qyamî 1925

em îxtilale be nawî meřḧûm şêx se’îdî pîranewe şoretî senduwe. le îdarey em zateda û le qomanday kone zabtanda penca hezar kesêk teslîḧ û techîz kirabû û le be’zê nuqtey sewqulceyşîda sîlaḧ û cibexane şarabuwewe û qerar bû ke le 21y martî 1925da ḧereket bikirê û ẍayeş derkirdinî turk bû le kurdistan.

ḧikûmetî turk kemê zorê xeberdar bûbû û le fe’alîyetda bû. le yekî martî 1925da weten‌perwerêkî kurd, xîlafî îḧtyat û dûr’endêşî, çuwe lay şêx se’îd û le geřaneweya gîra û biraye qerargahî turk, ke çend mîlêk dûr bû. em weten‌perwere îstintaq kira, bełam înkarî kird. qomandanî turk kaẍezêkî nazkaney bo şêx se’îd nûsî û bangî kirde قەرارگاە. şêx le gîranî weten‌perwerî kurd xeberdar bûbû û emnîyetî be qomandanî turk nekird û legeł çend sed kesêkî dewrî xoy qyamî kird. em îxtilale bêweqtey kurd bem terḧe û xîlafî qerar le 7y martî 1925da berpa bû. çunke le beynî eqsamî ehlî qyamda xetî telẍiraf û telefon nebû, zor direng û be sûřetêkî mişeweş xeberdar bûn û quwetî turk leme îstîfadey kird û quwetî mu’teřîzînî kurdî tecrîd û îḧate kird. ḧikûmetî turk, qul ordûy noyemî erziřom, heştemî erzincan û ḧewtemî dyarbekirî sewq kirde ser qway mîllîye.

bełam em quwete leşkirî turkî şikand û řûy kirde orfe û sîwirk û dyarbekir û zorî pê neçû beşî cinûbî şarî dyarbekirî zewt kird û le hemû layekewe leşkirî turkyan tengetaw kird. bełam le dway beynêk wez’îyetî îxtilal‌perwerekan kewte tehlukewe, çunke quwetêkî tazey turk be şemendeferî sûryeda hat û geyşte meydanî şeř, eme quwetî kurdî şiłejand, çunke umêd wa bû ke êran û ’êraq û sûrye bê‌teřef ewestin, bełam em umêde serî negirt û le beynî dû agirda manewe û kewtine şeřêkî me’yûsanewe. lew beyneda be’zê quwetî tirî turk le qars û sîwasewe hat, îtir dewamkirdin le ser şeřêkî muntezem bo kurd hem zeḧmet û hem bê‌fa’îde bû. le ber eme xoyan kêşayewe şaxan û le miqyasêkî piçûkda dewamyan kird.

meqsed lem ḧerekete – her wekû le zebtinamey meḧkemey îstiqlalda muqeyyede – sendinewey îstiqlalî qewmî kurd û teşkîlî ḧikûmetêkî mîllî bû û bo eme le ’esebîyetî qewmîye û dînîye îstîfade kira.

tarîx lem new’e ḧerekate be’zê mîsaliman nîşan eda, meselen ḧereketî îsma’îlî sefewî, ke postî meşîxetî kird be textî sełtenet û çend ’esrêk jya û qyamî şêx ’ubeydułła şemzînanî ke le îbtîdada mwefeq bû, bełam dwayî nehat, ’eynî wekû em ḧereketî meřḧûm şêx se’îde desî pêkirdibû. řu’esa û mudîranî em qyame, beřastî be fikirêkî ’aqłane şêx se’îdyan kird be serkirdey em ḧerekete û wîstyan le nifûzî ’ezîmî em zate îstîfade biken, çunke – wekû basî eken – ’ededî murîd û muntesebî çil penca hezarêk bû, bełam xîlafî qewl û qerar le bêweqta desî pêkird û îmkanî tewḧîdî ḧereket nema.

xulase le dway şeř û kuştarêkî zor, şêx se’îd û be’zê le serkirdekanî em îxtilale gîra û le çend cêgeyeka meḧkemey îstiqlal danra û le dway muḧakemeyekî setḧî, hemûyan hełwasran û ewî kem û zorê şubhey lê ekira, weya lewew dwa mumkîn bû şitê bika, ewaneş le naw biran. de’wa bemeş nebřayewe, le neşryatî řoznamekan û be’zê řesa’îlî tirda wa derkewt ke tehcîr û teqtîlêkî zor fecî’ le hemû kurdistanî turkîyeda û baxsûs le menatîqî îxtîlalda kira û dîsan be be’zê behaney kon û taze şêx ’ebdulqadir efendî kuřî şêx ’ubeydułła legeł kuřekey le estamoł gîra û le dway muḧakeme hełwasra.

be gwêrey ’eynî řîsale , ḧerekatî mîllet‌perweranî kurd le sałanî dwayîşda dewamî kirdewe û le sałî 1926da û le 15y kanûnî ewwełî 1927 û le derbendî bitlîsda le beynî quwetî turk û qway mîllîyey kurdida şeř qewmawe û turk meẍlûb buwe û gelê esîr û ẍenîmet des kurd kewtuwe. le 4y şubatî 1928da îsqadrîlêkî turk te’eřuzî kirdote merkezî qway mîllîye, aẍrî daẍ û dû teyyarey kewtuwe. le 29y martî 1928da le beynî qway mîllîye û ałay 29yemînî turka le mentîqey bayezîdda şeř buwe û turk řec’etî kirduwe. le 3y eylûlî 1928da qway mîllîye mefrezeyekî candarmey turkyan le mentîqey cûłemêrgida tefrutûna kirduwe û walîy bayezîdîş legeł mîqdarê candarme esîr kirawe. em řîsaleye derḧeq be zay’atî qway mîllîye me’lûmatêk nada.

waqî’en metbû’atî turk, derḧeq bem weqay’e hîçyan nekutuwe, bîl’ekis, basî sikûnetêkî nisbîyan kirduwe, bełam neşryatî cem’yetî mîllîyey kurd xîlafî ewanewe wekû le serewe gutman basî dewamî ḧerekat eka û zor muḧtemele ke qewlî dwayî řastitre, bełam mumkîne be’zê mubaleẍey tya bê.