zimanparaw

ewe bû witra ke girêlêdan xoy le xoya nakewête ber zanyarîy řewanbêjîyewe, bełam baskirdinîşî leber ew şitane ke witran bû be pêwîst. herweha witra «zimanparaw» we ya «zimandar» bo «fisîḧ» û «fisaḧe» eguncên. pêwîste bew nawewe ke ême le destûrî řewanbêjîyewe qise ekeyn ebê tozê be dirêjtir bizanîn ke em «zimanparawî»ye we ya «zimandarî»ye çîye û çon dirust ebê. herweha em şite ke lêreda basî ekeyn zyatir bo «dwan» «xitabe»ye bełam her bew nawewe ke babeteke babetî řewanbêjî û zimanparawîye pêwîste sere dezwêkî lê bigrîn be destewe.

zimanparawî, we ya «fisaḧe» zyatir řû le wişe ekatewe, çunke eger ew wişeye, we ya řisteye paraw bû, guzare bebê girêwgoł eçête nawyewe.

em parawî we ya «fisaḧe»te çend mercêkî heye; ebê řewînewey têda nebê, hełey têda nebê, legeł řêzmanî ew zimane û qisey zimandarekanyana cût bibê, ew wajeye me’nake be puxtî bigeyenê. byanî û ẍerabey têda nebê, pêçe û dewre û girêlêdrawîy têda nebê.

ke ełê řewînewey têda nebê, wate wişe û řisteke zibir û tifit nebin, be řewanî le dem bêne derewe û gwêy gwêgir azar neden, wişey way têda nebê ke gwêgreke danî ał bibêtewe û mûçřikî pêda bêt.

ke ełê hełey têda nebê û legeł řêzmanî ew zimane û qisey zimandarekanyana cût bibê, eme eweye ke take takey wişekan dirust bin û lewane nebin ke zimandaranî ew zimane be karyan nehênabin, pêçewaney řêzmaneke nebin. belay minewe em beşeyan giringîyekî zyatrî heye, çunke lem serdemeda -be taybetî- ke ta endazeyek dest dirawe be nûsînî kurdîyewe, we ya le kurdekan eçne derewey wiłatî xoyan û hendê le wişey ew wiłatane dênnewe, take takey ew wişane têkławî zimanekey xoyan eken, bebê ewe bîr lewe bikenewe ke qisekirdinyan le şwênêkî tiraye û beranberekey lewaneye le dwanekey tê naga, ew leser qisey xoy her deřwa. eme bepêy řawêjî zimanparawî dûre le fesaḧetewe beranber bew zimane, çunke ew zimane kesyetîyekî xoy heye, ew be xistinenawewey ew wişane kesyetî zimaneke eşkênê!

eme eman wa, emca ewaneş ke neçûnete derewe, bełam destyan dawe be nûsînewe, ewaneş wişey wa exene naw řistekewe, ke beranber be hîç cor gwêy bo naziringêtewe û lêy tê naga. emeş dîsan pêçewaney zimanparawîye. sadetir û parawtir le zimana eweye ke ehlî ew zimane bebê gêrewkêşe lêy tê bigen. emeş wekû witra bo katî witardane, egîna nûsîn etwanrê wişeyek ta endazeyek dûr nebê bîxate naw nûsînekeyewe û legełya muturbey bika, wate legeł zimane řewanekeda.

ke ełê wajeke be puxtî me’nake bigeyenê; wate wişekan lewane nebin -ba her le esłî zimanekeşa bin- wekû bêgane wabin. wekû ewe eger dû wişe hebû, yekêkyan leber her şitêk bû xełkeke tê ne’egeyştin, yekêkîkan betewawî beser zarewe bû, xełk be puxtî lêy tê egeyşit. ew emeyan be kar bênêt, neçê bo ewî keyan, meger le katêka nebê ke emey bawekeyanî be kar hênawe, keçî kutupiř řisteyekî tir dê be şwên ew řisteyeda, pêwîstî be wişeke ebêtewe. lêreda bo ewe dû wişey wekû yek be şwên yeka nełêtewe, etwanê wişekey tir bekar bênê. bem îşey, ne xoy, ne řistekey, ne witarekey le parawî nakewn.

ke ełê byanî û ẍerabey têda nebê, emeş eweye ke wişeke be puxtî guzareke bida be destewe, çunke aşkiraye her me’nayek ta endazeyek wişeyekî heye. heta etwanê ew wişeye be kar bênê. ke emey kird ehlî zimaneke be puxtî û bebê gîrugiriftî lêy tê egen.

ke ełê pêçe û dewre û girêlêdrawîy têda nebê. lêreda û bo em beşe ebê çend şitêk bênîne ber çaw; ebê pêçe û dewre û kinayatî wa nehênête ber çaw ke zeyn têk biden û gwêgir netwanê zû me’nake wer bigrê. şitî wa nełê ke çend me’nayekî hebê û şakarêkîş nebê bo bedestewe nedanî mebestekey ew, şitîş zor dûpat nekatewe, ne zorîş dirêjî katewe, ne kurtîş.

lêreda her mebest ewe bû ke basî fesaḧet bikirê zyatir bo dwan û witardan. egîna eger biçîne ser ḧeqêqet, hunere qiseyyekan naçne naw em çenberewe, çunke ew hunerane bo basî zanyarîyeke, ke le zimanekeda heye û be nûsînî bo ’îlmeke řîz ekirê.