serincêkî pêwîst
Li pirtûka:
Nûsînî Kurdî be Latînî
Berhema:
Jemal Nebez (1933-2018)
4 Xulek
7 Dîtin
emane ew tîpe binçîneyîyane bûn ke le kurdîda be kar ehênrên, bêcge lemaneş çend şitêkî zor pêwîst hen kewa êste basyan ekeyn:
1. nûsînî hemze (alhimzة):
hemze xoy le zimanî kurdîda nîye, bełam hendê car wişey bêgane dête zimanekemanewe naçarman eka be nûsînî (hemze), leber ewe ême nîşaney koma «’»y îngilîzî bo da’enêyn.
be wêne: ti’emîn «te’mîn/te’min», mi’emûr «me’mûr/me’mûr».
hendê carîş tîpî «’»y ’erebî ke dête wişeyekewe û le kurdîda be karî ehênîn, naçarîn her be hemze bînûsîn, çunke tîpî «’» le kurdîda nîye û le gořîn (titur)y «û», «u», «i», «î», «û», «ê»we hatuwe:
be wêne: «’asman, asman/asman», «’însan, însan/însan», «’êlat, êlat/êlat»
ca leber ewe eger tîpî «’» hate wişeyekewe bem core enûsrê:
«te’mîr (ti’mîr)/te’mîr», «îstî’mal (asti’mal)/îstî’mal», «te’tîl(ti’tîl)/te’tîl», «me’lûm (mi’lum)/me’lûm».
2. nûsînî «s», «s», «z», «z» û «z»:
eger şayet tîpî «s» û «s»y ’erebîman wîst binûsîn, her wekû «s» eyannûsîn wata tîpî «s» da’enêyn lecyatîyan. xo eger hat û wîstiman tîpî «z», «z», «z»y ’erebî binûsîn ebê her «z»yan lecyatî dabnêyn wata «z» enûsîn bo her sêkyan.
3. nûsînî gîre (şidّة):
gîre birîtîye le dûbarekirdinewey tîpêk. be taybetî bo ew wişe ’erebyane be kar ehênrê ke dêne zimanekemanewe.
wek: «madde (madّeة)/madde», «şîddet (şidّeة)/şîddet»
hendê wişey kurdîş hen etwanrê «gîre»yan tya be kar bihênrê.
wek: «cadde/cadde», «řadde/radde», «teqqe/teqqe», «gulle/gulle», «kulle/kulle».
4. nûsînî «yî» wata «y» dirêj:
le kurdîda «yî» be zorî ekewête dwayî wişewe û be «yî» enûsrê, wek: «şayî/şayî», «serbexoyî/serbexoyî», «dwayî/duwayî», «xořayî/xor̈ayî», «payîz/payîz», «xêrayî/xêrayî».
5. dû çengekekan:
hendê car core wişeyek dêne kurdîyewe ke dengêkî taybetyan ewê, wek: xwên, şwên, nwêj. lecyatî em denge (wê), le ełemanî û turkîda tîpî «ö» da’enrê wek wişey «gwêre/göre», «kwêr’oẍlu/köroğlü»y turkî û wişey « ...Teksta ne aşkira» û «...Teksta ne aşkira» ełemanî. herweha le latînîyekey «tofîq wehbî»da em «ö»ye nawbirawe û ew wişaney serewe bem core nûsrawin: «xwên/xön», «şwên/şön», «nwêj/nöj».
bełam zana kurdekanî sûrye bem tîpe hîç řazî nebûn, bo eweş dû bełgeyan nîşan da:
- em denge (ö) tîpêk zyad eka le zimanî kurdîda ke etwanrê çare bikirê be bekarhênanî dû tîpî baw û her ew dengeş bida.
- em denge (ö) wenebê her le şêwey sorana hebê bełkû le şêwey kurdî bakûrîşda her heye û êste kurdekanî surye «wê» da’enên lecyatîy, û eger bêt û «ö» dabnirê lecyatî «wê» seryan lê têk eda û tenguçełemeyekî nwê dirust eka. leber ewe ebê ew wişaney serewe bem core binûsrên: «xwên/xuwên», «şwên/şuwên», «nwêj/nuwêj»