çawêkî lê moř kirdimewe û hate pêşewe, dû sê şepezliley çakî małî be binagwêma û hendê qisey kird, hîçî lê tê negeyştim. ewî keyan hat destî girt û kîse parekey hełgirt û be her cor bû têy geyandim ke goya min êmřo xełkêkî zorim lenaw şarî tewrêz kuştuwe. wa êsta ḧukmet girtûmî, hawřêyekî tirîşim heye eçin ewîş dênin, lepaş se’atêkî ke emannên be nîşanewe. gelê qisey tirîşî kird bełam min hîçî tê negeyştim tenha nawî wişey «cewheraẍa» nebê.

ke emem bîst herwa be carê le şwênekey xoma wişk bûm û ewendey tir wirem ber da, wa agaşim lêye dewruberî jûrekey ke tyayam le deng û giryanî xełkî wekû pûrey hengî lê bêt waye, gelê car şaławim bo dênin bełam candirmekan deryan eken.

ke ḧałim bem core zanî taze hîway jyanim dana û dengîşim be xwa nebê be kesî tir naga. îtir hemû katêk çaweřêy ewe ekem bên bo kuştinim.

tumes lewlawe ke min dyar nabim û şarîş wa têk çuwe, hawřêkanim- ewan le xaneke her nehatbûne derewe- eçin û pelamarî «ḧacî baba» eden û ełên «necim» dyar nîye.

ḧacî baba pyawêkî wecaxzade û tacrêkî benawnîşan bû lenaw şarî tewrêzda, hem ḧukmet eynasî, hem xełkî tir. bebîstinî dyarnebûnî min, be tewawî têk eçê û pêyan ełê, taze tê peřî bînînewey necim.

îtir le beynî ewana çî řûy dawe û çî řûy nedawe min agam lê nîye. ewendem zanî demedemî nîweřo bû, ḧacî baba wekû firîştey asmanî be xoy û be dû candirmewe peyda bû. her ke çawim pê kewt wekû guł geşamewe û bonî mujdey řizgarîm kird- yaxwa le hemû şwênêkî tenganeda toyş awa ḧacî babayekit bo peyda bibêt- řûbeřûm hat û pêy witim: «oẍiłim qax». her ewendem zanî hełîgirtim û birdimî bo lay baş me’mûr û lewêwe dû candirmey tiryan legeł nardîn bo agadarîkirdinman, ta geyandînyanewe xaneke û lêyan da řoyştin.

ke çawim be hawřê û hawwiłatîyekanim kewtewe, diłim piř bû û dame piřmey giryan û destiman kirde milî yek. bew core maynewe ta kewtîne şewê, ḧacî baba hat bo laman û destî kird be diłxoşîdaneweman û be gêřanewey hoy em girtinî mine û witî:

cewheraẍay simko be nawî bangêştinewe, xoy û ḧew swar hatbûne naw şarî tewrêzewe, le dîwaxanî ḧukmetda ḧew şew bû mîwan bûn, ḧukmet demê sałe le kiney ewedaye ke cewheraẍa le naw berê. şewî řaburdû le demedemî beyana, lew kateda ke xoy be tenha le jûrêkda be diłnyayî nûstibû, we êşkiçîşî be dyarewe û leser ew tegbîre ke lêy kirabû, destiřêjî lê eken û her le jûrekey xoya eykujin.

ewende hatbuwe ziman bangî kirdibû kuře «’elo û meḧmû kujram».

’elo û meḧmû dûpyaw bûn lew ḧew kese ke legełî bûn, eman le jûrêkî tir nizîk lewewe şwênyan bo çak kirabû. ke gwêyan le dengî cewheraẍa ebêt řa’epeřn û ełên: ’ecem ketnî xoy kird û cewheraẍa kujra.

bełam her lew kateda ke biřyarî kuştinî cewheraẍa dirawe, ew tegbîreş kirawe ke destiřêjêkîş le pyawekanî bikirêt û emanîş bikujrên. ke zelamekan be dengî cewheraẍawe řa’epeřn, řapeřîn û şilîk lêkirdinyan yek ebêt. pênc lewanîş ekewêt, dûyan xoyan le jûreke derbaz eken belam bebê ewe tenanet firyay tifeng hełgirtinîş bikewn. xoyan egeyenne serban, ke temaşa eken dewrî koşkekeş be serbazî tifengiçî tenrawe, we koşkîş sê nihome, gyan xoşewîste, hîç çaryan namênê, le pişt koşkekewe lew serewe xoyan fiřê edene kołan. ser lewe nakenewe şwênêkyan eşkê ya naşkê.

ke ekewne naw kołan, lêy řast ebnewe û dest eken be řakirdin lenaw kołanî tewrêzda bebê ewe bizanin bo kwê eçin!. le dwawe candirme pêyan ezanin û şwênyan ekewn. ewanîş xencer řa’ekêşin bebê ewe ko bikenewe, her kesyan berengar ebê eykujin, sa, minał bê, gewre bê, řêbwar bê, her şitêk bê.

bew ḧałe kołan be kołan eřon û naşzanin bo kwê eçin. gelêk eřon, kutupiř tûşî dû swarî řêbwarîş ebin, pelamaryan edenê, swarekanîş ekujin, xêra tifeng û fîşekdanekanyan lê ekenewe û swarî espekanyan ebin. emcare îtir çî le destyan der’eçê. be çwar nałe benaw kołanekana û be xełk kuştin lenaw şarî tewrêzda derbaz ebin. bełam heta der’eçin wekû eygêřnewe nizîkey penca şest kes ekujin.

ewan bew core derbaz bûn, ewende heye aya emane ke kujran kê bûn? emane hemû le xełkî naw şarî tewrêz bûn, meger be degmen nebêt. ke dinya kewte çêştengaw, xełk seyr eken wa naw şar xwênî lê ebarê, lepaş tozêk ke xełkeke xeberyan buwewe, temaşa eken yekê biray kujrawe, yekê kuřî kujrawe, yekê xizmî kujrawe, yekê dirawsêy kujrawe. em şarî tewrêze ke to eybînî bem gewreyîye, mał nîye pirsey tê nekewtibê û kostî nekewtibê.

beyanî ke to derçûyt, we ke girdityan goya leser ew baweře ke yekêkît lew dû kese ke em ketneyan gêřawe û em şîn û şepořeyan nawetewe. le xełkî naw şarîş her kes ke hatuwe, şikî nebuwe ke to lewaneyt, çunke ewan kurd bûn û toyş kurdît, we ewane hemû diłbirîndar û kesukar kujraw bûn. herke bo xoy wîstûyetî le tołey kesukarî xoya bitkujêtewe, bełam candirmekan agadarîyan kirdibûyt ta toyan geyande ew şwêne ke min hatim bo lat. înca witî ke min be meselekem zanî hestam çûm, dû sê kesî pyawmaqûłî nasrawîşim hebû, hełmigirtin û legełyana çûyn bo derbarî ḧukmetî, be pisûłeyekî penca hezar timenî toman wergirtuwetewe, we pêman selmandûn ke to le pyawekanî cewheraẍa nîyt û pyawêkî karwançîyt û lelay min mîwanît.

bełam eweş bizanin ew dû pyawey cewheraẍa legeł em ketneş ke gêřawyane, azayetî û becergîyek emane xistûyanete kar, ta êsta le hîç dastanêka nebuwe, we pałewanî hîç dewrêk em ẍîretey nekirduwete kar ke bew core lenaw deryay xwênda be azayî bitwanê xoy pê derbaz bikirêt û bew core tołey kujrawî xoy werbigrêtewe. bawkim witî: şarî tewrêz, ewe yekemîn car bû ke le lapeřey xoyda bew şiłejawî û xwênawîye ta ew dewre çawî pê kewtibêt.

witî ḧacî baba sê řoj neyhêşt le xaneke ser bênîne derewe. çunke eger kurdêk berçaw bikewtaye, her parçe goştêkî ekewte dest hezar kes. le paş sê řoje ke şar tozê damirkayewe, bargeman řêk xist, ser le êwareyek xoy û heşt tifengiçî ta lenaw şarî tewrêz derçûyn řewaneyan kirdîn. îtir zor be parêz le sinûrî tewrêz derçûyn û be hezar felaket hatînewe bo wiłatî xoman.

emane qisey bawkim bû ke derbarey cewheraẍa boy gêřamewe. ewî ke minîş xom bîzanim:

em cewheraẍaye biray simaylaẍay simkoKes bû. ew dû pyawe ke xoyanyan lenaw şarî tewrêz derbaz kird, xoyan egeyennewe leşkirî simaylaẍa. ew wexte simaylaẍa leber ewe ke cewheraẍa bira gewrey buwe û emîş nawêkî way nebuwe, serukarî leşkir û memleketdarî her be dest cewheraẍawe buwe. ke kujranî cewheraẍa û karesatî ’ecem egêřnewe, simaylaẍa le şwên kakî da’enîşêt û kemerî xwênsendinî cewheraẍa ebestê.

simaylaẍa gelê dewrî hełsûřan we beřastî xwênî cewheraẍay send. tenanet egêřnewe ełên: ke şeřî legeł ’ecemana ekird ewî lê ekuştin eykuşt, ewî lê egirtin řîzî ekirdin, lemserewe tifengêkî pêwe enan eyut bizanim gulleke ta kwê biř ekat. lepaşa serekanî ko ekirdewe û temaşay ekirdin û eyut: «hêşta xwênî cewheraẍa nesenrawe!!».

bełam em simaylaẍaye ke em ketney gêřa, le axra cewheraẍay biray be çi derdêk kujra emîş bew core bangêştinyan bo kird û le şarî şinoCih kuştyan. êste xesrewaẍay kuřî le şwên becê mawe, le helêkî tira serguzeştêkî qaremanî û kujranî simaylaẍaş bo te’rîx egêřînewe.

le sałî 1937 da le zînwêy şêxî bûm, wityan meḧmuwaẍay yeke pyawî cewheraẍa le «kanî xuła»yewe, be serdan hatuwete xelan. min ew wexte hêşta xetim nedabû, le dîwaxanî pyawana be lalûtewe eyanhêşt danîşim. bełam zorim ḧez le bas û xwasî te’rîxî ekird. çûme xelan bo lay meḧmuwaẍa. temaşam kird pyawêkî kełegetî bałaberzî sûrkar, dû simêłî estûrî pêwe bû, çaw û biroyekî kirawe û pan, řîşêkî sipî etut kilûy befre, bepêy kełegetîyekey estûrîş bû, hemû endamêkî azayetî û merdayetîy lê ebarî, pyawêkî bêfîzîş bû, hełsukewtî legeł gewre û piçûka ekird. çûme lay em basî cewheraẍayem lê pirsî, ewîş hîç serî lewe nekirdewe ke goya min minałim, her le seretawe wekû bawkim çon boy gêřamewe ewîş boy gêřamewe. we witî min xom yekêk bûm lew dû zelame ke legeł cewheraẍada bûyn û lenaw şarî tewrêzda ew ketneman gêřa û derbaz bûyn. witî bełam ’eloy hawřêm ke hatînewe, lepaş maweyekî kem ’emrî xway kird û le mîratî cewheraẍa tenha min mabûmewe bo simaylaẍa. simaylaẍaş hîç îşêkî bebê min ne’ekird, ta xwa ewîşî birdewe bo xoy. tenanet le kuştinî ewîşa le şino legełî bûm. ew baseşî her bo gêřamewe.

lapeřey dewran gelê şitî têdaye. ew sałe qaley ayşexanî řeḧmetî û em řemzî ’ebdulkerîme-ke êste le kerkûkCihe- ewanîş le dewruberî zînwêy şêxî bûn. qaleş oẍrî kird, řemzî mawe, bełam řemzîyş min nanasêtewe çunke ew le payeyekda bû min le payeyekî tira.